1, 2. Nkañete mongô sikôlô éziñ wo liti bia na môt a ne tyendé akui vé?

TONY a nga kômbô taté na a vini sikôlô lycée. Mbôl a nga jañele ésaa, a nji be a beta bisi sikôlô; memane me sondô mese, nge ô teke koone nye a yene befilm, wônaa a ne bimo be bemvôé bé. A nji be nkpwala nge ke nyuu banga. Jôm é mbe ve na, a nji be a yene’ mfi ya ényiñ. A mbe fe a sôane na Zambe a ne. Nde môs éziñ ba be Bengaa be Yéhôva bebaé be nga laan mam mete, monyañ wongan ba minga wé be nga yalane fe minsili mié mife. Ane be nga li’i nye minsoé mi kalate mi: Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie a La vie a-t-elle été créée ?

² Éyoñ be nga beta yenan, Tony a mbe a tyendéya abui. Be nga zu koone na a yé’éya minsoé mi kalate mite mibaane nya ñyé’ane. A nga jô be na : “Éyoñe ji ma buni na Zambe a ne fo’o.” Ñyenane mame wé a lat a ényiñ ô taté fe na wo tyendé. Ô lôô ane a nga taté na a yé’é sikôlô, a su’ulane fe bo bo mongô wua ya ba be mbe be dañ atyeñe nlame sikôlô wé. Ntebe ôsu ya sikôlô wé ve zu kam: “A tony, za avale ntyendane di! Abim abeñ ésaé wo bo sikôlô éyoñe ji! Ye Bengaa wo yeñ a be ba mbe ba bo na ô tyendé abim ete?” Tony nye’ na ôwé,  a taté ki na a kañete nye. A nga mane sikôlô nya mvo’é, a den a ne nkpwa’a mefane ya éyoñ ése a diakon akônda dé. A ne fe mengo’o dol amu a mbili susu’a mfañ ésaa: Yéhôva.​—Bs. 68:5.

3. Melebe mevé Yéhôva a ve bisoé?

³ A bisoé, éve’ela Tony ja liti na Yéhôva a nye’e mia angôndô ya abui. A yi na mi bi ényiñe ja dañe mvaé. Jôm ete nje a lebe môt ase ya be mia na: “Simesa’ane . . . Nté wôé melu ô ngenan [ésoé].” (Ec. 12:1) Bia yeme na melebe mete me nji bo tyi’ibi ya tôñe den. Ve nalé a nji tinane na mi vo’o tôñe me. Zambe a ne volô na mam me wulu mia nya mvo’é, sa ke ve éyoñ mi nga’an bisoé ji, ve to’o ngum ényiñe wônan ôse. Nkañete bone b’Israël éyoñ be nyoñe’e Si ya ntiñetan, a wu David ba Goliath wo yemete de; bi tame zu yene mam minkañete mite mia ye’ele bia.

4, 5. Mam mevé nkañete bone b’Israël éyoñ be nyoñe’e si ya Canaan a wu David ba Goliath wo ye’ele bia? (Fombô’ô befôtô ya atata’a.)

⁴ Éyoñ bone b’Israël be mbe be nga zu kui Si ya ntiñetan, Zambe a nji jô be na be tu’a yé’é bita. (Dt. 28:1, 2) Ve a nga jô be na ba yiane bo nye mewôk a buni nye. (Jos. 1:7-9) Asu môta binam, melebe mete me mbe ve ane me nji yian. Ve a mbe susu’a abeñ melep, amu Yéhôva a nga jaé volô bebo bisaé bé na be dañe bôte ya Canaan. (Jos. 24:11-13) Da sili fo’o mbunan asu na bi bo Yéhôva mewôk, ve mbunan ôte wo soo bia kom ése ve bibotan. Nalé a jaéya zu a yené melu mvus. A nalé a yené fe den.

⁵ Goliath a mbe zi’ili mbo bita, a mbe a kui méta ébaé a beta mvuk (2,9 m), a bili fe benya bikpwelé asu bita. (1 Sa. 17:4-7) David nye a mbe a bili ve biôm bibaé: toloo a mbunan. Amu be nji bi mbunan, bôte béziñ be nga yiane simesane na David a ne akut. Ve be nga du’uban! Goliath nnye ñhe a mbe akut.​—1 Sa. 17:48-51.

6. Jé bia zu tu’a la’ase éyoñe ji?

⁶ Ayé’é é nga man, bi nga yene mam menyin me ne volô bia na bi bi benya meva’a ényiñ: e jalé miñyiane miangane ya nsisim, e ve Yéhôva akiba asu mbamba bemvôé a ve bia, e bi minsôñane ya nsisim, a nye’e éto fili jangan. Bi tame tu’a zu la’ase mam mete, miñye’elane ya Besam 16 mia zu volô bia mfa’a ôte.

7. (a) Ba jô jô na môt a ne étôtôlô nsisim éyoñ évé? (b) Jé é mbe “ngabe” David, a nsenge ôvé é nga soo nye?

⁷ Môt a ne étôtôlô nsisim a bili mbunan, a yene fe mam ane Zambe. A jô’é na Zambe nnye a wuluu nye, a bo fe nye mewôk a nlem ôse. (1 Bec. 2:12, 13) David a mbe étôtôlô nsisim. A nga yia na: “Yéhôva a ne ngabe jam, akabe dam, a élaé jam.” (Bs. 16:5, MN) Éfia “ngap” é tii a élat é mbe zañe David ba Zambe wé, Nnye ate a mbe fe asoé dé. (Bs. 16:1) Élat éte é nga soo David jé? A nga tili na: “Nleme wom wo yene mvaé.” Teke jam afe é mbe é va’a David mevak ane élate jé a Yéhôva.​—Lañe’e Besam 16:9, 11.

8. Mam mevé ma volô na bi bi benya meva’a ényiñ?

⁸ Môt a telé mimvôman a akum ôsu ényiñe jé a vo’o bi fatane meva’a David a mbe a bili. (1 Tim. 6:9, 10) Mojañ éziñe ya Canada a jô na: “Sa ke mam bia bi ényiñ mme ma soo bia benya meva’a, ve mam bia ve Yéhôva Zambe, Miene ya mbamba be biôm bese bi bili.” (Jc. 1:17)  Ajô te, nge wo yi na ényiñe jôé é bo mvaé, a nge wo kômbô bi benya meva’a, wo yiane buni Yéhôva a kañe nye. Jé é ne tu’a yemete mbunane wôé? Wo yiane lôt abui éyoñ a Yéhôva, ô lañe’ Bible, ô fombô’ô bitétéa bié, ô bindi’ mefulu mé, e dañedañe nye’ane wé mfa’a wôé.​—Bero. 1:20; 5:8.

9. Aval avé ô ne jô’é na Mejô me Zambe me sôan ôsimesane wôé ane David?

⁹ Biyoñ biziñ Yéhôva a lebe bia asu na bi yem abim avé a nye’e bia. David a mbe a nye’e melebe me Yéhôva. A nga jô na: “M’aye kañe Yéhôva, nyô a bôndéya me fek [nge ke nyô a lebeya ma, MN]; yaa, nleme wom wo ye’ele ma alu ese.” (Bs. 16:7) David a mbe a bindi’ asimesane Yéhôva, a jeñe’ na a yene mam ane Nye, mvuse ya valé, a mbe a jô’é na asimesan ete nde e jôé nye. Nge wo vu nye, wo fe wo ye tu’a nye’e Yéhôva, a wo ye tu’a kômbô bo nye mewôk. Wo ye fe tu’a yaé nsisim a tu’a bo fek. Christine a jô na: “Éyoñ ma yé’é nlô ajô éziñ a bindi mam ma lañ, ma yene ve ane Yéhôva a nga bo na be tili mam mete asu dam!”

10. Kalate Ésaïe 26:3 a liti na bia bi bibotane bivé éyoñ bi ne étôtôlô nsisim?

¹⁰ Bi ne ñhe jô tyi’ibi na, môt a ne étôtôlô nsisim a bili étua ñyeman a étua atyeñe meyen, amu a yem vôm émo é ntele a mam ma zu ôsu. Amu jé Zambe a ve wo avale ñyeman a aval atyeñe meyen ete? Amu a yi na ô yem mam wo yiane telé ôsu ényiñe jôé, na ô nyoñe mbamba mintyi’an, a na ô bi nya ndi nleme asu melu ma zu! Nkulu mejô Ésaïe a nga jô na Yéhôva a ye ba’ale ba ba kabetane nye, a na ba ye bo kom ése ve mvo’é. (Lañe’ Ésaïe 26:3.) Joshua, mojañ éziñe ya États-Unis a jô na: “Éyoñ bia kôme kabetane Yéhôva, mise ma yombô bia.” Nga mejô mete me ne été, nga ma bôô bia nleme si?

11. David a nga liti na bi ne bi benya bemvôé aya?

¹¹ Lañe’e Besam 16:3. David a mbe a yeme’ jôm a yiane bo asu na a bi mbamba bemvôé. A jô na ‘ava’a dé ése’ é mbe be ba ba nye’e Yéhôva. A loone be na “bôte be Zambe” amu be mbe be bili mbamba ntaban, be too fe zôsôô. Ntili besam mfe a mbe a yene’e mam ane David. A nga jô Yéhôva na: “Me ne mvôé ya ba bese ba ko wo woñ, a ba ba ba’ale miñye’elane miôé.” (Bs. 119:63) Avale bi nga yen ayé’é ya mvus, wo fe ô ne bi mbamba bemvôé, bemvôé ba ko Yéhôva woñ a ba ba bo nye mewôk. Bemvôé bete be se ve ba mia be be mi ne ôkala wua.

12. Jé é mbe é late’e David ba Jonathan?

¹² Bemvôé be David be nji be ve akala bôte dé. Ye ô ngenane fo’o ô yeme’e “évet” éziñ é nga su’ulane bo mvôé David? É mbe jôé na Jonathan. Nkañete ya amvôé dap ô ne wua ya mi mia dañe mvaé Bible été. Ve ye wo yeme fo’o na mimbu 30 mi mbe be zañ, Jonathan nnye a too mvendé? Nde ñhe, jé é mbe é late’ be abim ete? Mbunan, ésemé, a ayo’o nlem môt ase ya be be a nga liti éyoñe be wosa’ane besiñe be Yéhôva.​—1 Sa. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Aval avé ô ne nene bilate biôé? Va’a éve’an.

¹³ Ane David ba Jonathan, ‘ava’a dangane’ fe é ne be ba ba nye’e Yéhôva, a be ba ba buni nye. Kiera a ne sita den a ntoo abui mimbu, a jô na: “Me nga bi abui bemvôé mesi mesi, me nga late ngbwa a bôte bia be be bia selane metum.” Nge wo fe wo jeñe na ô bi bemvôé  mevale meval, womien wo ye yen abim avé Mejô me Zambe a nsisime wé bia late bebo bisaé be Yéhôva.

14. (a) Jé é ne volô wo na ô bi mbamba minsôñan ényiñ? (b) Jé bisoé biziñ bi nga tôé minsôñane ya nsisim bi nga wô’ôtan?

¹⁴ Lañe’e Besam 16:8. David a nga kañe Yéhôva ényiñe jé ése. Wo fe wo ye kôme bu’uban ényiñe nge ésaé Yéhôva nje wo telé ôsu, a nge wo simesane nye éyoñ ése wo nyoñ mintyi’an. Steven a jô na: “Ma bi abui mevak éyoñ ma fombô mvus a yen mengul mese me nga ve na me tôé nsôñan éziñ, avale me nga tôé wô, a bibotane me nga bi.” Mojañe mfe ya si Jaman a nga ke su’u ésaé si fe a jô na: “Me nji yi na, éyoñ me ntoo nnôm, me viane jôban amu me nga lôt éyoñe jam ése na ma saane ve mamien.” Bia simesane na nne wo fe wo yene mame nalé. Nge é ne nalé, belane biôme biôé na ô kañe Yéhôva a na ô volô bôte bevok. (Beg. 6:10) Bii’ mingum minsôñan, a ye’elane Yéhôva na a volô wo na ô tôé mie. Yéhôva a nye’e a vô’ôlô’ avale meye’elan ete.​—1 Jean 3:22; 5:14, 15.

15. Minsôñane mivé ô ne jeñe na ô tôé? (Fombô’ô nka’ale ô ne nlô ajô na “ Mbamba minsôñane me ne jeñe na me tôé.”)

¹⁵ Wo’ ki, ô ne jeñe na ô tôé minsôñane mivé? Ô ne jeñe na ô ve biyalan ésulan ô bela’ane bifia biôé womien, ô ne nyoñ ésaé nkpwa’a mefan, nge ke jeñe na ô saé Béthel. Ô ne fe yé’é nkobô ôfe a nsôñane ya ke su’u ésaé vôm ba kobô nkobô ôte. Barak a bo Yéhôva ésaé ngum aval, a jô na: “Ma kôlô si môs ôse me yeme’e na ma kañe Yéhôva a ngule jam ése, teke ésaé éfe é mbe ve soo ma abime meva’a ete.”

16. Aval avé David a mbe a yene’ memvinda me Yéhôva, a amu jé?

¹⁶ Lañe’e Besam 16:2, 4. Avale bi nga yen ayé’é ya mvus, miñye’elane mi Yéhôva mia bo bia beti avale dina na, mia volô bia na bi nye’e mvaé a vini abé. (Amos 5:15) Mejô me David ma liti na a mbe a yeme’e na Yéhôva nnye a ne  anjeñe ya mvam. Mam mese Yéhôva a bo me ne mvaé, a mam mese me ne mvaé ma so bia be nye. David a nga jeñ a ngule jé ése na a vu Zambe, na a bo mvam ane nye. A mbe a jeñe’ fe na a vini mame Zambe a yen abé. Ane nkañane bezambe befe, amu mboan ôte wo wo’o bôt ôsame, a wo vaa Yéhôva duma da yiane nye.​—És. 2:8, 9; Nli. 4:11.

17, 18. (a) David a nga jô na évus ékaña’a ja soo môte jé? (b) Amu jé ‘ôlune bôt ô ne ve nenenen’ den?

¹⁷ Melu mvus, mvine mame ya bisôk é mbe ngabe jia ya évus ékaña’a. (Os. 4:13, 14) Aval ékaña’a éte é mbe é jalé miñyiane ya minsôn. Ve é nji be ngule ya soo bôte benya meva’a. É mbe é viane soo be abui minjuk. David a nga jô na ôlune bôte ba kañe bezambe befe wo ye bo ve nenenen. Bizu’u bi bongô bi nga wu fe étom évus ékaña’a. (És. 57:5) Yéhôva a nga wô’ô mbia mboan ate nyé! (Jr. 7:31) Nge ô nga ye nyiñ éyoñ éte, teke bisô na ô nga ye wô’ô mvaé ya bi bebiaé ba buni Yéhôva a bo nye mewôk.

¹⁸ Dene fe, évuse ñyebe ja kañese mvine mame ya bisôk, é nji ye-yen abé na befam befam a binga binga be diñesan. Ba jô na ba yiane jô’é môt ase a bo aval a yi, ve aval ane melu kôa, mboan ôte wo soo bôt abui minjuk. (1 Bec. 6:18, 19) Womien ô yianeya fe yene na, ôlune bôte ba bo mam mete ô ne ve nenenen. Ajô te a bisoé, kôma vô’ôlané Ésaa wônan a ne yôp. Te mia vuane na mewôk ma ye soo mia jôme jia, ve bibotan. A na, to’o nsem ô ne bo na môt a wô’ôtane mvaé mone jôm, minju’u môt ate a su’ulane tôbane mie mi ne angôndô ya ényan! (Beg. 6:8) Joshua bia te jôô nye atata’a a jô na: “Bi ne bo mam mese bia yi a éto fili jangan, ve nge bi dimi belane je, biabebiene wôé.”

19, 20. Bibotane bivé bia yange bisoé bia buni Yéhôva a bo nye mewôk?

¹⁹ Yésus a nga jô beyé’é bé na: “Nge mia ba’ale mejô mam melu mese, wônaa mi ne fo’o beyé’é bam ; mi aye yeme benya mejôô, a benya mejôô ma ye bo mia beti.” (Jean 8:31, 32) Benya mejôô ma vaa bia minkôme ya évuse ñyebe, minkôme ya ndiman, a minkôme ya bikañekañé. Sa ke ve abim éte étam. Aval bi maneya yen, ma ye fe su’ulane ve bia “éto beti ya étôto’o ya bone be Zambe.” (Bero. 8:21) Ô ne taté na wo tye’e aval éto fili éte den nge wo ‘ba’ale mejô me Yésus’ nge ke miñye’elane mié. Nalé a ye volô wo na ô bo teke “yeme benya mejôô” ve nlô, ve na ô tôñe fe me ényiñe jôé.

²⁰ A bisoé, nyeka’ané te éto fili Yéhôva a nga ve mia. Yemané belane je, asu na mi bo benya bôtô melu ma zu. Ésoé mojañ éziñ é nga jô na: “Nge ô yeme belan éto fili jôé éyoñ ô ne ésoé, nalé a ye volô wo melu ma zu na, ô bo te bili bebubu nge da sili na ô nyoñe beta mintyi’an ényiñe jôé, ane wu ya tobe asu ésaé, nge wu ya tyi’i nge wo ye luk nge ke taté tabe nkoé.”

21. Aval avé bi ne tabe zene ja ye kee bia “ényiñ é ne fo’o ényiñ”?

²¹ Jôm bôte ya émo ba loone na abeñ ényiñ é ne momo a ayôñ mimbop. Bia yeme ki mam ma yange bia akiti ôjan. (Jc. 4:13, 14) Jôm éte nje é ne mfi na bi ve ngule ya wulu zene ja ye bo na bi bi “ényiñ é ne fo’o ényiñ,” ényiñe ya nnôm éto. (1 Tim. 6:19) Yéhôva a vo’o bi bia a ngul. Biabebien bia yiane top. Tobe’e nja’a na Yéhôva a bo “akabe” dôé. Nyeke’e “mam me ne mvaé” mese a veya wo. (Bs. 103:5) Buni’i fe na a ne bo na ô bu’ubane “ava’a ne lut,” ataté den, akui “nnôm éto.”​—Bs. 16:11.