1. Nju’u ôvé Joas, Ozias, a Josias be nga tôbane wô?

 TAME ve’ele simesane na wo bo njô bôte ya ayoñe Zambe ô ngenane mongô nge ki ésoé! Aval avé wo ye belan éjôé jôé? Kalate Zambe a kobô ajô abui bisoé é nga tebe bejô bôte Juda. Éve’an é ne na Joas a mbe a bili fo’o ve mimbu 7, Ozias mimbu 16, Josias ki mimbu 8 éyoñe be nga tebe bejô bôt. Tame ve’ele simesan avale be nga wô’ôtan, a abim avé jam éte é mbe é yiane bo ayaé. Jam éte é nji fo’o be tyi’ibi, ve Yéhôva a bôte befe be nga volô be na be bo mbamba be mam.

2. Amu jé bia yiane yé’é nkañete Joas, Ozias a Josias?

² Bi nji bo bejô bôte nge ki bejô bôte be binga, ve minkañete mite mi ne ye’ele bia abui mam. Mbamba mintyi’an a mbia mintyi’ane be nga nyoñe mi ne ye’ele bia abui mam. Éve’ela jap é ne volô bia na bi yem amu jé é ne mfi na bi bi mbamba mewoso, amu jé bia yiane bo éjote nyul, a amu jé é ne mfi na bi ke ôsu a jeñe Yéhôva.

3. Aval avé Jehojada a nga volô Njô bôte Joas na a nyoñe mbamba mintyi’an?

³ Nyoñe’e mbamba mintyi’an ane Joas. Njô bôte Joas a nga nyoñe mbamba ntyi’an éyoñ a mbe ésoé. Mbôl a nji be a bili ésa, a nga tôñe melebe Beta prêtre Jehojada a nga ve nye. Prêtre ate a nga yañele Joas ane mone wé émien. Joas a nga tôñe melebe Jehojada a nga ve nye, ane a nga tyi’i na a zu telé nya ékaña’a ôsu ényiñe jé, a volô ayoñ Israël na é bo Yéhôva ésaé. Joas a nga kôme fe véé mise na be mane kôme temple Yéhôva.—2 Mka. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Bibotane bivé bia bi éyoñe bia nye’e metiñe me Yéhôva a tôñe me? (Minkana 2:1, 10-12)

⁴ Nge bebiaé bôé, nge ke môt éziñ a ye’ele wo na ô nye’e  Yéhôva a na ô tôñe memvinda mé ényiñe jôé, a ne édima dase nje ba ve wo le. (Lañe’e Minkana 2:1, 10-12.) Bebiaé bôé be ne yañele wo abui mezen. Bi tame zu yen aval avé ésa sita Katya a nga volô nye na a nyoñe mbamba mintyi’an. Môs ôse ya yôp, éyoñ ésa wé a mbe a kele’e liti nye sikôlô, a mbe a timine nye éfuse ya môs. Katya a jô na: “Mame bi mbe bi la’ane me mbe me volô ma na me dañe minju’u me mbe me tôba’ane mie môs ôse.” Bebiaé bôé be ne ve wo metiñe me tii a miñye’elane ya Kalate Zambe. Ve ô ne yene ve ane miñye’elane mite mia kamane wo na ô bo mame wo nye’e. Jé é ne volô wo na ô bo bebiaé bôé mewôk? Sita éziñ a too jôé na Anastasia a jô na bebiaé bé be mbe be nyoñ éyoñe ya kate nye amu jé ba ve nye atiñe si atiñe ka. A jô na: “Nalé a nga volô ma na me kôme yeme na bebiaé bame ba ve ma metiñ amu ba nye’e ma, sake amu ba jeñe na be yeme mone jam ase ma bo.”

5. Aval avé mame wo bo me ne nambe Yéhôva a bebiaé bôé? (Minkana 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Nge wo tôñe melebe bebiaé bôé ba ve wo, wo ye ve be nlem avak. Ve jame da dañ é ne na, wo ye ve Zambe nlem avak a wo ye bi ngul élat a nye. (Lañe’e Minkana 22:6; 23:15, 24, 25.) Ye jam éte da ve ke wo mbamba beamu ya vu Joas éyoñ a mbe ésoé?

6. Éyoñe Jehojada a nga wu, Joas a nga taté na a vô’ôlô melebe bivete ya Juda bi mbe bi va’a nye, nde nalé a nga so nye minju’u mivé? (2 Minkañete 24:17, 18)

⁶ Ñye’elan ô ne nyoñe mbia mintyi’ane Joas a nga nyoñ. Éyoñe Jehojada a nga wu, Joas a nga bi bemvôé be nga tindi nye na a bo mbia be mam. (Lañe’e 2 Minkañete 24:17, 18.) A nga tyi’i na a zu vô’ôlô melebe bivete ya Juda bi nga ve nye a too ke na bi nji be bi nye’e Yéhôva. Éko éziñ ô ne jô na Joas a nga yiane tebe be ôyap a bo teke wô’ô melebe map amu me mbe abé. (Mink. 1:10) A li’i bo nalé, a nga viane vô’ôlô mbia melebe mete. Nde fe éyoñe Zacharie, mone monyañ ésa Joas a nga jeñe na a volô nye na a sôan abo dulu dé, Joas a nga jô na be wôé nye. (2 Mka. 24:20, 21; Matt. 23:35) Ngo’o abim njet a abim akute mboone te! Atata’a Joas a mbe mbamba môt, ve éngôngole jam é ne na Joas a nga su’ulane bo nkoñe bôt a ñwôé bôt. Bebo bisaé bé bebiene mbe be nga su’ulane wôé nye. (2 Mka. 24:22-25) Ényiñe jé é nga ye bo aval afe nge a nga ye ke ôsu a vô’ôlô Yéhôva, a bôte be mbe be nye’e nye. Ñye’elan ôvé bi ne nyoñ ényiñe Joas?

7. Za wo yiane top ane mvôé jôé? (Fombô’ô fe fôtô.)

⁷ Bia yiane tobe bemvôé bangane zañe  bôte ba nye’e Yéhôva a bôte ba kômbô ve nye nlem avak. Avale bemvôé éte da ye volô bia na bi bo mbamba be mam. Bemvôé bangane be ne bo bôte be ne benya bôtô, nge ke bôte bia be be bi ne ôkala. Te vuane na éyoñe Joas a mbe mongô abui, Jehojada nnye a mbe mvôé jé. Ôsusua na wo tobe bemvôé bôé, sili’i womiene na: ‘Ye ba ye volô ma na me yemete élate jam a Yéhôva? Ye ba ye volô ma na me tôñe memvinda me Zambe ényiñe jam? Ye ba ye kobô ma ajô Yéhôva a benya mejôô bé be ne Kalate Zambe? Ye ba ye liti na ba semé metiñe me Zambe? Éyoñe ba lebe ma, ye ba kate ma fo’o ve mame ma kômbô wôk?’ (Mink. 27:5, 6, 17) Nya ajôô a ne na nge bemvôé bôé ba nye’e ki Yéhôva, wo yiane kandan a be. Ve nge bemvôé bôé ba nye’e Yéhôva, ba ye volô wo éyoñ ése na ô bo mbamba be mam!—Mink. 13:20.

8. Nge wo belane beréseaux sociaux, jé wo yiane kôme ba’ale ôsimesan?

⁸ Melu ma, bi bili abui mevale bi ne belan internet asu na bi laan a bibu’a ya menda me bôte mangan a bemvôé bangan. Ve bôt abui ba belane mezene mete asu na be liti môt ase mame ba bo, biôme ba te kus a zene ya befôtô a bevidéo, a ba bo mame mete mese asu na bôte be kômbô be. Nge wo belane beréseaux sociaux, sili’i womiene na: ‘Ye nsôñane wom ô ne na bôte bevo’o be kômbô ma? Ye ma kômbô ve bôte bevo’o ngule nyul, nge ke ye ma kômbô liti na ma dañe be? Ye ma kañese na bôte ba belane beréseaux sociaux bete be mé asimesane dam, minkobô miam, a mimboone miam?’ Mojañe Nathan Knorr a mbe ébu’a ya Tin ékôan a nga jô na: “Te jeñe na ô ve mona môte nlem avak. Nge ô bo de, wo ye ke kui na ô ve môt éziñe nlem avak. Ve nge ô ve Yéhôva nlem avak, wo ye fe kui na ô ve bôte bese ba nye’e nye nlem avak.”

9. Yéhôva a nga volô Ozias na a bo jé? (2 Minkañete 26:1-5)

⁹ Nyoñe’e mbamba mintyi’an ane Ozias. Éyoñe njô bôt Ozias a mbe mongô a mbe éjote nyul. A nga yé’é na a “ko nya Zambe woñ.” A nga nyiñe mimbu 68. (Lañe’e 2 Minkañete 26:1-5.) Ozias a nga dañ abui besiñe ya ayoñ Israël, a véé fe mise na tisone ya Jérusalem é tabe mvo’é été. (2 Mka. 26:6-15) Ozias a mbe a yiane wô’ô mvaé éyoñe Yéhôva a mbe a volô’ô nye na a bo mame mete.—Eccl. 3:12, 13.

10. Ozias a nga su’ulan aya?

¹⁰ Ñye’elan ô ne nyoñe mbia mintyi’an Ozias a nga nyoñ. Njô bôt Ozias a mbe a maneya yembane na nnye a kate bôte mame ba yiane bo. Ye nalé a nga bo na a simesane na a ne ngule ya bo jam ése a kômbô? Môs éziñ, Ozias a nga ke nyiine temple Yéhôva a jeñ a mebune mese na a ke di’i encens, a too ke na bejô bôte be nji mbe be bili ôva’a ngule ya bo de. (2 Mka. 26:16-18) Éyoñe Beta prêtre Azaria a nga kate nye na a nji yiane bo de, Ozias a nga taté na a wô’ô nye abé. Éngôngole jam é ne na Ozias a nji ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva, ane Yéhôva a nga foñôsô nye a bo na a kone zam. (2 Mink. 26:19-21) Ngo’o nge a nga ye ke ôsu a bo éjote nyule ve ényiñe jé é nga ye bo nya abeñe!

11. Jé é ne volô bia na bi bo éjote nyul? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹¹ Éyoñ Ozias a nga tu’a bo ngul, a nga vuane na Yéhôva nnye a nga ve nye mbamba be mame bese a bu’ubane be. Ñye’elan ôvé bi ne nyoñ? Bi nji yiane vuane na bibotane bise bi bili, a mimbe’e mise bi bili  mia so be Yéhôva. Ajô te, nge bia kui na bi bo mame méziñ, bi nji yiane bete biabebiene yôp. b (1 Cor. 4:7) Ve bia yiane ve Yéhôva duma ése amu nnye a ve bia ngule ya bo me. Bia yiane ke ôsu a bo éjote nyul, a ba’ale na bi ne bebo mam abé, a na é ne sili biyoñe biziñe na be ve bia melep. Mojañ éziñ a bili mimbu 60 a nga tili na: “Me nga yé’é na me nji yiane yaa nge bili atek éyoñe bôte bevo’o ba ngôné bikobe biam. Éyoñe ba komekane ma amu bone bikobe biziñe ma bo, ma jeñe na me bo teke bili atek a ke ôsu a bo Yéhôva ésaé abime me ne ngule ya bo.” Nya ajôô a ne na éyoñe bia bo Yéhôva mewôk, a éyoñe bi ne éjote nyul, bia ye bi benya meva’a ényiñe jangan.—Mink. 22:4.

12. Aval avé Josias a nga liti na a jeñe Yéhôva éyoñ a mbe ésoé? (2 Minkañete 34:1-3)

¹² Nyoñe’e mbamba mintyi’an ane Josias. Josias a nga taté na a jeñe Yéhôva éyoñ a mbe a bili mimbu 16. A mbe a kômbô yeme Yéhôva a bo nkômbane wé. Ve ényiñ ésoé njô bôt éte é nji be tyi’ibi. Abui bôte ya éyoñ éte é mbe é kañe’e bivuse bezambe. Ajô te, Josias a mbe a yiane bo ayok asu na a volô be na be telé évus ékaña’a. A nga liti fo’o na a ne ayok amu ôsusua na a bi mimbu 20, a nga taté na a vaa évus ékaña’a ayoñ Israël.—Lañe’e 2 Minkañete 34:1-3.

13. E ve womiene ngumba be Yéhôva a tinane aya?

¹³ Nge ô ngenan ésoé, ô ne liti na wo vu Josias éyoñe wo jeñe na ô yeme Yéhôva a vu mefulu mé. Nalé a ye volô wo na ô bi nkômbane ya ve womiene ngumba be Yéhôva. Aval avé ntyi’an ôte wo ye nambe ényiñe jôé ése? Luke a nga duban a bili mimbu 14 a jô na: “Ataté éyoñe ji, ésaé ma bo Yéhôva nje ma zu telé ôsu ényiñe jam, a ma zu jeñ a ngule jam ése na me ve nye nlem avak.” (Marc 12:30) Ngo’o abime bibotane wo ye bi nge wo kômbô bo ane Luke!

14. Va’a bive’ane bia liti aval avé bisoé biziñe bia vu Njô bôte Josias.

¹⁴ Minju’u mivé bisoé bekristene bi ne  tôbane mie? Johan a nga duban a bili mimbu 12, a kobô ajô étibila’a a nga tôbane je sikôlô amu a mbe a bene’e nyu fatane sika ba loone na cigarette électronique. Asu na a bo teke kañese nyu sika éte, Johan a mbe a simesan abim avé sika é ne ndamane nyule jé, a élate jé a Yéhôva. Rachel ki a nga dubane valé a bili mimbu 14, a kate jam é nga volô nye na a dañe minjuk a mbe a tôba’ane mie sikôlô. A jô na: “Ma ve ngule ya bo mame me ne volô ma na me simesane miñye’elane ya Kalate Zambe, a Yéhôva. Nlañ éziñ ô ne bo na me simesane nkañete éziñe ya Kalate Zambe, nge ke nkulan ajô éziñ. Éyoñe ma laan a môt éziñ, nalé a ne volô ma na me simesan éfuse ya Kalate Zambe éziñ é ne volô nye.” Éko éziñe minju’u wo tôbane mie mia selan a mi Njô bôte Josias a nga tôbane mie, ve ô ne bo fek a ba’ale élat aval a nga bo. Éyoñe wo jibi minju’u miziñ ô too ésoé, nalé a ne volô wo na ô jibi minjuk ô ne tôbane mie melu ma zu.

15. Jé é nga volô Josias na a ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva? (2 Minkañete 34:14, 18-21)

¹⁵ Josias a nga taté na a kôme temple éyoñ a mbe a bili mimbu 26. Éyoñe be mbe be bo’o ésaé temple, be nga some “Kalate metiñe me Yéhôva a nga ve Moïse.” Éyoñe njô bôt a nga lañe mame me mbe été, été été a nga tyendé a taté na a tôñe nkobe metiñ ôte. (Lañe’e 2 Minkañete 34:14, 18-21.) Ye wo nye’e ô lañe Kalate Zambe mban? Nge wo ve ngule ya bo de, aval avé ô ne kôme bu’ubane nlañane Kalate Zambe wôé? Ye wo futi fo’o mone ndem éyoñe wo yene bifuse bi ne volô wo? Luke bia te jô nye yôp a bili mone ntili a tili bifuse bise bia te nambe nye. Éyoñe bia bo nalé, bi ne simesane bifuse ya Kalate Zambe a miñye’elane bia nyoñ été. Nté wo ye yé’é Kalate Zambe a nye’e nye, wo ye tu’a bi nkômbane ya bo Yéhôva ésaé. Avale Mejô me Zambe me nga volô Josias na a bo mame me ne zôsô, avale te fe Mejô me  Zambe ma ye volô wo na ô bo mame me ne zôsô.

16. Amu jé Josias a nga bo ngul ékop, a ñye’elan ôvé bi ne nyoñ?

¹⁶ Ñye’elan ô ne nyoñe mbia ntyi’ane Josias a nga nyoñ. Éyoñe Josias a nga bi mimbu 39, a nga bo ékop é nga so nye awu. A nga tabe ndi a émien a lôte na a tabe ndi a Yéhôva. (2 Mka. 35:20-25) Bi ne nyoñe beta ñye’elane valé. Bi kusa bo ôkala ôvé, to’o bi yé’éya Kalate Zambe abime mimbu avé, bia yiane ke ôsu a tabe Yéhôva mebun. Nalé a tinane na, bia yiane ye’elane Yehôva mban asu na a liti bia zen, bia yiane yé’é Kalate Zambe a tôñe melebe bitôtôlô bekristene bia ve bia. Nalé a ye volô na bi bo teke dañe bo beta bikop, a na bi tabe mevak.—Jacq. 1:25.

17. Mame me nga kui bejô bôte belale ya Juda me ne ye’ele bia jé?

¹⁷ Éyoñ ô ne ésoé, ô ne bi fane ya bo abui mam. Nkañete Joas, Ozias, a Josias wo liti na bisoé bi ne ngule ya nyoñe mbamba mintyi’an a bo mame ma ve Yéhôva nlem avak. É ne été na mame me ne teke wulu mvo’é éyoñ ése avale bia te yen. Bisoé bite bi nga bo fo’o bikop, a nalé a nga so bie abui minjuk. Ve jame da, bi ne vu mbamba be mame bejô bôte bete be nga bo a sa’ale bikobe be nga bo. Ô ne bi benya meva’a ényiñe jôé.

18. Minkañete ya Kalate Zambe mivé mia liti na bi ne bo mevak ényiñe jangan? (Fombô’ô fe fôtô.)

¹⁸ Kalate Zambe a kobô ajô bisoé bife bi nga subu Yéhôva bebé, Yéhôva a mbe a nye’e bie, a mame me nga wulu mvo’é ényiñe jap. David a mbe ésoé jia ya été. Éyoñ a mbe mongô, a nga tyi’i na a bo Zambe ésaé, mvuse ya valé, a nga bo njô bôt. É ne été na David a nga bo bikobe biyoñe biziñ, ve Zambe a mbe a yene’e nye ane môt a ba’ale élat. (1 Bb. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Ô ne fe bi ngule nyul éyoñe wo yé’é nkañete David. Ô ne fe nyoñ éyoñe ya yé’é nkañete Marc nge ke wu Timothée. Wo ye yene na be nga taté na ba bo Yéhôva ésaé be too bongô, a be nga ke ôsu a wulu ba’aba’a a nye. Ntyi’ane be nga nyoñe na ba bo Yéhôva ésaé ô nga ve Yéhôva nlem avak a bebiene fe.

19. Aval ényiñ avé ô ne bi?

¹⁹ Avale wo kôm énoñe jôé avale te fe wo ye bômbô été. Nge wo tabe Yéhôva mebun, a ye volô wo na ô nyoñe mbamba mintyi’an. (Mink. 20:24) Ô ne nyiñe meva’a été nlem ô bôô wo si ne mieññ. Te vuane na Yéhôva a nye’e mame mese wo bo asu dé. Teke jam afe é ne abeñ ane wo belan ényiñe jôé na wo bo Ésa wongane ya nye’an a ne yôp été ésaé.