Éyoñ biyebe bi nga kôlô me nlem, me nga nyoñ ésaé nkpwa’a mefan, ane bibotane bi Yéhôva bi nga taté na bia kubu ma nyul. (Beép. 3:20) Éko éziñ mia tu’a ke wô’ô jôme ma kômbô jô. Taba’ane ñhe si me kañete mia nlañe wom.

Me nga bialé Berlin, tisone ya si Jaman, mbu 1939, valé Beta bita bibaa bi ndeme taté. Mbu 1945, memane ya bita, mevion bita me mbe me tyiñe’e tisone ya Berlin me wu’a bebombe. Môs éziñ be nga wua bombe vôm bi mbe bi too, ane bi nga tup a ke sobô. Mvuse mon éyoñ, bi nga jibi ke tabe Erfurt, vôme nyia wom a nga bialé.

Nane a nga jeñe benya mejôô a ju’i. A nga lañ abui bekalate bephilosophe, a nyiine fe abui miñyebe, a se li a ne li, ve teke ndoñ. Mbu 1948, Bengaa be Yéhôva bebaé be nga kute mbé wongan. Nde nyia wom a nga nyiñili be nda été a taté ke na a sili be abui minsili. Ye be nga tame laan awolo da, Nane ve jô bia mone kale wome na: “A bon, me yeneya benya mejôô!” Mvuse ya valé, bia nyia wom a kale jam bi nga taté na bia tabe bisulan Erfurt.

Éyoñ bi nga beta bulan Berlin mbu 1950, bi mbe bi tabe’e bisulan akônda ya Berlin-Kreuzberg. Éyoñ bi nga tyendé nda, bi nga ke ôsu a tabe bisulan akônda ya Berlin-Tempelhof. Ane nyia wom a nga duban, ve me me mbe me yeme’e mebo si. Amu jé?

Me mbe me kate’e yaé nsisim avôl amu me mbe awusonô. Me nga bo mimbu mibaé me kui’ nkañete, ve me kate kui na me jô môte ve mon éfia wua. Awoso bobejañ be nga liti fulu ayo’o nlem a ngule mbunan e nga volô ma na me tyendé. Abui ya be be e nga jibi mimbô’ô Benazi, nge ke mi ya Allemagne de l’Est. Bevo’o ki be mbe be kele’e ve bobejañ bekalate Allemagne de l’Est akusa bo be mbe be yeme’ na jam ete e ne soo be minjuk. Éve’ela bobejañ bete e nga  nambe ma angôndô. Ane me nga jô mamiene na: ‘Nge bobejañ ba be nga fam awu a mimbôk be butane Yéhôva a nda bôte jabe ya nsisim, jé fo’o ja kate ma na me dañe fulu awusonô nyi?’

Me nga taté na ma dañe fulu awusonô éte éyoñ me nga nyoñ ngab a beta ôbane nkañete a nga bobane mbu 1955. Mojañ Nathan Knorr a nga yôtan Informateur * na, azukui éyoñ éte, ékôane Yéhôva é ngenane teke kômesan aval anen ôbane nkañete ete. A nga jô fe na, nge bekañete bese ba ve ngule na be su’u wô, “wônaa ésaé nkañete ja ye boban ngon éte aval é ngenane teke tame boban ane si é nga téban.” Nne fe é nga bobane nalé. Mvuse ya valé, me nga ve mamiene ngumba be Yéhôva a dubane mbu 1956; Tate ba kale jam be nga dubane fe ve môs ôte wua wua. Ve e nga beta sili na me nyoñ beta ntyi’ane mfe.

Me mbe me kôme’ yeme na ésaé nkpwa’a mefane nje ma yiane bo ényiñe jam, ve éyoñ ése me mbe me jô’ô na: ‘Mé fase dili éyoñ éfe.’ Me nga taté jeñe na me yé’é ésaé bayam selam e Berlin. Mvuse ya valé, me nga kômbô taté saé mone jôm asu na me taté yem ésaé ôsusua na ma bo nkpwa’a mefan. Ane be nga nyoñe ma bisaé beta port ya Hambourg mbu 1961. Me mbe me nye’e ésaé éte angôndô, nalé a nga viane bo na me bo me sulu ntyi’ane wome ya nyoñ ésaé nkpwa’a mefan ôsu kom ése. Ma yeme ñhe na mé bo ajô dina aya?

Ma ve Yéhôva akiba amu a nga belane bobejañe béziñe na be liti ma mfi ya telé ésaé jé ôsu ényiñe jam. Bemvôé bam be mbe bekpwa’a mefan be nga liti ma mbamba éve’ela. Mojañ Erich Mundt fe a nga volô ma na me tu’a tabe Yéhôva ndi; mojañ ate a mbe a so’o mimbô’ô Benazi. A nga kate ma na, éyoñ be mbe nda mimbôk, bobejañ be mbe be too bebiene mebun be nga su’ulane bili atek. Ve ba bese be nga futi ndi nleme jabe be Yéhôva be nga su’ulane bo nya ésuka’a asu ékôane Yéhôva.

Ma ye ke vuan Mojañ Martin Poetzinger, nnye ate a nga su’ulane bo ébu’a ya Tin Ékôan; a mbe a nye’e a jô’ô bia éyoñ ése na: “Teke akum éziñ da dañe fulu ayo’o nlem.” Éyoñ me nga kôme bindi mejô mete, me nga kôlô bisaé biam, ane me nga nyoñ ésaé nkpwa’a mefane Ngone samane ya mbu 1963. Me vo’o jôbane ntyi’ane me nga nyoñe le môs éziñ. Mvus Ngon ébaé, me ngenane me fase’e fase’ avale me ne taté mfefé asu ésaé, be nga lôme ma nkpwa’a mefan a ne ngum aval. Mimbu mi nga tame ke lôte tañ aya? Yéhôva a taté ki na a noo ma bibotan. Be nga bañete ma aba sikôlô 44 ya Galaad.

“Te tub ésaé ékôane Yéhôva ja ve wo,” sikôlô ate nnye Mojañ Nathan Knorr ba Lyman Swingle be nga ye’ele bia, ñye’elan ôte fe ñwô ô nga dañe ma nambe. Be nga lebe bia na bi tabe vôme ba lôme bia to’o bia tôbane minjuk. Mojañ Knorr a nga sili bia na: “Mia ye dañe fombô jé? Ye ôdumu, ye mesô, ye azoé? Nge ke na ye mia ye fombô mbamba bilé, mbamba mesam, a mbamba mesu? Kôma vô’ôlané: Bôte mbe ba dañe mfi, nyeka’ané be!” Môs éziñ Mojañ Swingle a nga bôé ñyôn éyoñ a mbe a kañete’e bia amu jé bobejañ béziñ be wô’ô ji’a suu mimbe’e ékôane Yéhôva ja ve be. A nga telé telé nkañete mone jôm, akekui a nga mane yôn. Nlem ô nga taé ma éyoñ me nga yen a yônô’ô nalé, ane me nga nyoñe ntyi’ane na ma zu su’u Krist a bobenyañe bé a ngule jam ése.​—Mt. 25:40.

Éyoñ be nga kate môt ase ya be bia vôm é ke, bobejañe béziñe ya Béthel be nga taté na ba fak, na be yeme vôme be nga lôme bia be bobejañe befe. Be mbe be se’e môt ase a mbamba minkobô, ve éyoñ me nga jô na ma ke Congo (Kinshasa), bese be nga  tebe mone jôm, a jô na: “Wo ke vé aa? E Congo aa? Yéhôva a ba’ale wo!” Melu mete, bita a mewôé me bôt bi mbe Congo étua ya abui. Ve me nji vuane mam me nga yé’é sikôlô. Éyoñ bi kuiya sikôlô Ngon ébulu ya mbu 1967, bia Heinrich Dehnbostel a Claude Lindsay bi nga téé a ke Kinshasa, capitale ya Congo.

Nné ane bi nga kui Congo, bi nga yé’é fulasi tañe ngon éla. Mvuse ya valé, bi nga bet avion a ke Lubumbashi (nnye be mbe be taté loone na Élisabethville), fefele Zambie, sud ya Congo. Bi nga ke tabe nda bemissionnaire.

Mbôle Bengaa be mbe be ngenane teke kui abui minlame ya Lubumbashi, bi nga wô’ô mvaé ya bo bôte b’ôsu be nga kañete wôé. E nji sili abui éyoñe na bi taté abui meyé’é. Bi nga kañete betebe ôsu ya ngovina a bezimbi. Abui ya be be é mbe é semé’é Mejô me Zambe a ésaé jangan. Mbôle bôte ya nlam ôte be mbe be kobô’ô Swahili, bia Claude Lindsay bi nga yé’é fe nkobô ôte. Ane be nga lôme bia akônda ya nkobô ôte.

E ne fo’o été na bi nga bi abui mevak, ve bi nga tôbane fe minjuk. E mbe e kui na bezimbi be so’o bia meyo’o nyul, be liti bia mengal, a bôte bia mejô. Môs éziñ, mbame bezimbi ô nga nyiine nda jangan bi bo’o ésulan, ane be nga bi bia a ke bia commissariat, a too bia tyia akekui mewolo awôme ya alu.

 Mbu 1969, me nga taté ésaé njome mekônda. Ésaé éte é mbe é sili’i na me wulu mefane ya Afrika, bilo’o été a mboto’ été. Alu éziñ, me jome’e bobejañe ya nlam éziñ, kub é nga zu bômbô ma énoñe si a bone bé. Me vo’o vuan aval é nga vele me ôyo ndibe tyé môs ôte, a bone mintate mié. Me ngenane fe me simesa’ane mbamba minlañe bia be bobejañ bi mbe bi laan, bi woba’ane nduane mame ngô’é.

Beta nju’u a nga dañe ndeñele bia ane éyoñe bivuse Bekristen bi nga nyiin akônda, bi buni’i na bobejañ, nde bôte ya ngame Kitawala. * Bevo’o ya be be be nga kui kui na ba be’e mimbe’e akônda. “Minsolane meko’o” mite mi nji kui na mi du’u bobejañ a besita be mbe be kañe’e Yéhôva nya nkañane. (Jude 12) Yéhôva a nga su’ulane fubu mekônda ane bizu’u bi bôte bi nga taté na bia nyiine benya mejôô.

Mbu 1971, be nga loone ma wofise ya Kinshasa, vôm me nga bi abui mimbe’e, ane wu ya lôme bekalate mekônda, e ta’a bekalate ya Tin Ékôan, me nga saé fe wofise wo tebele ésaé nkañete. Be nga ye’ele ma Béthel avale bi ne bo na ésaé é bobane beta nlam, to’o bi nji bi mam mese ma sili. E nga kui biyoñe biziñe na bekalate be bo bengone zen, asu na be ke kui mekônda. Éyoñ avion a mbe a za’a suu bekalate besitima, bekalate be mbe be bo’o besondô besitima bete été, akekui biwolo bekalate biangan bia bi zo’obon. Ve ésaé é nga wulu mvo’é akusa bo minju’u mite mise.

Me mbe fe’e ne vema éyoñe me mbe me yene’e bobejañ be kômesa’ane beta bitôkane to’o éyoñ moné a mbe tyôtyoé. Be mbe be lôñe’e beta bisam, be lôñe’e mimfin a bilok, be kôme’e fe bibubute bito a bilo’o bite. Be mbe be bo’o mekôn a mintofik, be kôme’ ke andil a bisia bi ôbaé. Mbôle be nji be be bili mesen, be nga mane soñetô bone bilé a belane bie. Me nji be ngule ya volô be, ve me mbe me fombô’ô be ne séé, me veme a aval atyeñe mboane mam ete. Me nga nye’e bobejañ a besita bete angôndô. Me nga yi éyoñ bia be be bi nga kandan.

Mbu 1974, be nga lôme ma Kenya, wofise ya Naïrobi. Ésaé é mbe abui wôé, amu wofise ya Kenya ô mbe ô tebele’ mesi awôm, bijôé ya mesi méziñe ya été ki bi nga tyili ésaé jangan. Be nga lôme ma abui biyoñ mesi mete, e dañe dañ Éthiopie. Bobejañe ya wôé be mbe be jibi’ étibela’a a ngule meve’ele. Be nga wo’o abui ya be be ébôm, nge ke futi be menda mimbôk; be wôé wôé fe bevok. Bobejañ be nga jibi mam mete mese amu be mbe be bili ngul élat a Yéhôva, be too nye mebun, be nye’esane fe be be.

Mbu 1980, étua abeñe jam é nga kui ma amu me nga lu’u Gail Matheson, ngone ya Canada. Bia nye bi nga be sikôlô ya Galaad, ve be nga lôme nye Bolivie. Nté ôte ôse bi mbe bi tilibane bekalate. Mvuse mimbu 12, bia nye bi nga beta tôbane New York. Mvuse ya valé, bia nye bi nga lu’ane Kenya. Ma nye’e Gail angôndô, amu a bili mbamba ñyenane mam, a yeme fe vak a abim a bili. Azukui den, a su’u ma, Gail a ne angônda dia mise mam.

Mbu 1986, be nga ve bia mbe’e ya jome mekônda, ve bi saé’ fe Béthel. Bi mbe bi yiane jom abui mekônda ya mesi Béthel ya Kenya a mbe a tebele’e.

Me ngenane me simesa’an éyoñ bi nga kômesane beta étôkan Asmara (Érythrée) mbu 1992; bijôé bi nga tyili ésaé jangane wôé. Nne ñhe bi mbe ve bo étôkane jangane vé? Bi nga kui na bi bo je fo’o ve nkpwase nda éziñ. Ve môse beta étokan, me nga kam éyoñe me nga yen ane bobejañ be nga mane ve nda éte mfuban, nkone nkon, a  veñesane je mbamba vôme ya kañe Yéhôva. Abui menda me bôt é nga soo mbamba bindélé asu na be buti mefôla mese me mbe abé ya yen, ndembene vôme bia ye bo étôkan a bo nyanga. Bi mbe bôte 1 279 be nga bu’ubane beta étôkan môse ôte.

Ésaé njomane mekonda é mbe sili’i na bi tyendé menda éyoñ ése. Môse wu bi ndeme be bi bôô mbamba nda éwome mañ, môs ôvo’o ki bi mbôô nda ziñ, bi yiane wulu beméta 100 asu na bi ke éduk. Ve jame bia dañe nye’e bi simesa’an é ne mimôs bi mbe bi lôte’e a biwôlô bekpwa’a mefan a bobejañ bevok, bi bo’o Yéhôva ésaé a ayôñ ése. Éyoñ be nga lôme bia vôme mfe, bemvôé bangane bete bese be nga jembane bia abui.

Memane ya mimbu 1980 a atata’a mimbu 1990, bijôé ya abui mesi wofise ya Kenya ô mbe ô tebele’ bi nga beta ve bobejañe fili ya bo Yéhôva ésaé. Ane be nga lôñe fe Bebéthel mesi mete. Mbu 1993, be nga lôme bia Béthel ya Addis Abéba, Éthiopie; valé bobejañe ya wôé be jaéya bo ésaé asoé, ve éyoñe bi kele’e, Bengaa be Yéhôva be mbe be ntoo ngule ya kañe Zambe wobe fili.

Yéhôva a nga botan ésaé jangan Éthiopie. Abui bobejañ a besita be nga nyoñ ésaé nkpwa’a mefan. Ataté mbu 2012, e bobejañe ntet, bekañete 20 be mbe bekpwa’a mefane mbu ôse. Besikôlô ya éjôé fe be nga yañele bobejañ abui, ane be nga lôñe Meba m’Éjôé a lôte 120. Mbu 2004, be nga lôñe mfefé Béthel a mfefé Aba asu bitôkane ve fefele Béthel valé.

Bia Gail bi nga bu’ubane mbamba élat a bobejañe ya Éthiopie. Bia nye’e be amu be ne étua mbamba nlem a ôsesa. Bi tatéya na bia bo mintutum, jôm ete nje be boya na bi kee ésaé ôsu wofise ya Europe Centrale. Bobejañe ya mu ba ba’ale bia mvo’é, ve bemvôé bangane ya Éthiopie ba jembane bia abui.

Bi nga yen abim avé Yéhôva a nga botan ésaé. (1 Bec. 3:6, 9) Éyoñ bi nga taté na bia kañete Berwandais be nga zu Congo na ba zu jeñ mvot, bi nji wô’ôtane ve Ngaa Yéhôva wua wua si ya Rwanda. Ve den, Rwanda a bili Bengaa be Yéhôva a lôte 30 000. Mbu 1967, Congo Kinshasa a mbe a bili bekañete bebé 6 000. Ve den, be ntoo bebé 230 000, a bôt a lôte million be nga tabe Mesimesa’ane mbu 2018. Mesi mese wofise ya Kenya ô mbe ô tebele’e, bekañete a lôte 100 000 be nga kô’ôlôban.

Mimbu 50 mvus, Yéhôva a nga belan abui bobejañe na e volô ma na me nyoñ ésaé nkpwa’a mefan. Me nga’ane fo’o awusonô mone jôm, ve me nga yé’é na ma futi ndi nleme jam ése be Yéhôva. Me nga yé’é fulu ôjibi a nyi ya yeme vak a abim me bili éyoñe me mbe Afrika. Bia Gail bia semé éyoñ bia yen ane bobejañ a besita be ne anyep, ôjibi, a étôtôlô nsisim. Ma ve Yéhôva Zambe akéva asu mvam a nga liti zezé môt ane ma. Ôwé, Yéhôva a nga botane fo’o ma a lôte nné!​—Bs. 37:4.