1-2. (a) Abendé avé Yésus a nga ve beyé’é bé? (b) Amu jé beyé’é be Yésus be nga lume nye mvus? (Fombô’ô fe befôtô.)

 “NSISIM ô ne ngul, ve nsôn ô ne atek.” a (Matt. 26:41b) A zene ya mejô ma, Yésus a nga kôme liti na a yeme na bi be’e metyi ya abé a na bia ye bo bikop. Ve mejô mete me mbe fe me bili abendé di: Te tabe ndi a womien a lôte nné. Bone mewolo ôsusua na Yésus a kobô bifia bite, beyé’é bé be nga ka’ale nye na, ba ye ve’ele li’i nye étam éyoñ éziñ. (Matt. 26:35) Be mbe fo’o be bili angôndô ya mbamba be asimesan. Ve be nji ve’ele simesane na, nge mbia jam a kui be, be ne ji’a jañele ngule jap a bo te tôé ntyi’ane be nga nyoñe na ba ye ke ôsu a bo fo’o ve mame me ne zôsô a sa’ale ma me ne abé. Jôme te nje Yésus a nga ve be abendé di: “Momba’ané a ye’elan éyoñ ése na, mi bo teke ku meve’ele été.”—Matt. 26:41a.

² Ve éngôngole jam é ne na, beyé’é be Yésus be nji kui na be mombô. Éyoñe be nga zu bi Yésus, ye beyé’é bé be nga kabetane nye, nge ki na be nga ko woñ a tup? Mbôle be nji kui na be mombô, beyé’é be nga bo jam ébiene be nga jô na ba ye ke ve’ele bo môs éziñ,—be nga tube Yésus a li’i nye étam.—Matt. 26:56.

3. (a) Asu na bi ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva, amu jé bi nji yiane tabe ndi a biabebien a lôte nné? (b) Mame mevé bia zu yen ayé’é di?

³ Bi nji yiane tabe ndi a biabebien a lôte nné. É ne été na, bi nga nyoñe ntyi’ane na bia ye ke kañese na jôm éziñ é tindi bia na bi bo jame Yéhôva a vini. Ve mbôle bi be’e metyi  ya abé, bi ne bi nkômbane ya bo jam é ne abé tyi’ibi. (Rom. 5:12; 7:​21-23) A nkômban ôte ô ne so bia atemetem. Ajô te, asu na bi ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva ba Mone wé, bia yiane tôñe melebe Yésus a nga ve na bi mombô asu na bi bo teke ku ôlame ya bo nsem. Ayé’é di é ne volô bia na bi bo de. Bi tame taté zu yene bité biziñe bi ne sili na bi dañe mombô. Bia zu fe yen mame bi ne bo asu na bi bo teke tebe meve’ele. Mvuse ya valé, bia zu yen aval avé bi ne ke ôsu a ba’ale biabebien.

JEÑE NA Ô TU’A YEMELANE —BEVÔM Ô NE ATEK

4-5. Amu jé é ne mfi na bi sa’ale to’o ve bone minsem?

⁴ To’o bone minseme mi ne te’elan élate jangan a Yéhôva. Mi ne fe su’ulane tindi bia na bi bo abui mbia minsem.

⁵ Bia bese bi wô’ô bi nkômbane ya bo mbia jam. Ve môt ase ya be bia a bili bevôm a ne atek, jôme te nje mingume mi mame miziñe mmie mi wô’ô tindi bia na bi bo jam é ne abé. Éve’an é ne na, môt éziñ a ne juan a nkômbane ya bo mvite mame ya bisôk. Nyi bo’o ki a ne juan a nkômbane ya bo nyé mam, ane fulu ya bo a mieneke soé jé, nge ke yene bingeñgeñe bia liti befam a binga minsoé. Môte mbo’o a ne wosan a fulu ôngase, mebun, nge ke fulu ya kate bo mame me ne zôsô amu a ko bôte woñ. Avale Jacques a jô: “Môt ase a tebe meve’ele été, éyoñ a jô’é na minkômbane mié mibiene mi wone nye.”—Jacq. 1:14.

6. Amu jé bia yiane kôme nyoñ éyoñe ya fase biabebien?

⁶ Ye wo yeme mame me wô’ô wo ji’a telé meve’ele? É ne angôndô ya abé na bi bo ve ane bia yemelane ki bevôme bi ne atek, nge ke simesane na bi ne éwôlô nsisim aval é ne na bi vo’o bo jam éziñ é ne abé. (1 Jean 1:8) Nde fe Paul a jô na, to’o “mi wôneya nsisim” mi ne beta kui na mi seme nge mia tabe ki ntyel. (Gal. 6:1) Bia yiane nyoñ éyoñe ya kôme fase biabebien a jeñe na bi yemelane bevôme bi ne atek.—2 Cor. 13:5.

7. Éyoñe bi maneya fase biabebien, bevôme bevé bia yiane dañe véé mis? Va’a éve’an.

⁷ Jé bia yiane bo éyoñe bi maneya yemelane bevôme bi ne atek? Bia yiane bo jam ése da sili asu na bi bo te ku meve’ele. Éve’an é ne na, melu mvus, asu na bôte be nyiine tison é ne mbôma’ane a nka’ale, be mbe be yiane ke lôte vôme mbé ô ne. Jôm éte nje be mbe be telé abui bôte na é ba’ale  mimbé asu na be kamane tison. Avale te da da, bia fe bia yiane dañe véé mise bevôme bia yeme na bi ne atek.—1 Cor. 9:27.

JÉ BI NE BO ASU NA BI BO TE KU MEVE’ELE A SA’ALE NSEM?

8-9. Aval avé ésoé ba jô je kalate Minkana kabetôlô 7 é mbe ve sa’ale ôlame ya bo mbia nsem? (Minkana 7:​8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Jé é ne volô bia na bi sa’ale meve’ele a bo te bo nsem? Bi tame zu yene ñye’elane bi ne nyoñe nkañete ésoé ndômane bia koone wô kalate Minkana kabetôlô 7. Ésoé ndôman éte é nga bo mvite mame ya bisôk a minga bijabô. Éfuse 22 ja jô na, ésoé ndôman éte nga jeñe minga bijabô a “ji’a tôñe” nye. Ve avale bifuse ya mvuse bia liti, ésoé éte é nga taté bo mame méziñe me nga tindi nye ôte’ete’e ôte’etek na a ke bo nsem.

⁹ Jé ésoé ndôman é nga bo ôsusua na ja bo mbia nsem? Jam ôsu, éyoñ alu é mbe é nga vin, ésoé éte é nga ke ‘lôte nseñe bebé nda [minga bijabô].’ Ane é nga subu bebé nda jé. (Lañe’e Minkana 7:​8, 9.) Mvuse ya valé, éyoñ ésoé ndôman été é nga yene minga ate, é nji kôlô vôm ate été été, ve é nga viane kañese na minga ate a nyañe nye anyu, a nyoñ éyoñe ya vô’ôlô mam a nga kate nye a lat a mimvean a mbe a so’o ke bo. Éko éziñ a nga bo mame mete asu na a liti nye na a nji tu’a bo mbia minga. (Lañe’e Minkana 7:​13, 14, 21.) Nge ésoé ndôman éte é nga ye tabe ntyel a bo teke bo mame méziñ, é nga ye sa’ale meve’ele mete a bo te sem.

10. Aval avé mbo ésaé Yéhôva ya melu ma fe a ne bo ékop ésoé ndôman é nga bo?

¹⁰ Nkañete Salomon wo liti jam é ne kui mbo ésaé Yéhôva ase. A ne bo mbia nsem, mvuse ya valé, a nga simesane na mame mese ma te kui nye “atemetem.” A ne fe jô émiene na: “É kuiya fo’o nalé.” Ve nge a taté nyoñ éyoñe ya fas avale mame me nga lôtan, a ne su’ulane yene na a nga taté bo mame miziñe mme mete ma te tindi nye na a bo mbia nsem. Éko éziñe a nga tobe bemvôé ba nye’e ki Yéhôva, nge ki na a bo mbia mimvôman.—A ne fe bo na a nga nyiine mbia menjeñe mefoé, nge ki ke bevôme be nji bo mvo’é asu bekristen. Éko éziñ a nji be a beta nyoñ éyoñe ya ye’elan, ya lañe Kalate Zambe, e tabe bisulane nge ki ke minkañete. Aval ane ésoé ndômane ba jô je kalate Minkana, éko éziñ a nji bo nsem “atemetem,” ve é nga bo wô amu é mbe é jaéya zu ja nyoñe mbia mintyi’an.

11. Jé bia yiane bo asu na bi sa’ale nsem?

¹¹ Ñye’elan ôvé bi ne nyoñe valé? Bia yiane sa’ale nsem a mame mese me ne bo na bi sem. Salomon a nga kôme ngôné mame mete éyoñ a nga mane kañete jam é nga lôtane zañ ésoé ndômane ba minga bijabô. A kobô ajô minga ate a jô’ô na: “Te yale feñ mezene mé.” (Mink. 7:25) A beta fe jô na: “Va’a zene jôé ôyap be nye, A te zu bebé mbé ya nda jé.” (Mink. 5:​3, 8) Ôwé, asu na bi bo te bo nsem, bia yiane sa’ale mame mese a bité bise bi ne tindi bia na bi bo mbia jam. b Nalé a tinane na, to’o jam éziñ é nji tu’a bo abé asu bekristen, bia ye ke je bo nge bia yeme na jam éte é ne telé bia meve’ele été a na a ne jam é ne tindi bia na bi bo jôm éziñ é ne abé.—Matt. 5:​29, 30.

12. Ntyi’an ôvé Job a nga nyoñ, a aval avé jam éte é mbe ve volô nye na a bo te bo nsem? (Job 31:1)

¹² Asu na bi sa’ale bité bise bi ne bo na bi  sem, bia yiane kôme nyoñe ntyi’ane ya tabe ntyel. Nde Job a nga bo nalé. A nga “bo élat a mise [mé]” na a ye ke fombô minga mfe a nkômbane ya bo mame bisôk. (Lañe’e Job 31:1.) Mbôle Job a nga semé ntyi’an ôte, nalé a nga volô nye na a bo te bo mejian. Bia fe bi ne nyoñe ntyi’ane ya sa’ale jôm ése é ne ngule ya telé bia meve’ele été.

13. Amu jé bia yiane tabe ntyel a mame bia simesan? (Fombô’ô fe befôtô.)

¹³ Bia yiane tabe ntyel a mame bia simesan. (Nkôl. 20:17) Bôte béziñe ba simesane na, é nji bo abé na môt a fase mbia be mame nleme wé, ve a bo abé éyoñ a bo mame mete. Ve aval asimesan été é ne angôndô ya abé. Môt ase a ke ôsu a fase mbia be mam a yale mbia minkômban. A nalé a ne bo na a bo jam é ne abé tyi’ibi. É ne été na, mbia be asimesane ba ye bo be so’o bia minleme biyoñe biziñ. Ve éyoñe ba so, bia yiane jeñe na bi titane be été été a fole be a mbamba be asimesan. Éyoñe bia bo nalé, bia ye bo te bo mbia nsem, amu bia jô’é ki na mbia be simesane be bo ngul aval é ne na be nga tindi bia na bi ke bo mbia nsem.—Philip. 4:8; Col. 3:2; Jacq. 1:​13-15.

14. Jam avé afe é ne volô bia na bi dañe meve’ele?

¹⁴ Jam avé afe bi ne beta bo asu na bi bo te tebe meve’ele été? Bia yiane kôme tabe ndi na Yéhôva a ye botane bia éyoñ ése bia tôñe metiñe mé. É wô’ô bo ayaé biyoñe biziñe na bi fas a yene mam aval é ne mvaé mise me Yéhôva, ve nge bi ve ngule ya bo nalé, bia ye bi benya meva’a.

15. Éyoñe bi bili ngule nkômbane ya bo mame me ne zôsô, aval avé nalé a ne volô bia na bi bo teke ku meve’ele?

¹⁵ Bia yiane jeñe na bi bi mbamba minkômban. Nge bia ve ngule na bi ‘vini abé, a nye’e mvaé’ bia ye tu’a yemete ntyi’ane bi nga nyoñe na bia ye bo mame me ne zôsô a sa’ale bité bi ne tindi bia na bi sem. (Amos 5:15) Éyoñe bi bili mbamba minkômban, bia ye fe bo ngule ya tebe ne bip éyoñe bia teme bi ntele aval bité éziñ.

16. Aval avé mame ya nsisime me ne volô bia na bi ke ôsu a tabe ntyel? (Fombô’ô fe befôtô)

 ¹⁶ Aval avé bi ne bi mbamba minkômban? Asu na bi bi mbamba minkômban, bia yiane telé mame ya nsisim ôsu ényiñe jangan, mme mete ma bo na bi tu’a nye’e Yéhôva. Éyoñe bia tabe bisulan a éyoñe bia ke nkañete, bia yemete nkômbane wongane ya ve Yéhôva nlem avak. A nalé a bo na bi bo te ji’a bi nkômbane ya bo mame me ne abé. (Matt. 28:​19, 20; Héb. 10:​24, 25) Éyoñe bia lañ a bindi Mejô me Zambe, nalé a bo na bi tu’a nye’e mame me ne mvaé a vini ma me ne abé. (Josué 1:8; Bsa. 1:​2, 3; 119:​97, 101) Te vuane fe na Yésus a nga jô beyé’é bé na: “Ye’elan éyoñ ése na, mi bo teke ku meve’ele été.” (Matt. 26:41) Éyoñe bia ye’elan Ésa wongane ya yôp été, bia ve nye fane ya volô bia, a bia yemete ntyi’ane bi nga nyoñe na bia ye bo fo’o ve mame ma ve nye nlem avak.—Jacq. 4:8.

KELE’E ÔSU A BA’ALE WOMIEN

17. Pierre a nga ke ôsu a juane mbia fulu mbé?

¹⁷ Bi ne kui na bi kôme jô’é mbia mefulu méziñ. Ve bi ne yene na mbia mefulu mefe me ngenane me ndeñele bia. Bi tame zu yene jam é nga kui nlômane Pierre. Pierre a nga sôô Yésus biyoñe bilal amu a mbe a ko bôte woñ. (Matt. 26:​69-75) Mvuse ya valé, é nga yené ve ane Pierre a dañeya woñe wé amu a nga kobô ajô Yésus a ayôñ ése ôsu Sanhédrin. (Mame mi. 5:​27-29) Ve éyoñe bone mimbu mi lôteya, Pierre a nga telé ndiane bidi a bekristene be ne begentil amu a mbe a “ko ba be mbe mintyi’ane metyele woñ.” (Gal. 2:​11, 12) Mbia fulu Pierre a mbe a wosane nye a nga beta so. Éko éziñ a mbe a ngenane teke kôme mane dañe woñe wé ôse.

18. Jam avé é ne kui éyoñe bia wosane mbia mefulu méziñ?

¹⁸ Bia fe bi ne tebe aval été éte. Aval avé? Aval ane Pierre éko éziñ é ne kui na bi beta wosane mbia fulu éziñe bi mbe bi simesane na bi jô’éya. Éve’an é ne na, mojañ éziñ a jô na: “Me nga lôte mimbu awôme me juane mbia fulu ya yene befam a binga minsoé bingeñgeñ, a me mbe me too ndi na ndum éte é maneya. Ve mbia fulu ate a mbe ane ébibi tite ja ke sobô, é yange mbamba éyoñe ya zu yaa.” Jame ya se’e é ne  na, mojañ ate a nji sili mo si. A nga su’ulane yemelane na a mbe a yiane ve ngule môs ôse asu na a wosane mbia fulu ate,—éko éziñ a mbe a yiane de bo ngum ényiñe wé ôse ya mbia émo nyi. A mvolane minga wé a bemvendé ya ékôane bekristene jé, a nga kui na a nyoñe beta mintyi’ane mi nga volô nye na a wosane mbia fulu ya yene bingeñegeñe bia liti befam a binga minsoé.

19. Jé bi ne bo nge bia kate kui na bi jô’é mbia fulu éziñ?

¹⁹ Jé bi ne bo asu na mbia fulu a ne bikôp ayet a bo te tindi bia na bi bo mbia jam? Bia yiane bo jame Yésus a nga jô bia na bi bo a lat a éyoñe bi tele meve’ele. A nga jô bia na: “Momba’ané,” nalé a tinane na bia yiane kôme tabe ntyel éyoñe bi tele meve’ele été. To’o éyoñe wo simesane na ô ne ngul, kele’e ôsu a sa’ale mame me ne telé wo meve’ele. (1 Cor. 10:12) Kele’e ôsu a bo mame me nga taté volô wo na ô wosane mbia fulu ate. Minkana 28:14 a jô na: “Ébotan a môt a ko woñ melu mese.”—2 P. 3:14.

BIBOTANE BIA BI ÉYOÑE BIA DAÑE MEVE’ELE

20-21. (a) Bibotane bivé bia ye bu’ubane bie nge bia bo te ku meve’ele? (b) Nge bia ke ôsu a bo jam ése bi ne ngule ya bo asu na bi bo te ku meve’ele, jé Yéhôva a ye bo asu dangan? (2 Becorinthien 4:7)

²⁰ Bi ne tabe ndi na ngul ése bia ve na bi tabe ntyel éyoñe bi tele meve’ele é nji bo zezé. Éyoñe bia sem, bi ne bi “meva’a . . . me ne fo’o ve étun éyoñ,” ve bia bi abui mevak éyoñe bia tôñe memvinda me Yéhôva binyiñe biangan. (Héb. 11:25; Bsa. 19:8) Jame te da boban amu bi nga tébane na bi nyiñ ane nkômbane Yéhôva ô ne. (Mett. 1:27) Éyoñe bia nyiñ avale Yéhôva a yi, bia ye ba’ale mone môte ya nleme wongane mfuban, a môs éziñe bia ye bi fane ya nyiñe nnôm éto.—1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Jude 20, 21.

²¹ Nya ajôô a ne na, “nsôn ô ne atek.” Ve nalé a tinane ki na bi vo’o ke bo jôm éziñ asu na bi wosane mbia mefulu mangan. Yéhôva a ne nkômesane ya ve bia ngule ja sili. (Lañe’e 2 Becorinthien 4:7.) A te vuane na ngule Zambe a ve bia é ne ngule ja dañe nyi ja yian. Ve bia yiane bo jam ése bi ne ngule ya bo asu na bi dañe meve’ele.—Nge bia bo abime dangan, bi ne tabe ndi na Yéhôva a ye yalane meye’elane mangan a ve bia ngule ja yiane mbamba éyoñ. (1 Cor. 10:13) Ôwé, a mvolane Yéhôva bi ne kui na bi dañe meve’ele.