Mbia biyoñe bite, Bengaa be Yéhôva bebé 35 000 be mbe be nyiñe’e si Jaman a mesi Benazi, abim é nga wu é ne bebé 1 500. Bi nji kôme yeme mame mese me nga wôé be. Mbôle bôte be ngenane be fase’e jam é nga boban, bi ne tyendé mefoé me ne vôma nyi, éyoñe bia ye bi mimfefé mi mam.

•  Be nga wu aval awu avé?

•  Amu jé be nga tôban étibila’a?

•  Nne be nga wu vé?

•  Bengaa bezimbi be nga wôé

• Abime Bengaa bôt be nga wôé: Bengaa be Yéhôva bebé 400 be nga wu si Jaman a mesi Benazi. Be nga kee abui ya été meba mejô, betyi’i mejô be nga tyi’i na ba yian awu, be su’ulane tyi’i be minlô. Be nga lume bevo’o ngal teke taté kee be aba mejô éziñ.

• Abime Bengaa e nga wu amu étibila’a e menda mimbôk: Bengaa 1 000 a mvuk be nga wu beta menda mimbôk Benazi. Be mbe be saé ane betit akekui awu, bevo’o be nga wu amu mbia étibila’a, amu zaé, amu be nga tabe ayap avebe si, nge ke amu be nji saé be. Mbole be nga tôban abim étibila’a ete, abui ya été e nga wu éyoñe be nga suu be mvuse Beta Bita bi baa.

• Bengaa be nga wu amu jam afe: Bengaa be Yéhôva béziñ be nga wu amu be nga futi be bitune menda gaz a mbe abui, amu be nga ve’ele mebiañe méziñe nyule jap, a amu be nga lume be nsule nyul.

Bengaa be Yéhôva be nga tôban étibila’a mbôle be mbe be tôñe’e miñye’elane ya Bible. Éyoñe bijôé Benazi bi nga jô Bengaa na be bo mame Bible a tyili, be nga ben. Be nga zômbô ‘bo Zambe mewôk sake bôt.’ (Mam 5:​29) Bi tame yene bevôme bebaé be nga nyoñe mbamba ntyi’an.

1. E bo te nyoñe ngap a mame me pôlitik. Aval ane Bengaa be Yéhôva ya mesi mese ya émo minlañ, Bengaa ya mesi Benazi be mbe teke nyoñe ngap a mame me pôlitik. (Jean 18:36) Jôm éte nje be mbe be bene’e . . .

   • Nyiine bezimbi nge ke su’u bita a zen éziñ.​—Ésaïe 2:4; Matthieu 26:52.

   • E bo vôt nge ke tobe ngame Benazi éziñ.​—Jean 17:16.

   • E batane bôt fatan mebatane Benazi nge ke jô na “Heil Hitler!”​—Matthieu 23:10; 1 Becorinthien 10:14.

2. E kañe Zambe wop. Akusa bo be nga kamane be na be kañe Zambe wop, Bengaa be Yéhôva be nga ke ôsu a bo de

   • Be nga ke ôsu a sulan na be ye’elan a kañe Zambe nsamba.​—Behébreu 10:24, 25.

   • Be nga ke ôsu a kañete, a kabe bekalate ba ye’ele Mejô me Zambe​—Matthieu 28:19, 20.

   • Be nga ke ôsu a bo mbamba nlem a bôte bevok, to’o Bejuif.​—Marc 12:31.

   • Be nga ke ôsu a kabetane mbunane wop, be bene san afebe na ba ku Zambe.​—Marc 12:30.

Robert Gerwarth beta ñyeme mam a jô na, Bengaa be Yéhôva be ne “nsamba bôt étam Benazi be nga tibili v’amu mbunane wop.” * Bôte bevok be mbe nsamba a Bengaa be Yéhôva ba semé be amu be nga tebe ne bip. Mone Australien a mbe mimbôk éyoñ éte a jô na: “Be ne teke ke bita. Ba bene wôé bôte bevok, ba jibi kañese na be wôé be.”

• Be camp de concentration: Bengaa be Yéhôva bese be nga wu éyoñe ya Benazi, abui ya été é nga wu be camp de concentration. Be nga fete be beta menda mimbôk a ne nyi ya Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, a Sachsenhausen. Ve Sachsenhausen étam, befase mam ba jô na bebé Bengaa 200 be nga wu.

• Menda mimbôk: Bengaa be Yéhôva béziñ be nga tôban mbia étibila’a menda mimbôk. Bevo’o be nga wu amu mbia be mame bezimbi be mbe be bo’o be.

• Bevôme ba wôé bôt: Bezimbi be nga wôé abui Bengaa be Yéhôva menda mimbô’ô ya Berlin-Plötzensee, Brandenburg, a Halle/Saale. Befase mam ba jô na be nga wôé Bengaa be Yéhôva bevôme 70 befe.

• Éyôlé: Helene Gotthold

  Vôme be nga wôé nye: Plötzensee (Berlin)

  Helene a mbe nga fam, a nyia bone bebaé. Bezimbi be nga bi nye abui biyoñ. Mbu 1937, bezimbi be nga wo’o nye mbia ébôm nalé a nga bo na mon a mbe nye abum a wu. Mbu 1944, Ngon awôm a baa é too melu 8, be nga tyi’i nye nlô e nda mimbôk ya Plötzensee, e Berlin.

• Éyôlé: Gerhard Liebold

  Vôme be nga wôé nye: Brandenburg

  Be nga tyi’i Gerhard nlô mbu 1943, Ngone tane é too melu 6, a bili ve mimbu 20. Be nga taté tyi’i ésa nlô mimbu mibaé mvus. A nga tili kalate na a ya’ane nda bôte jé a mona minga ba nye be mbe be bili atiñ aluk na: “Ngule Tate nje ja te volô ma na me tôñe zen éte.”

• Éyôlé: Rudolf Auschner

  Vôme be nga wôé nye: Halle/Saale

  Rudolf a mbe a bili ve mimbu 17 éyoñe be nga tyi’i nye nlô mbu 1944, Ngon ébulu é too melu 22. Kalate a nga tili nyia na a ya’ane nye, a nga jô na: “Bobejañ abui be nga tôñe zene nyi, ma fe ma tôñe je.”