ABUI bôt da yeme na bôte ya Égypte be mbe be bela’ane bilo’o ba loone na “papyrus” asu na be tili bekalate. Bôte ya Grèce a ba ya Rome be mbe fe be bela’ane papyrus nalé. * Ve abui bôt da yeme ke na be mbe be bela’ane fe papyrus asu nlôñane bifunga.

Den a nga ke mimbu 2 500, nkulu mejô Ésaïe a nga jô na bôte be mbe be nyiñe’ fefele “asôé ya Éthiopie” be mbe be bili fulu ya “lôm minlôman mañe yôp, bifunga ya bikôp bilé [nge ke papyrus] mendime yôp.” Mimbu mi nga tôé valé, nkulu mejô Jérémie a nga bo nkulan ajô na bôte ya Bemèdes a Beperse bé nyine tisone ya Babylone, a di’i bifunga bi papyrus bise asu na te bôte ya tison éte ba mane tup.​—És. 18:1, 2; Jr. 51:32.

Bible a ne Kalate Zambe. Ajô te, beyé’é Bible be nji kam éyoñe be nga wô’ô na beyeme mam be nga som jam éziñ da bo’olô na bôte be mbe be bela’ane papyrus asu na be lôñe bifunga melu mvus. (2 Tim. 3:16) Jé be nga som? Beyeme mam ba vune bilik be nga som abui biôm bia liti aval avé bôte ya Égypte be mbe be lôñe’e bifunga a papyrus melu mvus.

Minkañane be nga koone mie mesoñe méziñ ya Égypte mia liti aval avé bôte be mbe be faté’é papyrus asu na be kôme bifunga été. Be mbe be faté’é bilo’o bi papyrus a late bie nsamba asu na bi bo bibañ. Tine papyrus ja funane triangle. Nalé a bo na éyoñe me ne nlatan nsamba, metine me papyrus me bo ngul. Kalate éziñ a kañete nlañe ya Égypte a jô na bifunga bi papyrus bite bi mbe ve kui nté méta 17, a bi afôla asu bingap 10 nge ke 12 mfa’a ôse.

Papyrus a mbe a fôé’ mfôm ôsôé ba loone na Nil. Nde fe na, bifunga bi papyrus bi mbe tyi’ibi ya kôm. To’o éyoñe bôte be nga taté na ba dañe belane nja’a asu na be lôñe beta besitima, a ne ve ane beyobe kos a bebo minsôm be mbe be kele’e ôsu a belane bifunga bi papyrus.

Bôte be nga bo ayab éyoñ, be bela’ane bifunga bi papyrus. Ntili bekalate éziñe ya Grèce a too jôé na Plutarch, nnye ate a nga nyiñ ntete mimbu ôsu a ntete mimbu baa ya É.J., a nga jô na bôte béziñ ya éyoñ éte be mbe be kele’e ôsu a belane bifunga bi papyrus.