1-2. Mbamba beamu bevé ba tindi bia na bi liti bôte bevo’o nye’an ô ne mban?

BI BILI mbamba beamu ya liti bôte bevo’o nye’an ô ne mban. Beamu bete be ne bevé? Bi tame zu yen ane bifuse biziñe ya kalate Minkana bia yalane nsili ôte. Bifuse bite bia jô na: “Te me’ete na, [nye’an ô ne mban] a benya mejôô be kôlô be wo. . . . Nalé ate wo ye yen mvam a bo mbamba fek mise me Zambe a bôt.” “Môt a ko éngôngo a bo . . . émien mvaé.” “Nyô a tôñe zôsô a [nye’an ô ne mban] a yen ényiñ.”​—Min. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Bifuse bite bia liti bia mam melale ma yiane tindi bia na bi liti bôte bevo’o nye’an ô ne mban. Jam ôsu, môt a bo nalé a ne édima mise me Zambe. Jame baa, a bo émiene mvaé. Éve’an é ne na, éyoñ wo liti fulu nye’an ô ne mban, ô ne kui na ô bi mbamba bemvôé. Jame lale, môt a ve ngul ése na a liti bôte bevo’o nye’an ô ne mban é bi abui bibotan melu ma zu, a ényiñe ya melu mese. Bi lôô fo’o na bi bili mbamba beamu ya tôñe mejô me Yéhôva ma: “Môt ase a liti’i monyañ [nye’an ô ne mban] a [nkoon] éngôngo.”​—Zac. 7:9.

3. Bia zu bi biyalane ya minsili mivé?

³ Ayé’é di, bia zu yene biyalane ya minsili minyin mi: Beza mbe bi ne liti nye’an ô ne mban? Jé kalate Ruth a ne ye’ele bia a lat a fulu nye’an ô ne mban? Aval avé bi ne liti bôte bevo’o nye’an ô ne mbane den? Bibotane bivé bia bi éyoñe bia bo de?

4. Beza mbe Yéhôva a liti nye’an ô ne mban, a aval avé bi ne vu nye? (Marc 10:29, 30)

⁴ Ayé’é ya mvus e nga ye’ele bia na Yéhôva a liti nye’an ô ne mban be bôte ba nye’e nye a bo nye ésaé. (Dn. 9:4) Bia yi na bi bo “bevu be Zambe, ane bon be ne nye’an.” (Beép. 5:1) Ajô te, bia jeñe na nye’an bia nye’e bobejañ a besita ya akônda ô tu’a bo ngul.​—Lañe’e Marc 10:29, 30.

5-6. Be ne belane bifia e ba’ale élat asu na be kobô ajô aval élat avé?

⁵ Nge môt ase ya be bia a kôme wô’ô jé nye’an ô ne mban wo tinan, nalé é volô bia na bi kôme yem avale bi ne liti bobejañ a besita fulu été. Ve bi tame taté zu yene nsela’ane a ne zañe fulu nye’an ô ne mban a fulu ya ba’ale élat. Bia zu nyoñ éve’an.

 ⁶ Den, éyoñe môt a saéya nda bisaé éziñ abui mimbu, be ne jô na a yeme ba’ale ésaé jé. Ve abime mimbu ese a boya nda bisaé éte, a nji jeñe môs éziñe na a yeme môte wua ya ba ba wulu nda bisaé éte. É ne kui na mintyi’an nda bisaé éte ja nyoñe biyoñe biziñ mi vindane nye nlem. A nji nye’e nda bisaé éte, ve a ke ôsu a saé wôé asu na a bi moné ya jalé miñyiane mié. É ke ôsu a saé wôé akekui mbu é ke awo’on bisaé, nge a teke yene mbamba asu ésaé vôme mfe.

7-8. (a) Jé ja tindi môt na a liti nye’an ô ne mban? (b) Jé bia zu yene bifuse biziñ ya kalate Ruth?

⁷ Nsela’ane a ne zañe fulu ya ba’ale élat avale bi ndeme yen  abeñ 6 a fulu nye’an ô ne mban a tii a jame da tindi môt na a bo jame si jame ka. Jé é nga tindi bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvus na be liti nye’an ô ne mban? Bôte bete be nga bo de sake amu môt éziñ a nga yemete be, ve jame ete e mbe e so’o be nlem été; be mbe be bili nkômbane ya bo de. Bi tame nyoñ éve’ela David. Nleme wé ô nga tindi nye na a liti mvôé jé Jonathan nye’an ô ne mban, a too ke na ésaa Jonathan a mbe a kômbô’ô nye wôé. Abui mimbu mvus awu Jonathan, David a nga ke ôsu a liti Mephiboscheth, mone Jonathan, nye’an ô ne mban.​—1 Sa. 20:9, 14, 15; 2 Sa. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Bi ne yé’é abui mam a lat a fulu nye’an ô ne mban éyoñe bia lañe bifuse biziñe ya kalate Ruth. Jé bôte ba jôô be nkañete ôte be ne ye’ele bia a lat a fulu nye’an ô ne mban? Aval avé bi ne belane miñye’elane mite akônda été? *

9. Amu jé Naomi a nga jô na Yéhôva a keya nye ngame yat?

⁹ Kalate Ruth a kobô ajô Naomi, mbome wé Ruth, a môt éziñ a mbe a koo Zambe woñ a too jôé na Boaz, évuvumane nnôme Naomi. Mbôle mfumbale ya zaé a nga kui Israël, Naomi ba nnôm a bendôman bé bebaé be nga ke nyiñe Moab. Éyoñe be keya kui wôé, ane nnôm a nga wu. Mvuse ya valé, bendômane bé bebaé be nga lu’u binga. Ve éngôngole jam é ne na, bendômane bete fe be nga su’ulane wu. (Ruth 1:3-5; 2:1) Minju’u mite mi nga kui Naomi ébe’e nja’a. Nlem ô mbe nye aval abé e ne na, a nga su’ulane simesane na Yéhôva nnye a wosane nye. Tame yene mam a nga jô a lat a Zambe: “Wo Yéhôva ô keya me ngame yat.” “Nyô a ne ngul ése a dañeya liti me abé.”  A nga jô fe na: “Yéhôva a maneya lepe ma, a nyô a ne ngul ése a litiya me abé.”​—Ruth 1:13, 20, 21.

10. Yéhôva a nga bo aya éyoñ a nga wô’ô mejô Naomi a nga bôté nye?

¹⁰ Yéhôva a nga bo aya éyoñe a nga wô’ô mejô Naomi a nga bôté nye? A nji lume mbo ésaé wé mvus, mbôle nlem ô mbe nye ntya’an. A nga viane mvamane nye. Yéhôva a yeme na “ésoño’o [nge ke abui minjuk] ja ve fo’o mfefe’e môt akut.” (Éc . 7:7) Akusa bo nalé, Naomi a mbe a kômbô’ô yene mam ma liti na Yéhôva a ne ngame jé. Aval avé Zambe a nga su’u nye? (1 Sa. 2:8) A nga belane Ruth asu na a liti Naomi nye’an ô ne mban. Ruth a nga mvamane ntyi wé, a volô nye a nlem ôse. A nga ve nye ngule nyul, a bo na a beta wô’ôtane nye’ane Yéhôva. Jé nkañete Ruth ôte ô ne ye’ele bia?

11. Amu jé bobejañ a besita be ne mbamba nlem ba volô ba be ne minleme ntya’an?

¹¹Nye’an ô ne mban wo tindi bia na bi volô bôte be ne minleme ntya’an. Aval ane Ruth a nga volô Naomi, dene fe, bobejañ a besita be ne mbamba nlem ba su’u bibu’a ya akônda bi ne minleme ntya’an. Ba nye’e bobenyañe bap ya nsisim angôndô ya abui, a be bili éva’a ya bo jam ese be ne ngule ya bo asu na be volô be. (Min. 12:25; 24:10) Éyoñe ba bo de, ba tôñe melebe me nlômane Paul ma: “Mi volô’ô minlem ya ba be ne ate’e minlem, mi volô’ô mintetek, mi bo’an abui njiban mfa’a ya bôte bese.”​—1 Bet. 5:14.

12. Aval avé bi ne kôme volô mojañ nge ke sita éziñ a ne nleme ntya’an?

¹² Biyoñe biziñ, bobejañ a besita be ne minleme ntya’an be wô’ô yi ve na bi vô’ôlô be, a na bi kate be na bia nye’e be. Yéhôva a yene mone jam ase ô ne bo asu na ô mvamane mon édima ntômba wé. (Bs. 41:1) Behébreu 6:10 a jô na: “Zambe a nji bo ékotekote ya vuan . . . nye’an mi nga liti mfa’a ya jôé dé.”

13. Nsela’ane mbé a mbe zañe Ruth ba Orpa, a aval avé ntyi’ane Ruth ô nga liti na a mbe a bili nye’an ô ne mban? (Fombô’ô fôtô ya ékô’ôla.)

¹³ Mam me nga kui Naomi mvus awu nnôm a bendômane bé bebaé ma volô bia na bi tu’a wôk atinane ya fulu nye’an ô ne mban. Éyoñe Naomi a nga yene na “Yéhôva a meneya jome bôt bé a ve be bidi,” ane a nga tyi’i na a bulane jale dé. (Ruth 1:6) Atata’a, mimbome mié mibaé mi nga tyi’i na mia suu ke nye étam, a na mia zu ke nsamba wé. Éyoñe be téya dulu, ane Naomi a nga jô be biyoñ bilale na be bulane Moab, jale dap. Nde be nga bo aya? Kalate Zambe a jô na: “Ane Orpa a nga latane ntyi wé anyu; ve Ruth a nga [li’i ba] nye.” (Ruth 1:7-14) Orpa a nga tôñe melebe me Naomi, a bulane jale dé. Ve Ruth nye a nga bo jame Naomi a  nji be ve simesan. Ruth a mbe fili ya bulane jale dé, ve mbôle nye’an a mbe nye’e Naomi ô mbe mban, a nga tyi’i na a vo’o nye li’i étam. (Ruth 1:16, 17) A nga nyoñ ntyi’an ôte sake amu môt éziñ a nga yemete nye na a bo de, ve amu émien a mbe a kômbô’ô de bo. A nga kôme fo’o liti na a mbe a bili nye’an ô ne mban. Nkañete ôte wo ye’ele bia jé?

14. (a) Ntyi’an ôvé bobejañ a besita be ne mbamba nlem ba nyoñ? (b) Bela’ane Behébreu 13:16 asu na ô liti avale mimvean Yéhôva a wô’ô mvaé.

¹⁴Môte a bili nye’an ô ne mban a volô bôte bevok adañe abime ba sili nye. Azukui den, abui bobejañ a besita ba nyoñe ntyi’ane ya liti ba bevo’o nye’an ô ne mban, to’o be nji yeman. Éve’an é ne na, éyoñe ba wô’ô na ébubua ja te kui afôla éziñ, ba ji’a jeñe jam be ne bo asu na be volô bobejañ be ne wôé. Nde fe na, éyoñe môt éziñ ya akônda a tôbane njuk, ba ji’a jeñe na be yemelane miñyiane mié a su’u nye. Aval ane Bemacédonien be nga bo ntete mimbu ôsu, ba bo a lôte abime da sili na be bo. Ba nyume bebien mam, a ve “adañ abime . . . ngule jap” é ne asu na be volô bobenyañe bap. (2 Bec. 8:3) Yéhôva a ne mevak éyoñ a yen ane bebo bisaé bé ba liti nye’an ô ne mban aval ete.​—Lañe’e Behébreu 13:16.

15-16. Aval avé Ruth a nga liti na a nji bo avale môte da ji’a sili mo si?

¹⁵ Mvolan Ruth a nga volô Naomi ô ne ye’ele bia abui mam. Bi tame zu yene miñye’elan miziñe ya été.

¹⁶Te ji’a sili mo si. Éyoñe Ruth a nga jô ntyi wé na ba nye be ke Juda, a nga taté ben. Ve Ruth a nji sili mo si. Nde jam ete e nga su’ulan aya? Kalate Zambe a yalane na: “Éyoñ [Naomi] a nga yene na, [Ruth] a tyi’iya na ba nye be ke, a nji fe beta kobô nye.”​—Ruth 1:15-18.

17. Jé ja ye volô bia na bi bo te ji’a sili mo si?

¹⁷Aval ô ne bo de: Da sili ôjibi asu na bi volô bôte be ne minlem ntya’an. Bi nji yiane ji’a sili mo si. Sita éziñ a bili njuk a ne taté bene mvolan wongan. * Ve nye’an ô ne mban wo ye tindi bia na bi kabetane nye. (Beg. 6:2) Wo ye fe ve bia ndi nleme na sita ate é su’ulane kañese mvolane wongan.

18. Jé é nga yiane ve Ruth nleme mintaé?

¹⁸Te vô’ôlô bijôjô. Éyoñe Naomi ba Ruth be nga kui Bethléhem, Naomi a nga koone bôte ba be be be mbe be nyiñi’i vôme wua ôsusua na a ke Moab. Ane a nga jô be na: “Me nga bili biôm abui éyoñe me nga kôlô, ve Yéhôva a beta ya bulane me ja dam teke jôme mo.” (Ruth 1:21) Tame ve’ele simesan avale Ruth a nga wô’ôtan éyoñ a nga wô’ô Naomi a kobô’ô nalé! Ruth a nga ve ngule jé ése na a volô Naomi. A nga yôn a nye, a ve nye ngule nyul, a ba nye be nga wulu nsamba abui melu. Akusa bo mam mete mese, Naomi a nga jô nga: “Yéhôva a beta ya bulane me ja dam teke jôme mo.” Mejô mete ma liti ve ane Naomi a ne bikalak. Éyoñe bia simesan mam Ruth a nga bo asu dé, mejô mete me nga yiane taé Ruth nlem! Ve akusa bo nalé, a nga ke ôsu a su’u Naomi.

19. Jé é ne volô bia na bi ke ôsu a su’u môt nlem ô ne ntya’an?

¹⁹Aval ô ne bo de: Dene fe, e ne kui na sita nlem ô ne ntya’an a lume wo mbia  bifia a too ke na wo ve ngule jôé ése na ô volô nye. Ve te yene jam ete ane nge a vini wo. Kele’e ôsu a su’u nye amu a tele minjuk été. Ye’ela’ane Yéhôva na a liti wo mezene ya volô nye nlem.​—Min. 17:17.

20. Jé é nga ve Ruth ngule nyul?

²⁰Jô’ô bifia bia yian mbamba éyoñ. Ruth a nga liti Naomi nye’an ô ne mban. Ve Ruth émien fe a mbe a yi mvolane nlem. Ane Yéhôva a nga belane Boaz na a ve nye ngule nyul. Boaz a nga jô Ruth na: “Yéhôva a yaka’ane wo jam ô nga bo, a ma’ane môé me bo anen be Yéhôva, Zambe ya Israël, mefape mé ô nga zu sobô si.” Mejô mete me nga nambe Ruth angôndô ya abui. Ane Ruth a nga jô Boaz na: “Ô volôya me nlem . . . amu ô kobôya mbo ésaé minga wôé mvam.” (Ruth 2:12, 13) Mbôle Boaz a nga jô bifia bia yian mbamba éyoñ, nalé a nga volô Ruth na a bo te bili atek.

21. Ésaïe 32:1, 2 a liti na mbamba bemvendé ba bo jé?

²¹Aval ô ne bo de: Bôte ba liti bôte bevo’o nye’an ô ne mban be fe be wô’ô yi mvolane minlem. Boaz a nga se’e Ruth amu a nga nyoñe ngab a Naomi. Avale te fe, mbamba bemvendé ba se’e bobejañ a besita ba su’u ba bevok a nlem ôse. Éyoñ ba se’e be mbamba éyoñ nalé a volô bobejañ a besita na be bi ngule ya ke ôsu a bo mbamba be mam.​—Lañe’e Ésaïe 32:1, 2.

22-23. Aval avé Naomi a nga tyendé ôsimesane wé, a amu jé? (Besam 136:23, 26)

²² Mvuse mone éyoñ, Boaz a nga ve Ruth ba Naomi bidi. (Ruth 2:14-18) Nde Naomi a nga bo aya? A nga jô na: “Yéhôva a bota’ane nye, nyô a nga bo te vaa [nye’an ô ne mban wé] mfa’a ya ba be vee a ba be nga wu.” (Ruth 2:20a) Jé é  nga bo na Naomi a tyendé ôsimesane wé? Éyoñ a su’an Bethléhem, a nga jô na: “Yéhôva . . . a keya me ngame yat.” Éyoñe ji ki, a jô na: “Yéhôva . . . a nga bo te vaa [nye’an ô ne mban wé].” Jé é nga volô Naomi na a tyendé ñyenane mam wé?

²³ Naomi a nga su’ulane yene wo Yéhôva ényiñe jé. Éyoñe be nga bulane Juda, Yéhôva a nga belane Ruth na a su’u nye. (Ruth 1:16) Naomi a nga beta fe yene wo Yéhôva éyoñe Boaz, “môte wua ya nda bôte jap,” a nga mvamane be a ve be bidi. * (Ruth 2:19, 20b) Naomi a nga yiane jô émien na: ‘Éyoñe ji, me yemeya na Yéhôva a nji ve’ele suu ma étam môs éziñ. A mbe a ma éyoñ ése me mbe me tele minju’u été.’ (Lañe’e Besam 136:23, 26.) Naomi a nga yiane bi abui mevak éyoñ a nga yen ane Ruth ba Boaz be nga ke ôsu a su’u nye teke tek. Bese be nga yiane vak éyoñe be nga yene na Naomi a betaya bi ava’a dé, a na a ke ôsu a kañe Yéhôva.

24. Amu jé bia kômbô ke ôsu a liti bobejañ a besita nye’an ô ne mban?

²⁴ Jé kalate Ruth a te ye’ele bia a lat a fulu nye’an ô ne mban? Nye’an ô ne mban wo tindi bia na bi bo teke sili mo si mfa’a ya volô bobejañ a besita be ne minlem ntya’an. Fulu éte ja tindi fe bia na bi nyume biabebiene mam asu na bi volô be. Bia te fe yene na bemvendé ba yiane se’e bobejañ a besita ba ve ngule na ba liti ba bevo’o nye’an ô ne mban. Éyoñe bia yen ane ba be ne minleme ntya’an ba beta bi ngule mbunan, nalé a soo bia abui mevak. (Mam. 20:35) Ve jam avé nde da dañe tindi bia na bi ve ngule ya ke ôsu a liti bôte bevo’o nye’an ô ne mban? Bia kômbô vu Ésaa wongan Yéhôva, a ve nye nlem avak, Nnye ate a ne Zambe ya “abui [nye’an ô ne mban].”​—Nk. 34:6; Bs. 33:22.