Élie a wô’ô foé: Njô bôt Achab a wuya. Bi ne kôme simesan ane nnôme nkulu mejô wo ke wo sii wo zele jé, mise me fombô’ô nye ôyap, a beta simesan ane ba mbia njô bôt ate ba te zu ba nyiñe mimbu mise mi. Ngo’o abim ôjibi ete! Njô bôt Achab ba minga wé Jézabel be nga tibili nye mevale mese, be nga titane nye, a kômbô wôé nye. Njô bôt Achab a nji kamane na Jézabel a wôé bekulu mejô be Yéhôva. Bese bebaane be nga kui tyiñe na be wôé zôsôô môte Nabot a bone bé amu ôzañ akum. Ajô ete nde Élie a nga yiane kate foé ntyi’ane mejô Yéhôva a lat a Achab a éjôé jé ése. Nkulan ajô Yéhôva ô tôébaneya fo’o. Achab a wuya avale Yéhôva a nga jô.​—1 Bejô Bôt 18:4; 21:​1-​26; 22:37, 38; 2 Bejô Bôt 9:​26.

Ve Élie a mbe a yeme’e na a yiane ke ôsu a jibi. Jézabel a mbe a ngenan a vee, a mbe fe a kele’e mbia ésaé wé ôsu, a tindi’i nda bôte jé na é wulu mbia zen. Élie a mbe a ngenan a za’a tôban abui minjuk, a mbe fe a ngenan a bili abui mame ya ye’ele Élisée, môte ba nye be mbe be saék, a nyô a mbe na a fole nye. Bi tame ñhe zu kobô ajô ya mimbe’e milale Yéhôva a nga su’ulane ve Élie. Éyoñe bia ye yen avale mbunane wé ô nga volô nye na a jibi, bia ye fe tu’a yem avale bi ne yemete mbunane wongane mbia biyoñe bia nyiñe bi.

Achazia, mon Achab ba Jézabel nnye a nga jôé ayoñ Israël. Jam bebiaé bé be nga tôbane de e nji bo na a tyendé, ve a nga viane tôñ éve’ela jap. (1 Bejô Bôt 22:52) Nye fe a mbe a kañe’e Baal. Ñyebe Baal ô mbe ô tindi’i bôte na be bo mbia be mam aval ane, mboane mejian, a mveane bone metuna’a. Ye jam éziñ e mbe bo na Achazia a tyendé fatan ényiñe jé, a bo na ayoñ Israël e bulane be Yéhôva?

Beta ébubua a nga su’ulane kui mbia njô bôt Achazia. A nga koo nka’alé ya étune nda jé ya yôp a ku si, a balé mbia mbalan. To’o mbôl awu e mbe e nto nye bebé, a nji jeñe mvolane Yéhôva. A nga viane lôme bôte be besiñe bé, Bephilistin e tisone ya Ékron na be ke sili Baal-Zébub nge a ye yet. Yéhôva a nga wô’ô mboan ôte ôlun. Ane a nga lôm éngele be Élie na a kate nye na, a ke tebe bôte bete zen. Nkulu mejô a nga jôô be na be bulan, be ke kate njô bôte mbia foé. Achazia a nga bo mbia jam, a nga bo ve ane Israël a nji bi Zambe. Yéhôva a nga tyi’i na teke na njô bôt ate a ye’e beta kôlô énoñ ôkone jé.​—2 Bejô Bôt 1:​2-4.

Achazia a li’i jôban, nde a nga viane sili na: “Môt a te zu tôbane mia a kate mia mejô mete, a to za avale môtô?” Bôt a nga lôme be nga kate nye avale ngômesan môt ate a mbe a be’e, ane Achazia a nga jô été été na: “A ne Élie.” (2 Bejô Bôt 1:​7, 8) A ne mbamba jame ya yeme na, Élie a mbe a sili’i nté nkôñ ényiñe wé si, avale dina na, be mbe ve yeme nye fo’o ve a zene ya biyé a mbe a be’e. Ve Achazia ba be bebiaé bé ki be mbe ôzañ akum. Éve’ela Élie ja ye’ele bia na bi tôñe melebe me Yésus mfa’a ya sili nkôñ ényiñe wongane si, a beme mis mangane mame ma dañe mfi.​— Matthieu 6:​22-​24.

Mbôl a mbe a kombô’ô kun émien, Achazia a nga lôme bezimbi 50 a évete bezimbi na be ke bi Élie. Éyoñe be nga koon Élie ‘a to si abôbôn nkô,’ * ane évete bezimbi é nga kobô mejô me njô bôt, a jôô nye na, “sisik,” éko éziñ asu na be ke wôé nye. Tame fas! To’o be mbe be yeme’e na Élie a mbe “môte ya Zambe” bezimbi be nga kôme fe buni na be ne bo nye na a ko woñ. Ve be mbe be du’u bebien! Ane Élie a nga yalan a jô évete bezimbi na: “Nge me ne môte ya Zambe, wôna nduan é sisik, é so’o yôp, a di’i womien a bôte bôé mewôm metan.” Mvuse ya valé, nde Yéhôva a nga bo jôm ézin. “Ane nduan é nga sis é so’o yôp, a di’i nye a bôte bé mewôm metan.” (2 Bejô Bôt 1:9, 10) Asu’ulan ya bezimbi bete da ye’ele bia na, Yéhôva a nji bo fianga éyoñ bôte ba biasé bebo bisaé bé.​—1 Minkañete 16:21, 22.

Achazia a nga beta lôm évete bezimbi a bezimbi mewôm metan befe. Nyi baa ate a nga biasé Élie a dañe nyi ôsu. A nji fase jam e nga kui bôte 51 b’ôsu, a to ki na, a nga yiane yene mimbim mi bôô nkôle si. Jam afe e ne na, a nji jô Élie ve na, ‘sisik,’ ve a nga beta jô na, “avô!” Ngo’o akute mboon! Ba be bôte bé be nga wu fo’o fe aval ane bôte b’ôsu. To’o njô bôt émien a nga bo akut. Nye ve beta lôme nsamba bezimbi éyoñe lale. Évete bezimbi lale é nga bo fek. A nga sili émiene si a ye’elan Élie na a bo teke wôé ba be bôte bé. Élie a nga to mbo ésaé Zambe amu a nga liti na, Yéhôva a ne mvam éyoñ a nga wô’ô meye’elane m’évete bezimbi éte. Éngele a nga kee Élie be bezimbi bete. Élie a nga bo mewôk a kate foé ntyi’ane mejô ya mbia njô bôt ate. Achazia a nga wu avale Yéhôva a nga jô. A nga jôé fo’o ve tañe mimbu mibaé.​—2 Bejô Bôt 1:​11-​17.

Aval avé Élie a nga jibi mbia mboon a nsisim éngana’a ya bôte be mbe be bôma’ane nye? Nsili ôte wo fombô fe bia melu ma. Ye ô kuiya na wo wô’ô ôlun amu môte wo nyoñe ngap a bene wô’ô melebe wo ve nye, ve a viane tôñe mbia zen? Aval avé bi ne jibi mame ma bo bia nleme mintaé? Bi ne yé’é jam éziñ a lat a vôme bezimbi be nga koon Élie a too, “abôbôn nkô.” Bi se ngule ya yemete na Élie a mbe wôé, ve bia yeme na mbôl a mbe môta meye’elan, a nga yene na vôm ate a mbe mbamba vôme ya subu Zambe wé a mbe a nye’e bebé. (Jc 5:​16-​18) Bia fe bi ne bo bi nyoñe’ éyoñe ya tabe fo’o ve a Zambe, bi loone nye a éyôlé jé, bi kate’e fe nye minju’u miangan a mame ma tyelé bia minleme yôp. Nalé aye volô bia na bi bo ngule ya jibi éyoñe bia yen ane bôte ba bômane bia ba wulu mbia zen.

Éyoñ é kuiya asu Élie na a ke be’e mbe’e ôfe Yéhôva a ve nye. Tame yene jam a nga bo. Éyoñe be nga kôlô tisone ya Guilgal, Élie a nga jô Élisée na a li’i nté nye a ke tisone ya Béthel, kiliméta 11 a vôme be mbe. Élisée a nga yalane nye na: “Ane Yéhôva a vee, ane nsisime wôé fe ô vee, m’aye ke kandane wo.” Éyoñe be keya kui Béthel, Élie a nga jô Élisée na a yiane ke étam e Jéricho, bebé kiliméta 14 a vôme be mbe. Élisée a nga yalane nye ve avale da da. Éyoñe be kuiya Jéricho, ane Élie a nga beta jô Élisée éyoñe lale na a li’i, ôsusua na ba dañe Jourdain bebé kiliméta 8 a vôme be mbe. Valé fe, Élisée a nga yalane ve avale da da. A nji mbe a kômbô’ô kandan Élie!​—2 Bejô Bôt 2:​1-6.

Élisée a nga liti beta fulu, nye’an ô ne mban. A ne avale nye’ane Ruth a nga liti Naomi, nye’ane wo kabetane jôm éziñ, teke suu je. (Ruth 1:​15, 16) Bebo bisaé be Yéhôva ba yiane bi fulu éte e dañedañe melu ma. Ye bia yene na fulu éte é ne mfi aval Élisée a mbe a yene’e je?

Fulu nye’an ô ne mban Élisée a nga bili é nga yiane nambe Élie. Nalé a nga bo na Élisée a bi fane ya yen asimba Élie a nga kandane bo. Éyoñe be kuiya mfôm ôsôé, ane Élie a nga bibi mendim a ngômesane jé, ôsôé ôte ô mbe ô lôtôk avôl, ô to fe édok. Mendim ve salé zañ! “Bôte mewôm metane ya bone bekulu mejô” fe be nga yen asimba ete, be mbe fe nsamba bôte be nga yañele asu ya na be wulu mfuban ékaña’a. (2 Bejô Bôt 2:​7, 8) Éko éziñ Élie nnye a nga yañele bôte bete. A mbe a yiane bo abim mimbu éziñe mvus éyoñ Élie a mbe a buni’i na nnye étam a li’iya a kañe Yéhôva Israël ase. Mvuse ya valé Yéhôva a nga botan ôjibi Élie a nga kañese na, a bo ngule ya yen ane nya ékaña’a a fuluku.​—1 Bejô Bôt 19:10.

Éyoñe be dañeya ôsôé, ane Élie a nga jôô Élisée na: “Jaké’é jam me bo mfa’a wôé, éyoñ me ngenan te nyoñebane be wo.” Élie a mbe a yeme’e na, a nga zu ke. A nji kômbô été Élisée a mbe na a zu tebe. Ve a nga to ôjeja’a ya volô nye a mezene mese. Élisée a nga yalane ve na: “M’aye’elane wo na ngap ébaé ya nsisime wôé é za’a kui be ma.” (2 Bejô Bôt 2:9) Nalé a nji tinane na, a nga yi na a bi ngap ébaé a lôt abime nsisim Élie a nga bili. A nga viane sili élik fo’o ve ane ntôle mon, nnye ate Atiñ e mbe e jô’ô na a yiane bi beta ngap, nge ke ngap ébaé asu ya na a bo ngule ya be’e mimbe’e mi ntebe ôsu ya nda bôt. (Deutéronome 21:17) Mbôle nnye a mbe a yiane fole Élie, Élisée a mbe a yeme’e na, a yiane bo ayo’o nlem aval ane Élie asu ya na a bo ésaé jé.

Élie a nga liti fulu éjote nyul, a nga jô’é na Yéhôva émien nnye a yalan Élisée. Nge Yéhôva a nga ye kañese na Élisée a yen ane a nyoñe nnôme nkulu mejô, a kee nye ôyap, a nga ye bo éyalane Yéhôva. Nté ba ke ba wulu “a laane minlañ,” beta jam éziñ a zu boban!​—2 Bejô Bôt 2:​10, 11.

Beta éfufup a nga taté na a faé yôp été ôte’ete’e ôte’etek. Beta zo’oyañ, éduñe mfebe, mvuse ya valé beta ôkôs. Ane étun é nga bem, jôm éziñ é fumu’u ne fuum é nga tindi bôte bete bebaé na be kandan, éko éziñ fe na, be bulane mvus fe’e ne vema. Ba yene metua, wagon, a to ve ane a di’i nduan. Élie a mbe a yeme’e na éyoñe jé é kpwaneya. Ye a nga ke bete wagon été? Nkañete ô nji kate bia. Ve a nga wô’ôtan ane a bete yôp, mfebe été, ôkôs ô nga kee nye!

Élisée a nga mane yene jam ete ese. Mbôl a nga yen asimba ete, Élisée a nga yeme na, teke vaa nge beté Yéhôva a nga ve nye “ngap ébaé” ya nsisim ô nga ve Élie ayo’o nlem. Ve a mbe a wô’ô émien éngôndô fo’o ve éyoñ a mbe a simesa’ane nalé. A nji be a yeme’e vôme nnôme mvôé wé a mbe a nye’e a nga ke, ve a nji be a to ndi na a ne beta yene nye. A nga yôtan a jô na: “Ésaa wôm, ésaa wôm! Vagôn y’Israél a nsamba bikabela wé!” A nga yen ane môt a nga yañele nye a ke a jañ; mvuse ya valé nde a nga nyabe ngômesane jé, ndeme ya mintaé a mbe a wô’ô.​—2 Bejô Bôt 2:​12, Mfefé Nkôñelan.

Nté Élie a ke a bete yôp été, ye a wôk ane Élisée, mvôé jé a yôn? Ye émien a yôn? A mbe a kôme’e yeme na, mvôé jé é nga volô nye angôndô ya abui na a jibi minju’u miziñ. Bia bo mvo’é éyoñe bia vu Élie a yemete amvôé dangan a bôte ba nye’e Zambe, a jeñe na ba bo nkômbane wé!

Nne Élie a nga ke vé? Miñyebe miziñe mia ye’ele na a nga ke yôbe be Zambe. Ve nalé a se ngule ya boban. Mintete mimbu mvuse ya valé, Yésus Krist a nga jô na teke môt éziñ a nga bete yôp été môs éziñ. (Jean 3:​13) Ajô te éyoñe bia lañe na, “Élie a nga ke yôp ôlendé été,” bi ne sili na, yôp ôvé? (2 Bejô Bôt 2:​11) E Kalate Zambe, éfia “yôp” é bili abui metinan. Yôp ô ne bo vôme Yéhôva a né, ô ne fe bo yôbe bia yen a mis, vôme minkute mi né a vôm anon da yele. (Besam 147:8) Vôm ate nnye ñhe Élie a nga bet. Jé é nga bobane mvuse ya valé?

Yéhôva a nga kee nkulu mejô a nye’e vôm a mbe na a ve nye mfefé mbe’e, éjôé ya Juda. Kalate Zambe a jô na, Élie a nga ke ôsu a saé wôé, éko éziñe tane mimbu zangbwal a mvuk. Joram nnye a mbe a jôé Juda melu mete. A nga lu’u ngon Achab ba Jézabel, mbia ésaé wop a mbe a kele’e ôsu. Yéhôva a nga jôô Élie na, a tili kalate ntyi’ane mejô Joram. Joram a nga wu avale Yéhôva a nga jô. Nkañete wo ke suu na: ‘A nga wu môt te nyamete nye.’​—2 Minkañete 21:12-​20.

Mbia njô bôte nyi a mbe fo’o a sela’an a Élie! Bi nji yem avale nge ke éyoñ Élie a nga wu. Ve bia yeme na, a nji wu ane Joram, môte te nyamete nye. Élisée a nga nyamete mvôé jé Élie angôndô ya abui. Bekulu mejô befe be nga bo fe avale da. Mimbu 1 000 mi lôteya, Yéhôva a nga liti na a ke ôsu a nye’e Élie amu a nga belan éve’ela’a jé éyoñe Yésus a nga yené duma dé été. (Matthieu 17:​1-9) Ye wo kômbô tôñ éve’ela Élie a yemete mbunane wôé, ndemben wo ye jibi akusa bo minjuk? Te vuane yemete élat é ne zañe mia be bôte ba nye’e Yéhôva, te vuane beme mise môé mame ya nsisim, a ye’elane Yéhôva a nlem ôse. Ngo’o nge wo fe wo tabe nye’ane Yéhôva été nnôm éto!