1, 2. (a) Amu jé abui bôt da yeme bifia bi ne e Deutéronome 6:4? (b) Amu jé Moïse a nga kuli bifia bite?

DEN a nto abui mimbu, Bejuif be mbe be bela’ane bifia bisamane ya nkobô Hébreu bi ne kalate Deutéronome 6:4. Bifia bite bi mbe ngabe jia ya meye’elan be mbe be bo’o Yéhôva. Be mbe be ba’alane bie môs ôse, mame tyé a mame ngô’é. Be mbe be loone meye’elane mete na Shema. A ne éfia ôsu bia koone je éfuse te. A zene ya meye’elan, Bejuif be mbe be tametane na, ba kañe ve Zambe étam.

² Bifia bite bi ne ngabe jia ya mam Moïse a nga kandane jô bone b’Israël, éyoñe be mbe ntôkane nje’ese ya Moab, mbu 1473 Ô.É.J. Mbu te, e zu koone na ayoñ Israël é mbeme tyi’ilane Jourdain na, be ke nyiine si ya ntiñetan. (Dt. 6:1) Moïse a mbe a wuluya bone b’Israël tañe mimbu 40, a mbe a yi na be bo ayo’o nlem éyoñ ba ye bo ngule ya dañe minju’u mia yange be. É mbe é sili’i na, be tabe ndi a Yéhôva Zambe wop, a wulu ba’aba’a a nye. Mesuu me nkobô mé, me nga nambe be minlem abui. Éyoñe Moïse a kateya ayoñ  Israël metiñ awôm, a metiñe mevo’o mese, ane a nga kuli bifia bia koone bie e Deutéronome 6:4, 5. (Lañe.)

3. Minsili mivé bia zu fas nlô ajô wu?

³ Ye Moïse a bone b’Israël be mbe ntôkan, be mbe be yeme na Yéhôva Zambe wop, a ne “Yéhôva wua”? Ôwé. Bone b’Israël be mbe be wulu’u ba’aba’a a Yéhôva, be mbe be yeme, a kañe fo’o ve Zambe wua. Be yeme fe na a ne Zambe Abraham, Isaac, a Jacob. Nge be mbe be yeme nalé, amu jé Moïse a nga beta ba’alane be na, Yéhôva Zambe wop a ne “Yéhôva wua”? Ye nja éziñ ô ne zañe njôane ba jô na, Yéhôva a ne ve wuwua, a nye’ane bia nye’e nye a nleme wongan ôse, a nsisime wongan ôse, a ngule jangan ése aval éfus 5 ja liti? A mejô me ne Deutéronome 6:4, 5 ma tinane jé asu dangan melu ma?

4, 5. (a) Atinane da ya bifia “Yéhôva wua” é ne aya? (b) Aval avé Yéhôva a selane bezambe ya meyoñe mefe?

⁴ Yéhôva a ne ngum aval. Nkobô Hébreu a minkobô mivok, éyoñe bia yen éfia “wua,” bi nji yiane simesane ve nombo. Éfia te ja tinane fe na, e bo ngum aval, e bo étam. Vôme nyi a nji liti na, Moïse a mbe a wosa’an évuse ñye’elan ja jô na, Zambe a ne bezambe belal. Yéhôva a ne Nyô a nga té yôp a si, Njôo ya émo ése. Nnye étam a ne nya Zambe; teke zambe mfe a ne ane nye. (2 Sam. 7:22) Ve Moïse a nga ba’alane bone b’Israël na, ba yiane kañe fo’o ve Yéhôva étam. Be nji be be yiane vu meyoñe me mbe me bôma’ane be, amu me mbe me kañe bezambe befam, a bezambe be binga. Meyoñe mete me mbe me buni’i na, bezambe béziñ ba jôé biôm biziñe ya émo. A bevo’o ki, be mbe ngumba avale bezambe.

⁵ Éve’an é ne na, bôte ya Égypte be mbe be kañe zambe-vian a to jôé na Rê, zambe minga-yôp Nout, zambe-si Geb, zambe-Nil Hapi, a abui betit be mbe étyi. Abui bivuse bezambe bete, be nga jañ éyoñe Yéhôva a nga lôme bibubua awôm e si ya Égypte. Baal, zambe a mbe a bo’o na biôm bi fôé, nnye a mbe a dañe wum. A mbe fe a yené’é ane zambe yôp, zambe mveñ, a zambe zo’oyañ. Be mbe be kañe Baal abui bevôm. (Nb. 25:3) Bone b’Israël be mbe be yiane ba’ale na, Zambe wop, nya Zambe a ne “Yéhôva wua.”​—Dt. 4:35, 39.

6, 7. Atinan afe ya éfia “wua” é ne avé, a aval avé Yéhôva a nga liti na a ne “wua”?

⁶ Yéhôva a nji bi menyu mebaé, a ne fe teke tyendé. Éfia “wua” é bili fe ôsimesane ya nlatan mfa’a ya jôm bia sôñ, a ésaé bia bo. Yéhôva a nji bi menyu mebaé, nge tyendé. A bili kom ése anyu da, a ne avale da, a ne fe benya mejôô. Yéhôva a nga ka’a Abraham na, a ye ve mvoñe bôte jé si ya ntiñetan, ane a nga bo beta be mam na a jalé ngaka’a éte. To’o mimbu 430 mi mbe mi lôteya, nsôñane Yéhôva ô nji tyendé.​—Met. 12:1, 2, 7; Nk. 12:40, 41.

⁷ Mvuse mintete mimbu, éyoñe Yéhôva a nga tobe bone b’Israël ane bengaa bé, a nga jô be na: “Me ne nye: ôsu viam te ke Zambe a nga kômôn, nalé fe te ke wua a ye bo mvuse jam.” Yéhôva a nga yemete na nsôñane wé ô nji tyendé, éyoñ a nga beta jô na: “Aso éyoñ môs ô nga bo, me ne nye.” (És. 43:10, 13; 44:6; 48:12) Ngo’o avale mbamba jame te asu bone b’Israël a asu dangan, na bi ne bebo bisaé be Yéhôva, Zambe a ne  teke tyendé, a nyô a tôé mam mese a jô!​—Mal. 3:6; Jc. 1:17.

8, 9. (a) Jé Yéhôva a yi na bebo bisaé bé be bo? (b) Aval avé Yésus Krist a nga yemete mfi ya mejô me Moïse?

⁸ Yaa, Moïse a nga ba’alane bone b’Israël na, Yéhôva a bili ve anyu da, a nye’e be, a ba’ale fe be éyoñ ése. Nge Yéhôva a ne avale môte te, be nga yiane yeme na, susu’a môte be mbe be yiane ve duma, ékaña’a a nye’an, a mbe ve nye étam. Be nga yiane fe de bo a nleme wop ôse, nsisime wop ôse, a ngule jap ése. Bisoé fe bi mbe bi tôñe zen éte, amu bebiaé bap mbe be be ye’ele be éyoñ ése.​—Dt. 6:6-9.

⁹ Nsôñane Yéhôva ô nji tyendé môs éziñ, ajô te, mam a yi na bebo bisaé bé be bo, ma ye ke tyendé. Nge bia yi na Yéhôva a kañese ékaña’a bia ve nye, bia fe bia yiane kañe ve nye étam, a nye’e nye a nlem wongan ôse, a ôsimesan wongan ôse, a ngule jangan ése. Yésus Krist fe a nga jô nalé éyoñ a nga yalane môt a nga sili nye nsili. (Lañe Marc 12:28-31.) Bi tame ñhe zu yen avale bi ne liti e mimboane na, bia kôme fo’o yeme na, “Yéhôva Zambe wongan a ne Yéhôva wua.”

10, 11. (a) E kañe ve Yéhôva étam a tinan aya? (b) Aval avé bongô b’Hébreu be mbe Babylone be nga liti na, ba kañe ve Yéhôva étam?

¹⁰ Nge bia yi na Yéhôva a bo wua, a susu’a Zambe wongan, bia yiane kañe ve nye étam. Bia vo’o ke kañe Yéhôva, bi kañe fe bezambe befe; nge vu asimesan a mimboane mia so befatane bikaña’a bife. Bia yiane ba’ale na, Yéhôva a nji bo Zambe wua ya abui bezambe; nde fe, a nji bo nyô a dañ ôyabe yôp, a ngul abui e zañe jap. Yéhôva étam nnye a yiane ékaña’a.​—Lañe Nlitan 4:11.

¹¹ Kalate Daniel a kobô bia ajô bongô b’Hébreu, Daniel, Hanania, Mischaël, a Azaria. Be nga liti na ba kañe ve Yéhôva Zambe étam, éyoñe be nga bene di bidi Yéhôva a nga tyili be, a éyoñe be nga bene kañ éve’ela or njôô bôt Nebucadnetsar a nga bo. Be nga liti fo’o na ékaña’a ba ve Yéhôva nje ba telé ôsu.​—Dan. 1:1-3:30.

12. Éyoñe bia kañe ve Yéhôva étam, jé bia yiane tabe je ntyel?

¹² Asu na bi kañe ve Yéhôva étam, bia yiane tabe ntyele na biôm bife, bi bo teke nyoñ éto Yéhôva étam a yiane bi ényiñe jangan. Biôm bite bi ne bo jé? Yéhôva a nga kôme jô metiñ awôm a nga ve bone b’Israël na, be nji yiane kañe bezambe befe a bengulemelan. (Dt. 5:6-10) Melu ma, ba kañe bengulemelan abui mezen. Ve mezene méziñ ya été me ne ayaé ya yemelan. Metiñe me Yéhôva me nji tyendé, a ngenane ve “Yéhôva wua.” Bi tame zu yene jôme nalé a yiane tinan asu dangan.

13. Jé bi ne taté na bia nye’e abui a lôte Yéhôva?

¹³ E kalate Becolossien 3:5 (lañe), bia koone beta melebe mfa’a ya jôm é ne tyam amvôé Bekristen be bili a Yéhôva. Ba’ale na, minyamete mi bili élat a nkañane bengulemelan. Jôme bia nyamete, aval ane akum, nge biôm bi ne mbia tañ, é ne jôé binyiñe biangan, aval é ne na, bi nto ane zambe mise mangan. Ve éyoñe bia fas éfuse te ése, bia ji’a yene na, mam mese me ne été, me ne bi élat a nkañane bengulemelan a minyamete. Nkômbane ya bo mame te, ô ne ji’a nyoñ éto ya nye’ane bia nye’e Yéhôva ja yiane bi. Ye bi ne  bele kañese na, avale mame te é jôé bia aval é ne na, Yéhôva a bo teke fe beta bo “Yéhôva wua” asu dangan? Teké’é fo’o.

14. Melebe mevé nlômane Jean ô nga ve bia?

¹⁴ Nlômane Jean ô nga bili fe aval ôsimesane da, éyoñ ô nga bemene na, nge môt a nye’e biôm ya émo, mbie bi ne “mbia nkômbane ya minsôn a mbia nkômbane ya mis a duma mebun ya ényiñ,” nye’ane ya nye’e Tate ô nji bo be nye. (1 Jn. 2:15, 16) Nalé a tinane na, bia yiane bo mbane ya fase biabebien, asu na bi yeme nge bia nye’e émo. Bi ne yene na, bi nga taté na bia nye’e mimvôman, bemvôé, a befatane mengômesane ya émo ji. Nge ke na, bi ne taté na bia ve ngule na bi jeñe “beta be mam,” aval ane e bo beta besikôlô. (Jér. 45:4, 5) Bi mbeme nyiine mfefé émo. Ngo’o abime mfi bia yen, éyoñe bia ba’ale mejô me Moïse! Nge bia kôme wôk, a nge bia buni fo’o na, “Yéhôva Zambe wongan a ne Yéhôva wua,” bia ye ve ngule jangan ése na bi kañe ve nye étam, a avale da yian.​—Beh. 12:28, 29.

15. Amu jé Paul a nga ba’alane Bekristene na, Zambe a ne “Yéhôva wua”?

¹⁵ Éyoñe Kalate Zambe a jô na, Yéhôva a ne “Yéhôva wua,” nalé a tinane na bebo bisaé bé ba yiane bo nlatan, a bi nsôñane wua ényiñe jap, éyoñe ba kañe nye. Ntete mimbu ôsu, akônda Bekristen é mbe njalan a Bejuif, Begrec, Beromain, a bôte ya meyoñe mefe. Bôte bete be mbe miñyebe meval meval, be bili metum meval meval, môt ase ya be be, a mbe fe a bili aval a yene mam. Amu nalé, bôte béziñ be mbe be yen ayaé ya yebe mfefé fatan ékaña’a nge ke  na, be nji be be kômbô’ô kandan a nnôme fatan ékaña’a. Nlômane Paul ô nga yene mfi ya ba’alane be na, Bekristen be bili Zambe wua, Yéhôva.​—Lañe 1 Becorinthien 8:5, 6.

16, 17. (a) Nkulane mejô ôvé wo tôéban melu ma, a nsôle ya été ô ne ôvé? (b) Jé é ne tyam élate jangan?

¹⁶ Mfa’a ya akônda Bekristen ya melu ma ki? Nkulu mejô Ésaïe a nga jô na “melu ya asu’ulan,” bôte ya meyoñe mese, ba ye fulan a kañe Yéhôva avale da yian. Ba ye jô na: “[Yéhôva] a ye ye’ele bia mezene mé, a bia ye wulu mezene mé été.” (És. 2:2, 3) Ngo’o avale mevak bi bili éyoñe bia yen ane nkulane mejô ôte wo tôéban! Den abui mekônda é ne njalan a bôte ba kañe Yéhôva fufulu be so’o mesi mevale meval, be bili fe metum a minkobô mevale meval. Amu bia so bevôme mevale meval, e nyiñe vôme wua a ne bo angôndô ya ayaé biyoñe biziñ.

¹⁷ Éve’an é ne na, aval avé wo yene bobejañe ba so bevôme metume ma selan éñmôé. Éko éziñe na, ô nji yemban a nkobô wop, fatane mimbote jap, ntabane wop, a bidi biap. Ye ô wô’ô sa’ale be, a jeñe na ô dañe yeñe ve a bôte mia be be mia bo mam avale da? Ô ne bo aya éyoñe bemvendé ya vôme wo nyiñ, be nji bo miaé wôé, nge na mia be be mi nji so vôme wua nge ke na, mi nji bo ayoñe da? Ye wo ye jô’é na, avale minsela’ane te, é ndaman nlatan ô ne zañe bebo bisaé be Yéhôva, a nsôñane bese be bili?

18, 19. (a) Melebe mevé bia koone me e kalate Beéphésien 4:1-3? (b) Jé bi ne bo asu na akônda é bo nlatan?

¹⁸ Jé é ne volô bia na bi sa’ale avale melame te? Tisone ya Éphèse é mbe é bili abui moné, a bôte meval meval. Paul a nga ve Bekristen ya wôé melebe méziñ. (Lañe Beéphésien 4:1-3.) A nga taté lañe mefulu aval ane, nje’ebane minlem, évôvoé, ôtete’e ya yaa, a nye’an. Mefulu mete me ne bo ane mekône ma su’u nda. Tô’ô nda é bili ngule mekôn, ba yiane fe je kôm éyoñ ése. Nge nalé momo, nda te ja ye ku. Paul a mbe a yi na Bekristen ya Éphèse, be ve ngule jap ése na, be “ba’ale ntaban nleme wua ya nsisim.”

¹⁹ Môt ase a bili mbe’e ya bo na akônda é ke ôsu a bo nlatan. Aval avé? Jam ôsu, bia yiane bi a liti mefulu Paul a nga jô me​—nje’ebane nlem, évôvoé, ôtete’e ya yaa a nye’an. Bia yiane ve ngule jangan ése na bi su’u “nlatane ñbwa.” Bia yiane jeñe na bi kôme bone be mam bese be ne tyam élate jangan. Nge bi bo nalé, bia ye ba’ale mvo’é a élat e zañe jangan.

20. Aval avé bi ne liti na, bia yeme na, “Yéhôva Zambe wongan a ne Yéhôva wua”?

²⁰ “Yéhôva Zambe wongan a ne Yéhôva wua.” Avale ngule mejô te! Mejô mete me nga volô bone b’Israël na be bi ngule ya dañe minjuk be nga tôban, éyoñe be nga nyiine si ya ntiñetan. Éyoñe bia ba’ale mejô mete nlem wongan été, bia ye bi ngule ya dañe beta nju’u a zu, a nyiine Paradis aye tôñe valé. Nkelané ôsu a kañe ve Yéhôva a zene ya nye’e nye, a kañe nye a nleme wongan ôse, a ve ngul ése ja sili na bi tabe nlatan a bobejañe ya akônda. Nge bi kele ôsu a bo nalé, bia ye yen ane mejô me Yésus ma, a lat a mintômba mié ma tôéban: “A bôt Ésa wom a nga botan, za’an, mi ke ayoñ Zambe a nga kôme mia de, ataté éyoñe si nyô é nga téban.”​—Mt. 25:34.