NKUME MMOMBÔ A BETE ya Ngon ébulu ya mbu 1915 a nga kobô ajô ya bita bi’ôsu ya émo minlañ ése bi nga nambe mesi 30. A nga jô na: “Bita ya melu mvus . . . bi nji bo jôm éyoñe bia ve’e bie a beta bita bia boban Europe.” Amu étibila’a, Nkume mmombô a bete a nga jô na: “Ésaé ya [Éjôé] é tebeya bevôme béziñ, e dañe dañ Allemagne a e France.”

Bita bi nga bo na Beyé’é Kalate Zambe be bo teke tu’a yem été Bekristen a lat a mame ya émo ji. Ve be mbe be yeme na, ba yiane ke ôsu a kañete mbamba foé. Wilhelm Hildebrandt a mbe a kômbô’ô suk ésaé ya Éjôé. A nga jô na be kuli betract be mbe nlô ajô na, The Bible Students Monthly (L’Étudiant de la Bible nkobô fulasi). A nji ke e France amu a mbe nkpwa’a mefan, ve amu a mbe mone bezimbi Jaman. Môt be mbe be nyoñ ane nsiñ, a be’e biyé bezimbi, a nga bo nkañete a kobô’ô ajô mvo’é. E bôte ya France be mbe be lôtô valé be nga kame jame te!

Bekalate be nga futi e Nkume mmombô a bete be mbe be liti’i na, abui Beyé’é Kalate Zambe be mbe Bejaman, be mbe be kômbô’ô kañete bôte mbamba foé ya Éjôé nté be mbe nkane bita. Mojañ Lemke a mbe mone bezimbi ya mañ; a jô na a nga laane bôte ba be nye be mbe be saék. Bôte betan be nga nye’e ba wô’ô nye. A nga tili na, “To’o e sitima été, ma bi bibotan éyoñe ma ve Yéhôva duma.”

Georges Kayser a nga ke e bita, éyoñ a nga bulan a mbe a nto mbo ésaé nya Zambe. Jé é nga boban? Éko éziñe na, Beyé’é Kalate Zambe be nga ve nye kalate éziñ. Nde a nga kañese benya mejô, a telé fe na a bo bita. Mvuse ya valé nde a nga jeñ ésaé éfe é nji be é tii a bita. Éyoñe bita bi nga man, nde a nga bo ayôñe nkpwa’a mefan tañ abui mimbu.

Beyé’é Kalate Zambe be mbe be ngenane teke kôme wôk été jap mfa’a ya mame ya émo ji. Ve akusa bo nalé, mbamba ôsimesan a mbamba ntabane wop, bi mbe bi liti’i nsela’ane a bôte be mbe be bôma’ane be. Nté bôte be pôlitik a betebe ôsu ya miñyebe be mbe be bete’e meyoñ e yôp, Beyé’é Kalate Zambe ki be mbe be bete’e “Njôô ya  mvo’é” e yôp. (És. 9:6) Akusa bo na bôte béziñ be nji liti été jap ne sañesañ, ve da, be nga ke ôsu a bo avale Konrad Mörtter, ñyé’é Kalate Zambe a jô, “Bi mbe bi kôme yeme na Kalate Zambe a jô na bi nji yiane wôé.”—Nk. 20:13. *

E Allemagne, metiñe me mbe me tindi’i bôte na be bo bita. Ve Beyé’é Kalate Zambe 20 a mvuk, be nga tebe ne bip na, ba ye ke nyoñe ngap éziñ e bita. Bôt be mbe be jô’ô na bevo’o ya été, aval ane Gustav Kujath be mbe be kone nlô. Be nga toé nye e nda biañe bôte ba kone nlô, a bôte ba nyoñe banga. Hans Hölterhoff fe a nga bene bo mone bezimbi, be nga lôme nye e mimbôk. Éyoñ a kuiya, a nga ben ésaé ése é mbe é tii a bita. Bezimbi be mbe be ba’ale nye be nga ka’a nye, a futi nye mfe’e ndamba été akekui a nji be a beta wô’ôtane jôm éziñ. Éyoñe be nga yene na mboane te ô nji wulu, nde bezimbi be nga jô na ba zu nye wôé. Ve mojañe Hans a nga tebe ne bip éyoñe bita.

Be nga kee bobejañe befe bita, be nga bene nyiine nkane bita, nde fe, be nga sili na be ve be bisaé bi nji timbi a bita. * Johannes Rauthe a nga ba’ale mbunane wé, be nga lôme nye na a ke saé njoñe beminsini a minkoñ. Konrad Mörtter ba Reinhold Weber be mbe bedokita. August Krafzig a mbe a va’a akéva, na bisaé bié bi nji be bi lôme nye vôme bita bi mbe bi boba’an. Beyé’é Kalate Zambe bete a befe be nga nyoñe ntyi’ane ya kañe Yéhôva, amu be mbe be yeme na ba yiane nye’e Yéhôva, a wulu ba’aba’a a nye.

Bôte be nga taté na ba fas bone be mam bese Beyé’é Kalate Zambe be mbe be bo’ok, amu be nji be be nyoñe ngap a bita. Mimbu mi nga tôñe valé, Beyé’é Kalate Zambe ya Jaman be nga ke menda mejô biyoñe betoyini, étom ésaé nkañete jap. Asu na be su’u bobejañ, Béthel ya Jaman a nga telé wofise wo fombô mam mete e Béthel ya Magdeburg.

Ôte’etek ôte’etek, Bengaa be Yéhôva be nga yem été jap a lat a mam ya émo ji. Éyoñe bita bibaa bi nga taté, be nga ba’ale mbunane wop a bo teke su’u bita. Amu nalé, bôt be nga yene be ane besiñe ya éjôé Jaman nde be nga tibili be abui. A ne kabetôlô mfe bia ye yen e ngabe baa ya minlô mejô ya “Minnôm bekalate bangan.”—Minnôm bekalate bangane ya Europe Centrale.