1-2. (a) Amu jé bi nji vembe nge ba tyili ésaé jangan? (b) Jé bia zu yen ayé’é di?

MBU 2018, bekañete mbamba foé a lôte 223 000 be mbe be nyiñi’ bevôm bijôé bia tyili ésaé jangan ése ne meññ, nge ke mefase méziñe ya été. Jam ete é nji bo na bi vembe, amu bi nga yen ayé’é é nga mane na benya Bekristen ba yiane tôban étibela’a. (2 Tim. 3:12) To’o bia nyiñe vé, é ne kui na bijôé bi yôtan atemeteme na bi nji yiane beta bo Zambe wongan ésaé.

² Nge bijôé ya si ô too bia tyi’i na bia tyili ésaé jangan, éko éziñ ô ne sili womiene minsili mi: ‘Ye étibela’a ja tinane na bi nji beta bi ébotane Yéhôva? Ye étibela’a ja kamane bia na bi ke ôsu a kañe Yéhôva? Ye ma yiane tup étibela’a a ke nyiñe si fe?’ Bia zu bi biyalane ya minsili mite ayé’é di. Bia zu fe yen avale bi ne ke ôsu a kañe Yéhôva to’o bijôé bia tyili ésaé jangan, a mam bi nji yiane bo avale biyoñ ete.

3. Kalate 2 Becorinthien 11:23-27 a liti na Paul a nga tôbane bitibela’a bivé, a nalé a ye’ele bia jé?

³ Bi nji yiane buni na Yéhôva a nji beta bo a bia fo’o ve amu ba tyili ésaé jangan si bi too. Te vuane na étibela’a é nji bo ndeme ya na Yéhôva a wô’ô bia ôlun. Éve’ela Paul ja bo’olô de. Bi vo’o sôane na Yéhôva a mbe a wô’ô mbo ésaé  wé ate nya mvaé. A nga ve nye mbe’e ya tili bekalate 14 Bible, a telé fe nye nlôman asu bôte ya meyoñ. Ve to’o nalé Paul a nga tôban ngul étibela’a. (Lañe’e 2 Becorinthien 11:23-27.) Éve’ela Paul ja ye’ele bia na Yéhôva a ne jô’é na be tibili benya bebo bisaé bé.

4. Amu jé émo ja vini bia?

⁴ Yésus a nga mane kate bia amu jé bia ye tôban étibela’a. A nga jô na bôte ba ye vini bia amu bi nji nyoñe ngab a mame ya émo. (Jean 15:18, 19) Nde étibela’a é nji tinane na Yéhôva a nji beta botane bia. Ve é ne ndeme ya na bia bo mam me ne zôsôô.

5. Ye môta binam a ne telé ésaé bia bo Yéhôva nga? Va’a bone bive’an.

⁵ Za môtô a ne fo’o kôme telé ésaé bia bo Yéhôva, Zambe wongane ya ngul ése? Abui bôt e nga ve’ele, ve jam ete e nga kate be. Tame yen jam é nga boban Beta bita II. Éyoñ éte bijôé ya abui mesi bi nga tibili bebo bisaé be Yéhôva mbia jam. Sa ke ve Benazi ya si Jaman étam mbe be nga tyili ésaé jangan, ve bijôé ya Australie, Canada, a mesi mefe bi nga tibili fe bia. Ve jé é nga viane boban? Éyoñe bita bi taté’é mbu 1939, si ése é mbe é bili bekañete mbamba foé 72 475. Ve éyoñ bita bi kele’e man mbu 1945, e nga kôme yené na Yéhôva a nga botane bebo bisaé bé amu bekañete be mbe be ntoo 156 299. Da yené na tañe bekañete é nga kô’ôlôbane ntet a ntet, a mvuk.

6. Étibela’a é ne bo bia mfi ôvé? Va’a éve’an.

⁶ Étibela’a é ne fo’o bo na bi koo woñ mone jôm, ve é ne fe mfi amu é ne tindi bia na bi tu’a kômbô yemete élate jangan a Yéhôva. Mojañ éziñ ba ngal a mone ndômane wop be mbe be nyiñi’i si éjôé é nga tyili ésaé jangan. Woñ ô nji kamane be na be nene ésaé ba bo Yéhôva, ane mojañ ba ngal be nga nyoñ ésaé nkpwa’a mefane ya éyoñ ése. Minga a nga kui kui na a jo’é mfañ asu ésaé a mbe a bili. Nnôm a jô na étibela’a é nga volô na abui bôt e kômbô tu’a yem beza bebien be ne ne Bengaa be Yéhôva. Nalé a nga bo na be taté abui meyé’é. Sa ke ve abim ete étam. Mvendé éziñ ja jô na abui Bengaa e mbe e maneya voé e nga beta taté na da tabe bisulan, a beta mane wône nsisim.

7. (a) Jé kalate Lévitique 26:36, 37 a ye’ele bia? (b) Jé bia yiane bo éyoñ bijôé ya vôm bi too bia tyili ésaé jangan?

 ⁷ Besiñe bangan ba tyili ésaé jangan mbôle ba yi na bi ko woñe ya ke ôsu a kañe Yéhôva. Ane ô vaa na be wô’ô tyili ésaé jangan, be wô’ô fe ke ba kpwa’ate bia, be lôme’e bezimbi menda mangan, be kele’e bia meba mejô a ngul, nge ke fete fete bia menda mimbôk. Ba buni na éyoñ ba fete bobejañe béziñe menda mimbôk, ba ba li’i ba ye ko woñe ya kee ésaé ôsu. Nge bi jô’é na woñ ô bi bia, bi ne tem bi teléya ésaé bia yiane bo Yéhôva. Bi nji kômbô vu bôte ya kalate Lévitique 26:36, 37. (Lañek.) Bia ye ke jô’é na woñ ô bo na bi sé’é abim ésaé bia bo Yéhôva nge bo na bi telé je. Bi too Yéhôva mebun a nlem ôse, ajô te bi vo’o kute kam. (Bs 27:1) Bia ye’elan Ésaa wongan a nlem ôse na a liti bia jam bia yiane bo avale biyoñ ete. Bia yeme na nnye étam a ne volô bia na bi ke ôsu a wulu ba’aba’a a nye, to’o za aval éjôé avé da tibili bia.​—Beh. 13:6.

8-9. (a) Ntyi’an ôvé wo fombô nlô ya nda bôt a Kristen ése? (b) Jé é ne volô môt na a nyoñe mbamba ntyi’an?

⁸ Nge éjôé ya vôm ô too ja tyili ésaé jangan, ô ne sili womien nge wo yiane kôlô vôm ate a ke vôm ô ne kañe Yéhôva fili. Môt émien nnye a yiane tyi’ aval a ye bo. Nkañete Bekristene ya ntete mimbu ôsu ô ne volô bobejañ ba tôban étibela’a na be nyoñe mbamba ntyi’an mfa’ ôte. Éyoñe besiñe be Yéhôva be nga wôé Étienne, beyé’é ya Jérusalem be nga tup a ke tabe Judée a Samarie, bevo’o be nga ke ke nté ôyabe ya Phénicie, Chypre a Antioche. (Mt. 10:23; Mam. 8:1; 11:19) Wônaa ntyi’ane Paul a nga nyoñ éyoñ beta bitibela’a bife bi nga nambe Bekristene ya ntete mimbu ôsu ô ne fe volô bobejañe befe na be yem jame ya bo éyoñ étibela’a ja kui vôm be too. Paul a nga tyi’i na nye a ye ke tup, a nga jibi fam awu amu a mbe a kômbô’ kee ésaé nkañete ôsu, a amu a mbe a kômbô’ ve bobenyañe bé be mbe be tôba’an étibela’a ngule nyôl.​—Mam. 14:19-23.

⁹ Minkañete mite mia ye’ele bia jé? Nlô ya nda bôt ése ñwô wo yiane tyi’i nge nda bôte jé ja ye tup nge momo. Ve ôsusua na a nyoñe ntyi’an, a yiane taté kôme ye’elane Yéhôva a fas été nda bôte jé, a yiane fe sili émien mbamba be mam nge ke minju’u ntyi’an ôte ô ne soo bibu’a ya nda bôte jé. Mfa’a ôte, Kristen ése ja ye “be’e mbe’e wé émien.” (Beg. 6:5) Môt éziñ a nji yiane tyi’i nyô mbo’ ajô.

10. Melebe mevé wofise ya Béthel a bemvendé ba ye ve wo éyoñe ya étibela’a?

¹⁰ Aval avé ô ne ke ôsu a kañe Yéhôva to’o bijôé ya si ô too bia tyili ésaé jangan? Wofise ya Béthel wo ye ve bemvendé ya akônda dôé meleb asu na bebo bisaé be Yéhôva be ke ôsu a bi bidi ya nsisim, wo ye fe kate be avale be ne bo bisulan, a avale be ne bo na mi kee ésaé nkañete ôsu. Nge wofise ya Béthel ô nji bi fane ya laan a bemvendé, bemvendé bebien ba ye jeñe mezene ya volô wo a bibu’a bise bivo’o ya akônda na mi ke ôsu a kañe Yéhôva. Ba ye ve mia melebe ma lu’an a miñye’elane ya Bible, a ma bia koone me bekalate bangan.​—Mt. 28:19, 20; Mam. 5:29; Beh. 10:24, 25.

11. Amu jé ô ne tabe ndi na wo ye ke jembane bidi ya nsisim, a aval avé wo yiane ba’ale bidi ya nsisim biôé éyoñe ya étibela’a?

 ¹¹ Yéhôva a nga ka’ale na bebo bisaé bé ba ye jaé a bidi ya nsisim ne lut. (És. 65:13, 14; Luc 12:42-44) Ajô ete tabe’e ndi na ékôane Yéhôva ja ye bo jam ese da sili asu na ô bi bidi ya nsisim bia ye wônô mbunane wôé. Ve mfa’a wôé ki jé wo yiane bo nge éjôé ja tyili ésaé jangane vôm ô too? Wo yiane jeñe mbamba mon asoé, vôme wo ye naane Bible wôé a bekalate bevok (ba ba kui mefep a ba ba kui nkol). Te solé bekalate bôé vôm môt a ne ji’a yene be. Dene nnye môt ase ya be bia a yiane fas aval a ne yemete mbunane wé.

12. Aval avé bemvendé be ne ta’a mam asu na bisulan bi boban asoé?

¹² Bisulan ki bia ye boban aya? Bemvendé ba ye mane ta’a mam asu na bisulan bi boban asoé. Be ne jô na mia ye bo mi tabe’e bisulane bone minsamba, be ne fe bo be tyendé’é mewolo bisulan a bevôme bia yiane boban. Ô ne volô na bobenyoñe be bo teke tebe minju’u été nge wo kobô ôfôfoé éyoñe wo tabe ésulan, a éyoñ ô nga bulan. Te jaé biyé bi ne bo na be yeme na wo ke ésulan.

13. Éve’ela bobejañe be nga nyiñ éjôé ya nnôma Union Soviétique si ja ye’ele bia jé?

¹³ Mfa’a ya ésaé nkañete teke fo’o ngume nta’an, bemvendé ba ye bo avale ba ye yene na e ne wulu vôm be too. Jam é ne été é ne na, bia nye’e Yéhôva a bia nye’e bi kañete’e mbamba foé ya Éjôé jé, nde bia ye jeñ a zen ése na bi kañete. (Luc 8:1; Mam. 4:29) Ñyeme mam éziñ a too jôé na Emily B. Baran, a nga kobô ajô ya éyoñe be nga tyili ésaé Bengaa be Yéhôva nnôma Union Soviétique a jô’ô na: “Nné ane éjôé é nga ve atiñe na môt a nji yiane kañete nyô mbo’ ajô ya mbunane wé, Bengaa be nga taté na ba kañete bôte ba be be be too, ba ba be be ba saé, a bemvôé bap. To’o éyoñ be nga bi be a lôme be menda mimbôk, be nga kañete bôte be nga koone be wôé.” Étibela’a é nji kamane bobejañe ya nnôma Union Soviétique na be kee ésaé nkañete jab ôsu. Nge da kui fe nalé vôm ô too, nyoñe ntyi’ane ya bo teke telé ésaé nkañete jôé.

14. Kalate Besam 39:1 a ne volô bia na bi sa’ale jam avé?

¹⁴ Tabe’e ntyel a mame wo kate bôte bevok. Éyoñe ba ye tyili ésaé jangan, da ye sili na bi kôme yemelan “éyoñe ya tabe évô.” (Ec. 3:7) Mam méziñe me ne ma ya bi nji yiane ve’ele kulan: biyôlé bi bobejañ, bevôm bia bo bisulan, avale bia bo ésaé nkañete, a avale bia bi bidi ya nsisim. Bi nji yiane kate bijôé mam mete; ve sa ke bijôé étam, bi nji yiane kate de to’o  bemvôé bangan a bivuvumane biangan bi too si jangan nge ke si fe. Nge bi yooé anyu teke fas, bi ne telé bobejañe bevo’ minju’ été.​—Lañe’e Besam 39:1.

15. Satan a ye jeñe na a soo jé zañe jangan, a jé é ne volô bia na bi bo te ku ôlame wé?

¹⁵ Te kañese na bone mejô me soo metyama’ane zañe mia be bobejañ. Satan a yeme na éyoñe zô’é é ne nda bôt éziñ, nda éte é vo’o tebe ne bip. (Marc 3:24, 25) Ajô te a jeñe na a soo ziñe zañe jangan kom ése. Amu a yi na bi taté na bia wosane bia bia, éyoñ bia yiane fulane mengule na bi wosane nye.

16. Mbamba éve’ela mbé sita Gertrud Poetzinger a nga li’i bia?

¹⁶ To’o bitôtôlô Bekristen bia yiane kôme tabe ntyel a ôlame Satan ôte. Éve’ela besita bebaé ja yemete de. Besita bete be mbe miñwo’an, wua a mbe jôé na Gertrud Poetzinger, nyô mbo’o ke na Elfriede Löhr. Be nga fete ba besita befe camp de concentration Nazi. Éyoñ Gertrud a nga yen ane sita Elfriede a bo mbamba nkañete asu na a ve besita bevo’o ngule nyul, nye ve viane taté na a bo nye éviele. Ve Gertrud a nga su’ulane wô’ émien ôson, ane a nga ye’elane Yéhôva na a volô nye. A jô na: “Bia yiane yé’é na bi yebe na bôte befe ba yeme bo mam méziñ a dañe bia, a na be ne ve be abui mimbe’e a lôte bia.” Jé é nga volô Gertrud na a titane fulu éviele nleme wé été? A nga bem ôsimesane mbamba mefulu me monyañe wé, a fulu ôsesa jé. Ane a nga beta late ngbwa a nye. Bese bebaane be nga su’ulane kui mimbôk, a be nga bo Yéhôva ésaé nya mboane akekui éyoñ ényiñe jab é nga tebe si va. Éyoñ bia ve ngul ése na bi nyiñe mvo’é a bobejañ, bia ye ke yebe na jam éziñ é bo na bi bôlan.​—Bec. 3:13, 14.

17. Amu jé bi nji yiane bo mam avale bia yi?

¹⁷ Te bo mam avale wo yi. Bi ne sa’ale minjuk nge bia tôñe melebe bobejañe ba wulu bia ba ve bia. (1 P. 5:5) E nga kui na be tyili ésaé jangane si éziñ, éyoñ éte bemvendé be nga lebe bobejañe na be bo teke kabe bôte minsoé mi kalate. Ve nkpwa’a mefan éziñ a nga yene na melebe mete me nji yian, ane a nga ke ôsu a ve bôte minsoé mi kalate. Jé é nga kui mojañ ate? Ba be bobejañe befe be ndeme fo’o mane kañete ana, bezimbi be ntele ki be ôsu. Bezimbi bete be mbe be bole’e be, a be nga kui na be faté bekalate bobejañ bete be nga ve bôt. Jé jam ete da ye’ele bia? To’o bia buni na bia yem abui, bia yiane tôñe melebe bobejañ ba wulu ésaé ba ve bia. Yéhôva a wô’ô mvaé  éyoñ ése bia tôñe melebe me bobejañe be tele bia ôsu.​—Beh. 13:7, 17.

18. Amu jé bi nji yiane ka’a bobejañ adite mbe’e?

¹⁸ Te ka’a bobejañ adite mbe’e. Nge bemvendé ba té metiñ a yemete bobejañe na be tôñe me, bobejañe be ne wô’ôtane ve ane ba ka’a be adite mbe’e. Mojañ Juraï Kaminské a ngenan a simesa’ane jam é nga bobane nnôma Tchécoslovaquie éyoñ éjôé ya wôé é nga tyili ésaé Bengaa be Yéhôva; a jô na: “Éyoñ be maneya bi bobejañ be mbe be wulu’ ésaé a bemvendé befe abui, bemvendé a bejome mekônda béziñ be nga té ngume nkobe metiñ ô kobô’ ajô mame bobejañ ba yiane bo a ma be nji yiane bo.” Yéhôva a nji ve môt éziñe ya be bia ngule ya ve nyô mbo’o metiñ. Ba ba bo nalé be nji jeñe mvo’é bobenyañe bap, ba viane yi ve na be bo bemasa ya éza mbunan.​—2 Bec. 1:24.

19. Kalate 2 Minkañete 32:7, 8 a liti na jé é ne volô bia na bi bo ayo’o nlem akusa bo mam mese Satan a ndeñe me?

¹⁹ Satan, nsiñe wongan a dañ, a vo’o vebe nté a ngenane teke kôme yen ane bebo bisaé be Yéhôva ba tat a étibela’a. (1 P. 5:8; Nli. 2:10) Satan a bôte bé ba ye jeñe na be telé ésaé bia bo Yéhôva. Ve bi nji yiane kañese na woñ ô kamane bia na bi ke ôsu a kañe Zambe wongan. (Dt. 7:21) Yéhôva a ne ngame jangan, ajô te, to’o bia yen aya, a ye ke ôsu a su’u bia.​—Lañe’e 2 Minkañete 32:7, 8.

20. Ntyi’an ôvé wo nyoñ?

²⁰ A bobejañ, bia bese bi tame ke vu Bekristene ya ntete mimbu ôsu, mbe bete be nga yalane bijôé ya melu mab bôsa na: “Jé é ne zôsôô mise me Zambe, ye vô’ôlô Zambe ye mia? Miabebien tyi’an; ve mfa’a wongan, bi se ngule ya bo te kobô mam bi nga yen a wôk”!​—Mam. 4:19, 20, Mfefé Nkôñelan.