1. Nseʼ mbà ntshob Nsi tshwèt ntswite là, mat ghemte tse bàà bʼà tsile?

“BIN tshùà à nzéndà zʼa fèt là”, a mbà Yesu nàʼ tsob là “Num mbe mànndze zʼà ghuʼ mbèn ngàʼte là ke nèn à ntùm nebegte, ba tshùà bwe num ndjame; là, ndzéndà zʼa fèt mba mànndze zʼa keg là ke nèn ntsho à ntùm yôg; bà tshùà bwe ke mbʼa bon ndo tshube.” (Matio 7:13, 14) Num mba ntshob Nsi tshwèt ntshob là. Mat neghemte bʼà ndàʼ bàà: zʼa tsin nà mba zʼa keʼ tsin nà. Zʼa be nenùn mba zʼa be tatte là. Zʼa num nèn nkum ntùm yôg, mbà zʼa num nèn nkum ntùm ne begte là.

2. Nwàʼni Nsi ke ndàʼte à ndùke mbe a ke bʼa ndjoṅ ghemte fa bèn mbe mebwô num mieg Nsi à?

² Tsemoʼ benntùn num nke nkwate ndù ndjoṅ mat neghemte fa bwô mbwe Nsi. Men nkem ntshob li mi a tum ntùm Bibèl, be nke nèn nesieṅ mà tun nà tshwèt ndàʼte ndù a keʼ bʼa nenùn:

• “Bon Israél lo bèn ntoʼte ne ke nghù ju zʼa beg num mieg Yehôva là. Bo toʼte ne ke mfàʼ bà baal boa bà mfuni Ashtoreth mba bà nsi bà Siria, mbà bà Sidon, bo à bà nsi bà Moab mbà bʼà nsi bon Ammon mbà bà nsi bà Filistia. Ndùlàlà, bo lo feṅ Yehôva ke bèn nefàʼ yi. Num yen nu là, yantù Yehôva khù num Israél.” (Ghasaʼkeme 10:6, 7) Be ke nghemte bà neto, ke moʼ nsi ze ghwa lo mbwe Nsi nenùne, mbà Yehôva ke nsi bem be.

• “Tshen bènntùn ni ke ghemtʼàm à bo nkhub ntshu mube, là ntù tshob bʼà tà nghùànesà num àm. Bo ke nghemtʼàm à bànbàn nummbe bo ke ntswitʼà ntshob benntùn, ke bʼà ntsob màm.” (Marko 7:6, 7) Benntùn ke ntshob mbe bo ke ghemtʼà Nsi ndù bo tshwèt ntswitʼà mub tshobe, mbà yub ghemte bʼa bànbàn. A be Nsi ke bem yen nà.

• “Nsi bʼa ywèle. Ben tse bo ghemtʼé là, bo ghemtʼé à ntùm ywèt bo nenùne” (Johané 4:24) Ze be ghemte ghù ne zin à khu ntshùʼ bo nenùn zʼa tshwèt ntum ntùm ntshob Nsi là.

3. Tàʼ mànndze zʼa be be tshùà num bwe kà ndjab fagte netèt ghemte mebwô bo ze kebwô bʼa zile?

³ A be beg à bin ghù à ndùke kà ntshob a be ze tàʼ ghemte bwô Nsi ke ne beg i lo à? Yesu lo tshob ndù: “mba sit tù mebwô lo njam à ntàm mebwô, là tù kebwô njam ntàm kebwô . . . Khuàʼ nenùn bin nsi tshùàtʼà ndjem ntàm mub kà ndèn tshen ben nà. “Num moʼ bag i a be ze mat neghemte fe à Nsi là, mbʼa nsi yem ntàm mebwô; là, a be ze tàʼ mat ne ghemte fe à Satan nà, mbʼa nsi yem à nukebwô.​—Matio 7:15-20.

4. Ke lèn mat là ze gha ghemte Yéhôva num nghù à?

⁴ Ghemte ze nenùn ke mbwe à benntùn tse bo be nghù nkôni netèt bo, mbèn nke ndàʼte nkôni tsemoʼ benntùn nà. Yen ni bʼà nummbe Yehôva ze tughwut bʼà tàʼ Nsi nkôni. Yesu lo tshob ndù: “ndjoṅ benntùn fa nsi tshùàtʼà ndjem yen nà kà ndèn ndù bin bʼà ghaziʼte nu àm, a be ze bin ghù nkôni netèt bin bin nà”. Bà ndà ghemte ndzendze ke nghù à ndùke kà dunte sen kàn ghemte nenùn ni à?​—Johané 13:35; Lukas 10:27; 1 Johané 4:8.

5. Ke ze moʼ tàʼ buʼ ṅwàʼni ndùb bo num ntsieṅ ndù encyclopaedia tshob mfà num ne ta ntàn ba nkhwàn ntùm ngô Afrika à?

⁵ Be lôte yen neghom bà Afrika nke nswèn mbʼà bà nkhwàn nà njene. Tàʼ buʼ ṅwaʼni ze lén se be ndù, The New Encyclopædia Britannica là tshob ndù: “Bo lo swèn bà Afrika nhwàn ntu 18000000 bà muslém, tse bo nàʼ mbe num bà mànndze sahara, bo bag njem dibà ntse India, mbe gha ta ntàn nkhwàn, netoʼte netèt ngù ndjù 650 nèn miegte nguʼ 1905. Ntùm miegte kem nguʼ ndjù 1500, bà mekat lo toʼte, ne ta ntàn nkhwàn nkeṅ dibà ntse Afrika bag mbinyam. A lo be kum nguʼ ndjù 1867 ndu bo ya junte bon Afrika netoʼte ntu 7000000 nkum ntu 10000000, màʼ yub num bà sitimàʼ ndùb ndoʼ yub nèn yi mbà bà nkhwàn nà ntùm bag njù nswe”.

6. Zit bag là ze bà ndà ghemte nàʼ ndoʼ ntùm ntàn nkhwàn ntùm Afrika à?

 ⁶ Ntùm yen ngeleṅ ngeʼ là ntùm ngô Afrika ze dùʼ nàʼ nke ntshùʼ là, ze bo nàʼ nke mfagte bàndum, bènndzwi mba bon ntùm ndàʼ tshub mba tunndà yub, nke nkhwùt yub ntùm ntùne, nke ndjab keki num bo boa ntùn bo ton mbwôg là, nke nswèn bo bèn nke njun yub mbà bà mbwe là. Ke ze bà ndà ghemte nàʼ ntshob ngeleṅ mbil à? Tshù ju ze mèn mbà Bethwell Ogot khite ntùm yen ṅwaʼni tshô léʼndjù bo tsieṅ lèn se ndù Daily Nation ntùm tùsô Nairobi zʼa be ntùm ngô Kenya là li: “Ba tsieṅ ghwut tshob benkristô mba bà muslem num nke ntshob ndjoṅ ngeleṅ fa mbʼa bwô ndù ndzwit mènntùnnyieṅtu latte, ntùʼ ntshùʼ. Là, be khuàʼ bo ben nke mfà mànndze, nghù ntàn nkhwàn teʼ. Be lèn ndjoṅ ngeʼ ze tshen tshu là nàʼ ndoʼ nseʼ yi là . . . A lo mbwô mbe be lèn ndù bà muslém, benkristèn bà mbinyem boa bà netèt ntumnyem, ghabte mfànnu num yen tshùàyàʼ ngeʼ ze bo nàʼ nghù bà Afrika yen nà.”

7. Ze bag i bà tshagte bà ndà ghemte, ntùm bà ntsho tsʼa ke ndeʼ là nàʼ mbʼà zile?

⁷ Ghemte kebwô bèn ndjem bi ntàm mi num moʼ bag i. Lôte njène: be lèn ndù Bibèl ntswite ndù: “kô mèn zʼa ghebte mbeṅ o là”; là, bà tshagte ndà ghemte num nsitshàʼ fa lo tomte mbèn mfà mànndze ntsho ne màʼa​—Matio 22:39.

8. (a) Ba tshagte netèt bà ndà ghemte nàʼ nke mfà neta benntùn, ndù bo ke zwite ghwùt tshub ngeleṅ ntsho ntùm ngô Afrika à ndù ke? (b) Ke ze tàʼ pasito nàʼ ntshob mfà num ghemte ntùm bà Nigeria?

⁸ Benntùn lèn yen nà khuàʼ mebwô mbe bà tà ndà ghemte catolic tse bàndum, mbà tse bènndwi lo loʼ bag num ne zwite benntùn tse bo nàʼ nkhwù ntùm ngô Rwanda là. Ba ndà ghemte lo bèn ndoʼ bag yàm num ba ntanta tsʼa tôg ntùm ngô Afrika là. Tshù tàʼ mfiʼ li. A lo be ngeleṅ ze bà  Nigeria nàʼ nke mfètte lem tshob nsi ntùm ntsho bo ke ndeʼ netèt bo bo là, bà ndà ghemte bag bag nke mfà ṅag benntùn ndù bo loʼ ntsho nèn yi mbwe. Mbà yen ntsho là nàʼ nke nèn be mbwe là, tàʼ pasito lo tshob ndù “ghatshagte ntùm ba ndà ghemte feṅ fàʼ se Nsi nàʼ mfà bo là, nsi.” A Lo bèn ntshob ndù: “be ze be num ntsieṅ zebe tughwùt ndù ghafàʼ Nsi là keṅ nzi ghafàʼ Satan.”

9. Ke ze Bibèl tshwèt ntshob mfà num bà kemkem ghafàʼ Satan à?

⁹ Bibèl ke ntshob à be ju ntshùʼ: “Satan ze tughwùt be nkeṅ ndzi angél nkàʼ. Ndùlàlà keʼ bèn mbʼa nu netshàme, a be ze ghafàʼ tse tshwèt nke ndoʼ ghwut tshob nghù ghafàʼ nunetsin yi là.” (2 Korintô 11:14, 15) Ndeṅndeṅ mbà mbeʼyàm ben kebwô num ntshob ndù bo bʼa ben mebwô là, Satan num nke ntshùà njem ghafàʼ tse, tse bo num ndàʼte ghwut tshob mbwe benntùn mbà ben netsin nà, nke mfùte benntùn. Là mfàʼ mub keʼ bwô, ntàm tù mub be tse ne bi i.

10. Gha tshagte ndà ghemte gha Nsi à ndù ke?

¹⁰ Ntùm ndjoṅ ngô nsitshàʼ fa, bà tà ndà ghemte num ndjôg yub nu neghù nkôni, netswe fite mba neghù bwô ntùʼ; là, mfàʼ mub bʼà nebàn mèn, ne leʼ ntsho nghù ne be ke bem Nsi. Bibèl num nsoṅ mbà bo loʼ mbe yi là khùàʼ mebwô. A num ntshob ndù: “bo num ntsin dùʼ ntu nke ntshob ndù bo lèn Nsi, là ndjôg nke nga i ntùm mfàʼ mube.”​—Titô 1:16.

11. Bibèl ke ndàʼte mbe ghemte kebwô bʼa mbà ke?

¹¹ Be khuʼni ne yen ju ze Yehôva num nkwate mfà num ghemte kebwô là ntùm ṅwàʼni Apokalipse. Ntùm bwe, bo tshwèt ndàʼte ghemte kebwô mbà tàʼ mènndzwi ze lén se be ndù “Babiloṅ ze ndùb” là. (Apokalipse 17:5) Khùʼ ntoṅ ndjuʼ mbà Nsi tshwèt ndàʼte mbʼa be yi là:

• “Kattù mènndzwi ze ndùb . . . ze boa bà fenfen nsitshaʼ nàʼ nke nghù mànda là”. (Apokalipse 17:1, 2) Ndà ghemte kebwô feṅ ne tswite nu Nsi, nèn nso ghwul i ntùm nkhùnkhù, mbèn ntùʼ ke nsoṅ bà tô ju ze bo ghù là.

• “Bo lo seʼ ntèt lem ghatshob ntshob Nsi mba tse ben nelàne, mba lem ndjoṅ benntùn fa tse bo nàʼ nsite ntô mub num nsitshàʼ là làʼ i.” (Apokalipse 18:24) Mat ghemte kebwô tshoʼ nkhu bétni ghafàʼ Nsi kebwô mbèn nzwite yube. Bo nsi bèn bètte yôg benntùn ntu ntshuʼ ntshuʼ tse bo nàʼ nkhwùte tshwèt ntsho là à bo.

• “A lo ke nkuni ghwul i mbèn nke ndjôg à ntùm mà fuʼ yàme ke ghù tuswe.” (Apokalipse 18:7) Ndà ghemte tse kebwô ghù tshu nkàb màyam tse bà tshagte yub num nke mfuʼ ntùm bwe là.

• “A lo loʼ mfàʼ nka mi mfùte bà ngô ngô i fa” (Apokalipse 18:23) Ntshùàte ndjem ntswite kebwô zʼa ntshob ndù zwieg keʼ be kwù là, ndà ghemte kebwô lo fà mànndze mbà ke lèn ka mba nsà lo, mbèn nte tùn ne ke mbwôg feben mba ne ke mfà ghemte bà mbwetà, nsi.

12. Bibèl tshwèt nke mbuʼ kekàʼ mbwe benntùn num ghemte kebwô ntshob à ndùke?

¹² Bibèl tswèt nke mbuʼ keKàʼ mbwe benntùn ndù bo fagte boa ndà ghemte kebwô ntshob ndù: “bin khù ntùm bwe me ben tshàm, à be ze bin keʼ kô ne temte bin à yi” ntùm nukebwô tse, ke bèn nkô ne kwé zin bag i ntùm ngeʼ i là.”​—Apokalipse 18:4, 5.

13. Ke zʼa nsi seʼ num ghemte kebwô boa ghazin ntùm bwe à?

¹³ Ntùm ngeleṅ zʼa tshwèt nghebte là, bo nsi begte babiloṅ ze ndùb, mbumte ndjoṅ ghemte kebwô fa matmat. Bibèl tshwèt ntshob ndù: “ntùm tàʼ léʼndjù ntshùʼ, ngeʼ nsi seʼ num i, vù, ntsenyà, mba ndzikuʼuʼ, bo nsi ton i ntùm mbwôge; nummbe Yehôva Nsi zʼa tshoʼtʼé là bʼa mèn neta. (Apokalipse 18:8) Be ne mbe ke kô neloʼ zebe bag i ntùm ngeʼ i, mbà be ghù ne fagte matmat be à bà ndà ghemte kebwô, ke bèn nghù moʼ ju ne ghù tum à mfàʼ mi, mba be à tse tshu tsʼa num ndze mba tsʼa num mbem nà. Nummbe Nsi keʼ kô tshen tshu là. A ndieg ndù be ghù ndende. A bʼà nu yôg, ke vùkob lo.​—2 Korintô 6:14-18.