1, 2. Amu jé Zambe a mbe a yene na, Daniel a ne “môt b’adañe nye’e,” a aval avé bi ne bo mewôk ane Daniel?

ÉYOÑE bejuif be nga ke e mimkôm e Babylone, be nga koone na tison é mbe njalan a bengulemelan. Be nga koone fe na bôt be mbe alo ya mbia minsisim. Ve bejuif be mbe be wulu’u ba’aba’a a Yéhôva aval ane Daniel ba bemvôé bé belal, be nga bene na tisone Babylone é mé be. (Dan. 1:6, 8, 12; 3:16-18) Daniel ba bemvôé bé, be nga nyoñe ntyi’ane ya kañe ve Yéhôva étam, Mmé wop. A be nga kui na be bo de! Daniel a nga lôte bebé ényiñe jé ése e Babylone; ve éngele Zambe a nga jô na a mbe “môt b’adañe nye’e.”​—Dan. 10:11, 19.

² E melu mvus, mmé a mbe ve miat ékon e jôm ja mam été, asu na é bo aval a kômbô. Benya bekañe Zambe ya melu ma, ba yeme na Yéhôva nnye a jôé biôm bise, nnye étam a bili ngule ya mé bôt, a meyoñ. (Lañe Jérémie 18:6.) Zambe a bili fe ngule ya mé môt ase ya be bia. Ve a yeme na bi ne fili ya top, a yi fe na bi bo nye mewôk amu biabebien bia tobe na bia bo de. Bi tame zu yen aval avé bi ne ke ôsu a bo ékon é ne nte’an e mo me Zambe été a zene ya mam melale ma: (1) Aval avé bi ne sa’ale mam me ne bo na, bi bene melebe me Zambe?  (2) Aval avé bi ne bi mefulu ma volô bia na bi ke ôsu a bo nte’an a mewôk? (3) Aval avé bebiaé be ne Bekristen be ne bo Zambe mewôk, éyoñ ba mé bone bap?

3. Mbia mefulu mevé me ne bo na nleme wongan ô bo ayet? Va’ak éva’an.

³ Kalate Minkana 4:23 a jô Mfefé Nkôñelan na: “Ba’ale’e nleme wôé a dañe jôm éfe ése, amu nne mejeñ mese y’ényiñ ma so été.” Mbia mefulu mevé bia yiane tabe me ntyel? Bi ne lañe fulu mebun, fulu ya nyiñ abé été, a fulu ya bo te bi mbunan. Mbia mefulu mete me ne bo na fulu melo, a nsisim éngana’a bi nene be môt. (Dan. 5:1, 20; Beh. 3:13, 18, 19) Njô bôte ya Juda, Ozias (Ouzziya) a nga liti fulu mebun. (Lañe 2 Minkañete 26:3-5, 16-21.) Atata’a, Ozias a mbe a bo’o “mam me ne mvaé mise me Yéhôva,” a “a nga tindi émiene na, a jeñe Zambe.” Ve “éyoñ a boya ngu, nleme wé ô nga betebane yôp,” akusa bo na ngule jé é mbe é so’o be Zambe! A nga jeñe na a di’i encens e temple été, a to ke na a mbe ésaé beprêtre, bone b’Aaron. Éyoñe beprêtre be nga kobô nye, ane mebun me nga tindi Ozias na a wô’ô mbia ôlun! Asu’ulan ya été é mbe aya? Zambe a nga samele nye, a nga wu fe a kone zam.​—Mink. 16:18.

4, 5. Jé é ne kui éyoñe bi nji tabe ntyel a fulu mebun? Va’ak éve’an.

⁴ Nge bi nji tabe ntyel a fulu mebun, bia fe bi ne taté na bia “simesane [biabebien] adañ abim [bia] yiane simesan.” Éko éziñ bi ne kui na bi bene melebe ya Kalate Zambe. (Bero. 12:3; Mink. 29:1) Tame yen jam é nga kui mvendé ba loone na Jim. Ba bemvendé bevok be nji be tyiñ mfa’a ya ajô éziñ akônda été. Jim a jô na: “Me nga jô bobejañe na be nji yeme nyoñe bôt, ane me nga kôlô ékôane bemvendé.” Mvuse ngon ésaman, nde a nga ke akônda afe, ve be nji telé nye mvendé wôé. Émien a meme na: “Me nga mane tek. Me nga jañele jine jam, nde me nga telé mboane Yéhôva ésaé.” Jim a nga voé nsisim mimbu awôm. A jô na: “Fulu mebun me mbe me bili é mbe ngul, a me nga taté na ma komekane Yéhôva amu jam é nga kui. Nté mimbu mi mbe mi lôtô, bobejañ be mbe be jome ma, be jeñe na be volô ma na me bulane kañe Yéhôva. Ve ma ki me mbe me bene mvolane wop.”

⁵ Jam é nga kui Jim, da liti bia aval avé fulu mebun, é ne tindi bia na bi té jôm ése môte mfe a ne jô bia si, a bo avale bôt da bene na Yéhôva a mé be. (Jér. 17:9) Jim a jô na: “Me mbe éyoñ ése ma simesane ve na bôte bevo’o mbe ba kop.” Ye é kuiya na, mojañ ya akônda a bo wo jôm é ne abé, nge na ô jañele éto éziñ akônda été? Nge nalé ô nga bo aya? Ye ô nga liti fulu mebun? Nge na, ye ô nga jeñe ve na ô kôm ajô te a monyoñ, a ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva?​—Lañe Besam 119:165; Becolossien 3:13.

6. Jé é ne kui éyoñe bia nyiñ abé été?

⁶ Bi ne fe bene melebe ma so e Kalate Zambe été, éyoñe bia te bo mbia jam asoé. Bi ne taté na bia yene tyi’ibi ya bo mbia jam. Mojañ éziñ a nga jô na, é nga kui na mbia ntabane wé, a bo teke fe beta ndeñele nye. (Ec. 8:11) Mojañe mfe a juan a fulu ya yene mame ya bisôk, a nga su’ulane jô na: “Me nga taté na ma yene mam mese bemvendé ba bo ve abé.” Fulu éte é nga ndaman amvôé ba Yéhôva. Bemvendé be nga su’ulane yeme jam a mbe a bo’o asoé, a be nga ve nye melebe ma yian. É ne été na, bia bese bi ne bebo mam abé. Nge bia taté na bia yene mam mese ve abé, nge jeñe beamu ya mbia mimboane miangan, a lôte na bi  jeñe na Zambe a jamé bia, nleme wongan ô ne mane bo ayet.

7, 8. (a) Aval avé bone b’Israël be nga liti na, be ne teke mbunan? (b) Jé jame te da ye’ele bia?

⁷ Jam é nga kui bone b’Israël Yéhôva a nga nyii mimkôm Égypte, da liti bia aval avé e bo te bi mbunan, a ne bo na nleme wongan ô bo ayet. Bone b’Israël bese be nga yen abui mesimba Zambe a nga bo ényiñe jap, abui ya été é mbe fo’o fe’e ne vema! Ve éyoñe be nga be bebé si ya ntiñetan, be nga liti na be ne teke mbunan. Be li’i futi ndi nleme jap be Yéhôva, be nga taté na ba ko woñ, a kobô Moïse abé. Be nga kui na be kômbô bulan Égypte, e vôm be mbe alo! Yéhôva a nga wô’ô jame te mbia abé. A nga jô na: “Ntaa vé bôt ba b’aye biasé ma?” (Nb. 14:1-4, 11; Bs. 78:40, 41) Bôt bete bese be nga mane wu nkote si, amu ayete nleme dap, a amu be mbe teke mbunan.

⁸ Melu ma, nté bia subu mfefé émo bebé, mbunane wongan wo ye tebe e meve’ele été. Da ye sili na bi vek abime mbunan bi bili. Bi ne fas avale bia yene mame Yésus a nga jô e kalate Matthieu 6:33. Sili’i womiene na: ‘Ye mam ma telé ôsu, a mintyi’ane ma nyoñ, mia liti na me to ndi a mejô me Yésus ma? Ye ma ye bu’i bisulan nge nkañete, asu na me jeñ abui moné? Jé ma ye bo nge masa wom a ve ma abui ésaé ya bo? Ye ma ye jô’é émo é mé ma aval é ne na, me kôlô benya mejôô été?’

9. Amu jé bia yiane ‘fombô biabebien’ nge bi bili mbunan, a aval avé bi ne de bo?

⁹ Bi tame nyoñ éve’an éfe. Simesa’ane mbo ésaé Yéhôva a ko woñe ya tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe, éko éziñ a lat a mewoso, ntelane môte feñ, nge mimvôman. Sili’i womiene na: ‘Ye jame di da fombô ma?’ Nge bi yene na avale mbia ôsimesane te da yaé bia nlem été, bia yiane ji’a jeñe na bi fase mbunane wongan! Kalate Zambe a lebe bia na: “Fomba’ane miabebien, nge mi ne mbunan été; ve’elane miabebien.” (2 Bec. 13:5) Bia yiane fase biabebien e zôsô été a zene ya Mejô me Zambe éyoñ ése.

10. Jé é ne volô bia na bi bo ane ékon é ne nte’an, e mo me Yéhôva été?

¹⁰ Zambe a belan abui biôm na, a volô bia na bi bo ane ékon é ne nte’an. Bi ne lañ été Mejô mé, akônda Bekristen, a ésaé nkañete. Aval ane mendim ma bo na ékon é bo nte’an, nlañane Kalate Zambe môs ôse, a mfasane ya miñye’elane mié, bi ne bo na bi bo tyi’ibi ya méban e mo me Yéhôva été. Yéhôva a nga jô bejô bôte ya ayoñ Israël na, bebiene be tili metiñe mé e kalate été, a lañe me môs ane môs. (Dt. 17:18, 19) Miñlômane fe mi nga yene na, e lañe Kalate Zambe, a fase mam a jô, bi mbe mfi asu ésaé nkañete jap. Be mbe be lañe bifuse ya Kalate Zambe nkobô Hébreu mintete biyoñ, be tindi’i fe bôte be mbe be kañete’e na, be bo avale da. (Mam. 17:11) Melu ma, bia fe bia yene mfi ya lañe Kalate Zambe môs ôse, a fase miñye’elane mié. (1 Tim. 4:15) Éyoñe bia bo nalé bia ke ôsu a sili biabebiene si mise me Yéhôva, a bo tyi’ibi ya méban e mo mé été.

11, 12. Aval avé Yéhôva a ne belan akônda Bekristen na a mé bia avale da yiane môt ase? Va’ak éve’an.

¹¹ A zene ya akônda Bekristen, Yéhôva a ne ngule ya mé bia avale da yiane môt ase. Jim bia te jô nye yôp, a nga taté na a tyendé ôsimesane wé éyoñe mvendé éziñ é nga nyoñe ngap a nye. Jim a jô na: “A nji komekane ma nge ve ma mekua môs éziñ. A nga viane ke ôsu a ve ma ngule nyôl, a nga liti fe na a kômbô fo’o  volô ma.” Mvuse bebé ngon élal, nde mvendé éte é nga bañete Jim na a zu tabe ésulan. Jim a jô na: “Bôte bese ya akônda be nga nyoñe ma a mevak. Nye’ane wop ô nga bo ma na me tyendé. Me nga taté na ma yene na, avale ma wô’ôtan é nji dañe bo mfi. Mvolan ô nga so ma be bobejañ a be minga wom, nnye ate a nga yeme ngule nsisim été, ô nga bo na, me yeme nsisim ôte’ete’e ôte’etek. Me nga bi fe ngule nyôl, éyoñe me nga lañe minlô mejô ya Nkume mmombô a bete ya ngon awôm a jia é to melu 15 ya mbu 1992 mi ne na, ‘Jéhovah n’est pas a blâmer’ a ‘Servons Jéhovah fidèlement.’”

¹² Éyoñe ji Jim a betaya bo mvendé. A volôya bobejañe bevok na be dañ avale minjuk a nga dañ, a na be bo mvo’é nsisim. A su’ulane jô na: “Me mbe me buni’i na amvôé é mbe zañe bia Yéhôva é mbe ngul, nde momo! Ma jôban amu me nga jô’é na mebun, me dime ma mis mfa’a ya mam ma dañe mfi, a bo na me dañe futi nleme wom bikobe bi bôte bevok.”​—1 Bec. 10:12.

13. Ésaé nkañete é ne volô bia na bi bi mefulu mevé, a mfi ôvé bia yen été?

¹³ Aval avé ésaé nkañete é ne mé bia asu mfi wongan? E kañete bôte bevo’o mbamba foé, a ne volô bia na bi bi fulu ya sili biabebiene si, a mefulu mevo’o ya ébuma ya nsisim. (Beg. 5:22, 23) Simesa’ane mbamba mefulu ô biya amu wo kañete. Bi ne beta jô na, éyoñe bia liti mefulu Bekristen, bia ve ésaé nkañete jangan abeñ. Mboane te ô ne bo na, bôte be vô’ôlô bia. Éve’an é ne na, Bengaa bebaé ya Australie, be nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô minga éziñ a nga kobô be mbia  abé. Ve mvuse ya valé, minga ate a nga jôban aval a nga kobô be, ane a nga tili Béthel. A nga jô na: “Ma kômbô sili bôte bebaé be nga liti na be ne ôjibi, a na ba sili bebiene si, njaman, amu me nga dañe yene fo’o ve mamien, a nyoñe be ane zezé bôt. Me nga buni na, me mbe ve tebe bekañete Mejô me Zambe ôsu, a titane be avale me nga bo.” Ye minga nyi a mbe ve tili mejô ma, nge bekañete be nga ye wô’ô ôlun fo’o ve mon étun éyoñ? Momo! Yaa, ésaé nkañete é ne fo’o mfi asu dangan, a asu bôte ba bômane bia!

14. Jé bebiaé ba yiane bo nge ba kômbô tu’a mé bone bap?

¹⁴ Abui bisoé be bili beta nkômbane ya yé’é, a be bili fulu ya sili bebiene si. (Mt. 18:1-4) Ajô te, bebiaé be ne fek, ba jeñe na be futi ñyemane benya mejôô, a fulu nye’an ôsimesan, a minlem mi bone be bone bap. (2 Tim. 3:14, 15) É ne été na, asu na be bo de, bebiaé ba yiane taté futi benya mejôô minleme miap été, a futi mam ba yé’é mboan. Éyoñe bebiaé ba bo de, bone bap be nji wô’ô fo’o ve benya mejôô étam, ve ba yene fe ane bebiaé bap ba nyiñ ane benya mejôô ba jô. Nde fe, ba yene na, éyoñe bebiaé bap ba lebe be, a ne amu ba nye’e be avale Yéhôva fe a nye’e be.

15, 16. Aval avé bebiaé ba yiane liti na, be to ndi a Zambe nge mone wop a tebe feñ?

¹⁵ Akusa bo na be nga yaé mejô me Zambe été, bongô béziñe ba su’ulane bene benya mejôô, nge na ba tebe feñ. Jame te da ve nda bôte jap nlem mintaé. Sita éziñe ya Afrique du Sud a nga jô na: “Éyoñe be nga telé ndôme jam e feñ, a mbe ve ane a wuya. Jame te é nga taé bia nlem abui!” Jé sita ate ba bebiaé bé be nga bo? Be nga bo avale Kalate Zambe a jô. (Lañe 1 Becorinthien 5:11, 13.) Bebiaé be nga jô na: “Bi nga nyoñe ntyi’ane ya bo avale Kalate Zambe a jô, bi yeme na mboane te wo ye su’ulane mvo’é. Bi mbe bi yeme na nta’ane mam ya telé bôte feñ, wo so be Yéhôva. Bi mbe fe bi yeme na, Yéhôva a lebe bôt a nye’e, a na a bo de avale da yian. Nde ñhe, bi nji be bi beta yeñ a mone wongan, fo’o ve éyoñe bi mbe bi kobô’ô mam ma fomfô nda bôt.

¹⁶ Mon a nga wô’ôtan aya? A nga jô mvuse ya valé na: “Me mbe me yeme na nda bôte jam é nji vini ma, ve be mbe be bo’o Yéhôva a ékôane jé mewôk.” A nga jô fe na: “Éyoñ ô ne ntindane ya sili Yéhôva mvolan a njaman, éyoñe te nje ñhe wo yem abim avé a ne wo mfi ényiñe jôé.” Tame simesan abime mevak nda bôt ése é nga bi, éyoñ ésoé ji é nga beta bulan ékôane Yéhôva! Yaa, éyoñe bia vô’ôlô Zambe mimfa’a mise, bi ne bi bibotan.​—Mink. 3:5, 6; 28:26.

17. Amu jé bia yiane bo Yéhôva mewôk ényiñe jangan, a mfi ôvé bia ye yen été?

¹⁷ Nkulu mejô Ésaïe a nga jô na, bejuif be nga kôñelane minlem ba ye bulane minkôm. Ba ye ve Yéhôva akéva be jô’ô nye na: “A Yéhôva, ô ne Ésa wongan; bi ne étek, a wo ô ne mmé mevie’e wongan; a bia bese bi ne mboane ya wo wôé.” Ve be nga ye fe ye’elane Zambe be jô’ô na: “Te simesane mbia be mam nnôm éto: tame yen, fombô’ô, bi aye’elane wo, a bia bese bi ne bôte bôé.” (És. 64:8, 9) Éyoñe bia fe bia sili biabebiene si mise me Yéhôva, a bo nye mewôk ényiñe jangan, a ye nye’e bia abui aval a mbe a nyeke’e nkulu mejô Daniel. Jame da dañe dañ é ne na, Yéhôva a ye ke ôsu a mé bia a zene ya Mejô mé, mbamba nsisime wé, a ékôane jé, ndembene môs éziñ, bia ye tebe nye ôsu teke nsem, bi to “bone be Zambe.”​—Bero. 8:21.