1-2. Jé bia zu yen ayé’é di?

DA BO é kui’ na bi wô’ô biabebien éngôngol éyoñe bia simesane abim avé ényiñe ji é ne momo a “njalan a njuk.” (Job 14:1) Bebo bisaé be Yéhôva béziñe ya melu mvus be nga bili fe atek. Bevo’o be nga nyamete nyamete awu. (1 Bb. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16) Ve Yéhôva a mbe a volô’ô be kom ése na be beta bi ngule nyul. Nkañete ya ényiñe jap ô nga tilibane Bible asu mfi wongan.​—Bero. 15:4.

² Ayé’é di bia zu kobô ajô bebo bisaé be Yéhôva béziñe be nga tôbane beta minjuk, ane Joseph mone Jacob, Naomi ba Ruth, mone Lévite a nga tili Besam 73, a nlômane Pierre. Aval avé Yéhôva a nga ve be ngule nyul? Jé éve’ela jap ja ye’ele bia? Biyalane ya minsili mite mia zu kôme bo’olô na “Yéhôva a ne ba be ne minlem ntya’an bebé,” a na ‘a nyii avale bôt e ne minlem atek.’​—Bs. 34:18.

3-4. Minju’u mivé Joseph a nga tôbane mie éyoñ a mbe ésoé?

³ Éyoñe Joseph a mbe a bili mimbu 17, Zambe a nga bo na a yem biyeyem bibaé. Biyeyem bite bi mbe bi liti’i na Joseph é bo évete ya nda bôte jé môs éziñ. (Met. 37:5-10) Ve biyeyem bite bi nga soo fe nye abui bidim. Bi nga bo na bobenyañe bé be wô’ô nye ôlun a kuane nye. Ane Joseph a nga su’ulane bo ôlo Potiphar, beta môt éziñe ya Égypte. (Met. 37:21-28) Ényiñe Joseph é nga tyendé ane nkabeke dis; angô’é a too édiñe mon ésaa, dene ki a nto ôlo nkañe bezambe ya Égypte.​—Met. 39:1.

 ⁴ Ve sa ke nde minju’u mié mi nga su’u valé. Minga Potiphar a nga vañe bôte nye ajô na a te kômbô jô’ôbô nye a ngul. Potiphar a nga wua Joseph mimbôk teke taté vô’ôlô vô’ôlô nye; ane be nga mane nye kak a mengata’a bityé. (Met. 39:14-20; Bs. 105:17, 18) Tame bo ane wo tebe été Joseph, na ba vañe bôte wo aval ajô te! Ô beta ke simesan avale jam ete e mbe ve wo’o jôé Yéhôva mvit! Teke vaa nge beté, jam ete e nga te’e Joseph.

5. Jé é nga volô Joseph na a bi ngule nyul?

⁵ Teke mfañe jôme Joseph a mbe ve bo éyoñ a mbe ôlo a mone mimbôk si ya Égypte. Jé é nga volô nye na a ba’ale mbamba été nsisim? A nji be a simesa’ane mam a nji be ngule ya bo, ve a mbe a bo’o ésaé be mbe be va’a nye a nlem ôse. A nga jeñe fe na a ve Yéhôva nlem avak éyoñe ya éyoñ ése. Ane Yéhôva a nga botane mam mé mese.​—Met. 39:21-23.

6. Aval avé mame Joseph a nga yeme biyeyem me nga yiane bôé nye nleme si?

⁶ Éko éziñe Joseph a nga bi fe ngule nyul éyoñ a nga bindi atinane ya biyeyeme bié. Biyeyeme bite bi nga yiane bo na a tabe ndi na mam mé tyendé a na é beta yene nda bôte jé. Nde é nga kui fe nalé. Étua jam é nga boban éyoñ a nga bi bebé mimbu 37; mam a nga yeme biyeyem me nga taté na ma tôéban!​—Met. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Bela’ane 1 Pierre 5:10 na ô liti jam e ne volô bia na bi jibi minjuk.

⁷ Ñye’elan: Nkañete Joseph wo bo na bi simesane njet a ékotekot ya mbia émo bia nyiñe nyi. E ne fe kui kui na mojañe ya nsisim a kôme bo bia jam da balé bia. Ve nge Yéhôva nnye a ne Ako’o dangan a Asoé dangan, bii ke ôsu a kañe nye to’o bi tele été évé. (Bs. 62:6, 7; lañe’e 1 Pierre 5:10.) Jam afe é ne na, Joseph a mbe a bili ve mimbu 17 éyoñe Yéhôva  a nga taté na a belane nye. Nalé a liti na Yéhôva a biasé ki bisoé. Abui bisoé e ne ane Joseph den. Bi too Yéhôva mebun. Abui y’été e ne mimbôk amu ba kômbô ke ôsu a wulu ba’aba’a a Yéhôva.​—Bs. 110:3.

8. Naomi ba Ruth be nga tôbane minju’u mivé?

⁸ Zaé é nga titane Naomi ba nda bôte jé Juda, a bo na be ke bo mintabe si ya Moab. Nde nnôm a nga wu wôé. A mbe jôé na Élimélec. Ba nye be nga biaé bobefam bebaé. Mvuse ya valé, bone be Naomi be nga lu’u Ruth ba Orpa, bengone ya Moab. Mvuse jôm ane mimbu awôm, bone be Naomi fe be nga mane wu, be li’i binga bap minkus, teke ki bone mo. (Ruth 1:1-5) Tame ve’ele simesan abim mintaé e mbe binga belale bete minlem! E ne été na Ruth ba Orpa be mbe ve beta ke meluk. Naomi ki? Za a nga ye nyoñe ngab a nye? A nga wô’ô émien aval éngôngol é ne na, a nga tatan a jô’ô na: “Te loene me Naomi, lo’ene me na, Mara; amu Nyô a ne ngul ése a dañeya liti ma abé.” Ane a nga tyi’i na a jibi bulane Bethléhem be bôte bé. Nde Ruth a nga ke a nye.​—Ruth 1:7, 18-20.

9. Bela’ane Ruth 1:16, 17, 22 na ô liti avale Ruth a nga ve Naomi ngule nyul.

⁹ Jé é nga volô Naomi na a jibi minju’u mié? Nya nye’an. Ruth a nga liti nye’an ôte éyoñ a nga tyi’i na a ye ke li’i Naomi étam môs éziñ. (Lañe’e Ruth 1:16, 17, 22.) Éyoñe be kiya kui Bethléhem, Ruth a mbe a kele’ a kôan mebuka’a bidi ya afup éziñ asu na ba Naomi be bi mone jôme ya di. Bôte ya Bethléhem ve zu nye’e mona minga!​—Ruth 3:11; 4:15.

10. Aval avé Yéhôva a nga liti na a mvamane bingôngole bi bôt ane Ruth ba Naomi?

¹⁰ Yéhôva a nga ve bone b’Israël atiñ éziñ é mbe é liti’i na a wô’ô bingôngole bi bôt ane Ruth ba Naomi éngôngol. A nga jô bone b’Israël na, éyoñe ba kolé bidi, ba yiane li’i bi ya ngbwa’ afup asu minzôzoé. (Lv. 19:9, 10) Jam ete e nga volô na Ruth ba Naomi be bo teke same na ba ke ba ja’é bidi nlame nlam.

11-12. Aval avé Yéhôva a nga belane Boaz na a volô Ruth ba Naomi na be beta wô’ô ényiñe mvaé?

¹¹ Boaz nnye a mbe afube Ruth a mbe a kele’e kolé bidi. Môt ate a mbe a bili abui akum. A nga semé éyoñ a nga yen abim avé Ruth a kabetane Naomi a liti nye nye’an; ane a nga su’ulane lu’u nye a mane kuse biôm bi nnôme Naomi asu na te bôte be Élimélec ba zu suñ élik a mvoñe bôte Naomi. (Ruth 4:9-13) Ruth ba Boaz be nga biaé mon a yôlé nye na Obed; mon ate a nga su’ulane bo émvame David.​—Ruth 4:17.

¹² Tame ve’ele bo ane wo yene Naomi a be’e mone mon ate mo, a va’a Yéhôva akiba. Ngo’o abime meva’a ete! Ve meva’a mefe ma yange be paradis, éyoñe bé kate be na Obed a nga su’ulane bo mvamba Yésus!

13. Jé nkañete Ruth ba Naomi wo ye’ele bia?

¹³ Ñye’elan: Bi ne wô’ô biabebiene mbia éngôngol nge ke bili bili atek éyoñe minju’u mia jimbi bia. Biyoñe biziñ é ne yené ve ane minju’u mite mia ye ke mane môs éziñ. Éyoñe bi tele aval bité éte, bia yiane tabe Ésaa wongane Yéhôva benya mebunu, a ke ôsu a kabetane bobenyañe bangane ya nsisim. E ne fo’o été na Yéhôva a ye ke vaa bia minju’u été éyoñ ése. Bia te yene na a nji wômôlô nnôme Naomi a bone bé. Ve bi too ndi na é volô bia  na bi ke ôsu a jibi, biyoñe biziñ é belane bobenyañe bangan ya nsisim asu na a su’u bia.​—Min. 17:17.

14. Jé é nga bo na mone Lévite éziñ a bili atek?

¹⁴ Môt a nga tili Besam 73 a mbe mone Lévite. Jam ete e mbe e bo’o na a bi mvome ya bo Yéhôva ésaé temple. Ve a nga bili ate’e môs éziñ. Amu jé? A nga taté na a kômbô mbia be bôt amu a mbe a yene’e na mam me ma wulu be mvo’é ényiñ. (Bs. 73:2-9, 11-14) A mbe ve ane be nji jembane jôm; mbe va minkukum, mbe fe ényiñ é ne ve nkone nkon, teke atañe jam da tyelé be nleme yôp. Ñyenane mam ôte ô nga bo na mone Lévite ate a bili atek a jô Yéhôva na: “Me tuneya fo’o nleme wom zezé, a me sôbeya mo mam mam me ne te bijô été [zezé].” Aval ôsimesan ete e mbe ve yale nye feñ.

15. Bela’ane Besam 73:16-19, 22-25 na ô liti jam é nga volô mone Lévite éziñe na a beta bi ngule nyul.

¹⁵ Lañe’e Besam 73:16-19, 22-25. Ane mone Lévite ate a nga “ke nda Zambe é ne étyi.” A bebo bisaé be Yéhôva bevok, a nga bi éyoñe ya kôme fas été jé a ye’elane Zambe. Ane a nga kui mis a yene na ôsimesane wé ô ne abé, a na nge a bo fianga, a ne viane ndaman élate jé a Yéhôva. A nga yemelane fe na mbia be bôt ba wulu “vôm a ne asen,” a na asu’ulane dap da ye bo ényan. Jé é nga volô mone Lévite nyi na a bo te beta kômbô mbia be bôt a na a bi ngule nyul? A nga yé’é na a yene mam ane Yéhôva. Ane nlem ô nga bômbô nye si a beta ke taté na a bo Zambe wé ésaé a mevak. Nde a nga jô na: “A teke môt a ne si nyô, nyô ma kômbô, ve [Yéhôva]. ”

16. Jé nkañete mone Lévite wo ye’ele bia?

¹⁶ Ñye’elan: Te bia ve’ele kômbô mbia be bôt môs éziñ to’o bia yen be bunda’an akum. Mon ava’a bia yene be bili le a ne ve ayôñe mimbop. Amu jé? Amu ana’ana bé jañ ne fiiii. (Ec. 8:12, 13) Môt a kômbô mbia be bôt a telé émiene mbia été mfa’a ya nsisim. Nde nge ô teme môs  éziñe na wo nyamete ényiñe mbia be bôt, bo’o ane mone Lévite bia jôô nye ayé’é di. Tôñe’e melebe me Yéhôva, a yeñe’ a bôte ba bo nkômbane wé. Nge wo nye’e Yéhôva adañe jôm ése, yeme na wo ye bi benya meva’a ényiñ, a na ô ntele zene jé bo na ô bi “ényiñ é ne fo’o ényiñ.”​—1 Tim. 6:19.

17. Mam mevé me nga bo na Pierre a bili atek?

¹⁷ Pierre a mbe angôndô ya ôdidi’i môt; ve a mbe fe aka’a ôjeja’a a avôle ya kobô biyoñe biziñ. Amu nalé, e nga kui na a jô nge ke bo mam a nga su’ulane jôban. Môs éziñ, Yésus a nga kate beyé’é bé na é tôban abui minjuk a su’ulane wu. Pierre ve zu wô’ô jam ôlun, a taté ke na a kobô Yésus a jô’ô na avale jam ete e nji yiane kui nye. (Mt. 16:21-23) Ane Yésus a nga sôan ôsimesane wé a ayo’ ése. Éyoñe fe nkunda bôt ô nga zu bi Yésus, Pierre a nji jañele éyoñ; a nga sebe mbo ésaé beta prêtre alo ane nkabeke dis. (Jean 18:10, 11) Yésus a nga beta lebe nye éyoñ éte. Pierre ate wua wua nnye fe a nga tametane na, to’o minlômane mivok mia mane li’i Yésus, nye a vo’o bo avale jam ete môs éziñ! (Mt. 26:33) Éyoñ é nga tame ke lôte tañ aya, Pierre nnye ñhe a bili woñe nyi, a mane sôô mevale mese na a yeme ke Yésus ve ne kpwam! A nga bo de biyoñ biyoñe bilal. Éyoñ a zu simesane jôme Yésus a nga jô nye, nyul é nga mane jolé nye été été, “ane a nga ke atan, a dañe yi.” (Mt. 26:69-75) Éko éziñ a mbe a buni’i na Yésus a vo’o jamé nye môs éziñ.

18. Aval avé Yésus a nga volô Pierre na a beta bi ngule nyul?

¹⁸ Ve akusa bo nalé, Pierre a nji sulu mo si. A nga beta tebe, a ke ôsu a bo Yéhôva ésaé a minlômane mivok. (Jean 21:1-3; Mam. 1:15, 16) Jé é nga volô nye  na a beta bi ngule ya kee ésaé Yéhôva ôsu? A nga yiane simesane môse Yésus a nga ye’elan asu dé a jô’ô Ésaa wé na a wônô mbunane wé ndemben a bo te bili atek; Yésus a nga lebe fe nye na a bulane be bobenyañe bé a ve be ngule nyul. A teke bisô na Yéhôva a nga kañese meye’elane mete. Mvuse ñwômane wé, Yésus émien a nga ke yene Pierre, éko éziñ asu na a ve nye ngule nyul. (Luc 22:32; 24:33, 34; 1 Bec. 15:5) Yésus a nga beta yené be minlômane mié valé be lôteya ngum alu teke bi ve kose jia jia. Éyoñ éte fe Yésus a nga beta ve Pierre fane ya liti nye na a nye’e nye. Ôwé, Yésus a nga jamé fo’o mvôé jé a ve fe nye abui ésaé ya bo.​—Jean 21:15-17.

19. Aval avé Besam 103:13, 14 a volô bia na bi yem avale Yéhôva a yene bia éyoñe bia kop?

¹⁹ Ñye’elan: Jam é nga kui Pierre da liti bia na Yésus a ne mvam ane Ésaa wé. Ajô te, nge é kui na bi kop, bi nji yiane buni na Yéhôva a vo’o jamé bia. Satan nnye a kômbô futi bia aval ôsimesan ete nlô. Bia yiane jeñe na bi yene bikobe biangan a bi bi bôte bevok avale Yéhôva a yene bie. Te bia vuane na Ésaa wongan a ne Zambe ya nye’an, a na a yeme mvamane bone be bôt.​—Lañe’e Besam 103:13, 14.

20. Jé bii yen ayé’é da zu?

²⁰ Nkañete Joseph, Naomi, Ruth, mone Lévite, a Pierre wo liti fo’o na “Yéhôva a ne ba be ne minlem ntya’ane bebé.” (Bs. 34:18) A ne fo’o jô’é na minju’u mi kui bia biyoñe biziñ. Ve éyoñe bia yen ane a volô bia na bi jibi minju’u mite, mbunane wongan wo tu’a bo ngul. (1 P. 1:6, 7) Ayé’é da zu, bii tu’a yen aval avé Yéhôva a su’u bebo bisaé bé ba bili atek étome bikobe biap nge ke minju’u mife.