1. Weh Paal an ih frenz dehn mi noa fi shoar, ahn wai?

 DA MI di yaa 59 C.E., ahn Paal da stil wahn prizna pan ih way tu Roam. Hihn an ih too frenz, Look an Aristarkos, deh pahn wahn boat weh di goh fahn Malta tu Itali. Ih luk laik dis boat mi kehr grayn, ahn pahn di front a di boat dehn ga wahn stachu a Zoos son dehn, Castor ahn Pollux. (Aks 27:2) Di sayla dehn mi bileev dat dehndeh gaad kuda protek dehn wail dehn deh owt da see. Bot Paal ahn fi hihn frenz mi noa dat dehn neva need eni protekshan fahn Zoos son dehn. (Reed di stodi noat fi Aks 28:11, nwtsty-E.) Dehn mi noa dat di onli persn weh ku protek dehn da Jehoava. Ahn Jehoava mi don tel Paal dat ih mi wahn gi wahn witnis bowt ahn da Roam ahn geh fi stan op fronta Seeza tu.—Aks 23:11; 27:24.

2, 3. Weh aal Paal mi stap aaf bifoa ih mi get da Roam, ahn hoo di sopoat Paal da hoal taim?

² Dehn mi stap aaf da Sirakyoos ahn spen chree dayz deh. Da siti mi byootiful, an ih mi aalmoas az bizi az Atenz ahn Roam. Afta dat, dehn sayl da Reegyom weh deh da di sowt a Itali. Den dehn kantinyu aan tu Puteeyolai, weh da-mi wahn distans a 175 mailz bai see. Bot dehn mek it deh eena jos too dayz, kaaz wahn nais breez mi-di bloa fahn di sowt weh mi help dehn fi reech deh eena rekad taim.—Aks 28:12, 13.

³ Now Paal chrip nayli finish. Ih mi wahn soon reech Roam ahn goh fronta Empera Neero. Bot Paal neva frayd, kaaz Jehoava, “di Gaad weh aal komfert kohn fram” mi deh wid ahn di hoal way. (2 Kor. 1:3) Ahn wi wahn si how Jehoava mi kantinyu fi deh wid ahn, an how Paal lov fi di minischri mi stay schrang noh mata wat.

4, 5. (a) Da Puteeyolai, da how di bradaz mi chreet Paal ahn dehn wan weh mi deh wid ahn? Ahn wai di soalja mi alow Paal fi meet op wid di bradaz? (b) If wi en op da prizn, wai ih gud fi tink bowt how wi bihayv?

⁴ Wen dehn get da Puteeyolai, Look seh: “Wi fain sohn bradaz ahn dehn bayg wi fi stay wid dehn fi sevn dayz.” (Aks 28:14) Dehn bradaz mi onli haspitabl, noh chroo? Sayka fi dehn haspitaliti, dehn mi geh wahn  eevn biga blesin. Dehn mi geh wahn lata inkorijment fahn Paal an ih fren dehn. Bot memba, Paal da stil wahn prizna. Soh wai hihn mi ga di freedom fi vizit ih bradaz? Bikaaz Paal mi don proov tu di soaljaz dat hihn da-mi sombadi weh dehn ku chros.

⁵ Da di sayhn ting wid wee tudeh. Som a Jehoava peepl weh deh eena prizn geh fi du tingz weh di ada priznaz kyaahn du. Dis da bikaaz wi aanis ahn peepl ku chros wi. Fi egzampl, wahn man fahn Romania mi geh sentens tu prizn fi 75 yaaz fi teef. Bot hihn staat tu stodi di Baibl ahn ton wan ahn Jehoava Witnis, ahn dat mi mek ih kompleetli chaynj di way ih bihayv. Bikaaz a dat, di prizn aafisa dehn kuda mi chros ahn fi goh owta tong bai ihself fi bai difrent ting fi di prizn. Dat amayzin, noh chroo? Bot fi wee gud kandok ku du sohnting moa impoatant dan dat. Ih ku bring prayz an aana tu Jehoava.—1 Peet. 2:12.

6, 7. How di Roaman bradaz mi gaan owta dehn way fi shoa lov?

⁶ Paal ahn dehn wan weh mi deh wid ahn lef Puteeyolai. Dehn mi waak 30 mailz pahn wahn road weh naym Appian Way fi geh da Capua. Dis payv road mi goh op tu Roam chroo wahn ayrya weh peepl mi laik chravl. Di konchri said mi priti ahn pahn sohn spat lang di road yu kuda mi si di see. Da road mi kehr yu chroo sohn swampi ayrya weh naym Pontine Marshes. Dis plays mi deh bowt 40 mailz fahn Roam. Da rait deh di Maakit a Apyos mi deh. Look seh wen di bradaz fahn Roam “geh fi hyaa dat [dehn] mi-di kom,” som a dehn kohn aal di way da di Maakit a Apyos fi kohn meet dehn. Ahn sohn adaz mi wayt fi dehn da di Chree Inz, wahn lee res ayrya weh mi deh bowt 30 mailz fahn Roam. Dehn bradaz mi reeli gaan owta dehn way fi shoa lov!—Aks 28:15.

⁷ Di Maakit a Apyos da neva wahn komfatabl plays fi res op ataal, espeshali if yu  mi taiyad afta wahn lang chrip. Wahn raita weh naym Horace mi paas chroo da ayrya, an ih mi seh: “Di maakit mi ful op a saylaz, ahn di peepl weh mi ron di in dehn mi onli ignarant.” Pahn tap a dat, hihn mi seh dat di waata rong deh mi naasti ahn stink. Hihn neva eevn waahn eet deh! Di bradaz weh mi kohn fahn Roam neva kay bowt non a dat. Dehn mi hapi fi wayt fi Paal ahn dehn wan weh mi deh wid ahn, soh dat dehn kuda mi jain dehn pahn di laas paat a di chrip fi mek dehn ku reech sayf.

8. Wai Paal mi tank Gaad wen ih mi si di bradaz?

⁸ Di akonk tel wi dat az soon az Paal si di bradaz “ih tank Gaad fi dehn an ih mi tek korij.” (Aks 28:15) Paal mi praabli noa som a dehnya bradaz gud-wan an ih mi feel soh gud fi si dehn. Ahn dis mi giv ahn di schrent ih mi need fi kantinyu. Soh hihn mi tank Gaad bikaaz di lov weh dehnya bradaz shoa onli kuda kohn fahn Jehoava hoali spirit. (Gal. 5:22) Ahn tudeh, di hoali spirit help Kristyanz fi bee wilin fi goh owta dehn way fi shoa lov tu adaz ahn komfert dehn wan weh need it.—1 Tes. 5:11, 14.

9. How wee ku kapi di egzampl a di bradaz fahn Roam?

⁹ Wi ga bradaz ahn sistaz hoo mek lata sakrifais fi du moa fi Jehoava, laik serkit oavaseeyaz, mishineriz, an ada ful-taim servants. Di hoali spirit ku moov wi fi shoa dehn lata lov ahn haspitaliti. Aks yuself: ‘Wat aal Ai ku du fi sopoat di serkit oavaseeya vizit? Ai ku shoa haspitaliti tu hihn an ih waif, if ih marid? Ai ku werk lang wid dehn pahn servis?ʼ Yu ku bee shoar dat Jehoava wahn bles yu fi aal weh yu du, jos laik how ih mi bles di bradaz fahn Roam fi di haspitaliti weh dehn mi shoa. Paal ahn di wan dehn weh mi deh wid ahn mi geh fi shayr wahn lata amayzin an inkorijin ekspeeryens wid dehn.—Aks 15:3, 4.

10. Weh sichuwayshan Paal deh eena da Roam, ahn weh ih du az soon az ih get deh?

¹⁰ Paal ahn dehn wan weh mi-di chravl wid ahn fainali reech Roam. Ahn “dehn mi alow Paal fi stay bai ihself wid di soalja weh mi-di gyaad ahn.” (Aks 28:16) Priznaz weh mi deh anda hows ares mi geh chayn op tu wahn soalja soh dat ih noh get weh. Bot no chayn mi wahn stap Paal fahn preech. Hihn onli giv ihself chree dayz fi res op fahn ih lang chrip. Den afta dat ih gyada di impoatant man dehn fahn monks di Jooz da Roam fi geh fi noa dehn an eksplayn wai ih mi dehdeh.

11, 12. Wai Paal mi kaal di Jooz “bradaz”?

¹¹ Paal staat aaf di taak, an ih seh: “Mi bradaz, aldoa Ai neva du eniting gens wi peepl er disobay di kostom dehn a wi ansestaz, dehn stil ares mi da Jeroosalem ahn han mi oava tu di Roamanz. An afta di  Roamanz egzamin mi kays, dehn mi waahn let mi goh, kaaz dehn neva fain no reezn fi kil mi. Ahn wen di Jooz neva agree wid dat, Ah neva ga no ada chois dan fi aks fi goh tu Seeza, bot Ah noh ga notn gens mi peepl.”—Aks 28:17-19.

¹² Wen Paal mi-di taak tu di man dehn, ih kaal dehn “bradaz” fi mek dehn noa dat hihn da-mi wahn Joo jos laik dehn ahn dat hihn neva tink ih beta dan dehn. (1 Kor. 9:20) Hihn mi mek dehn noa playn ahn schrayt dat hihn neva dehdeh fi point no finga aata nobadi. Ih mi dehdeh onli fi goh da Seeza. Now, di Jooz neva noa notn bowt dat. (Aks 28:21) Bot how komz di Jooz da Judeeya neva tel di Jooz da Roam bowt weh mi-di hapm wid Paal kays? Noatis weh wahn buk mi seh: “Ih luk laik di boat weh Paal mi deh pan da-mi di fos wan fi reech Itali afta di winta. Ahn sins bayli eni ship mi chravl joorin di winta, di Jooz kudn sen nobadi da Roam wid wahn leta di taak bowt weh di goh aan wid Paal.”

13, 14. How Paal staat taak bowt di Kingdom, ahn how wi ku kapi fi hihn egzampl?

¹³ Wen Paal staat taak bowt di Kingdom, ih seh sohnting weh mi mek dehn waahn laan moa. Ih seh: “Ai ga dis chayn rong mi bikaaz a di wan weh Izrel di hoap fa.” (Aks 28:20) Wen Paal mi-di taak bowt da hoap, ih mi ga fi du wid di Mesaiya an ih Kingdom, weh da egzakli weh di Kristyanz mi preech bowt. Soh wen di Jooish eldaz hyaa dat, dehn seh: “Wee waahn hyaa fahn yoo ahn si weh yoo tink, kaaz peepl aal oava di plays di taak gens dis nyoo rilijan.”—Aks 28:22.

 ¹⁴ Weneva wi di preech di gud nyooz tu peepl, wi waahn seh tingz an aks kweschanz weh kech peepl atenshan ahn mek dehn tink. Wi ga sohn nais sojeshanz eena Wi Kristyan Laif ahn Minischri Meetin Werkbuk ahn di Laan fi Reed ahn Teech Beta broashoar. If wi mek gud yoos a dehnya toolz, ih wahn help wi fi teech beta.

15. Weh foa tingz wi laan fahn how Paal preech tu di Jooz?

¹⁵ Soh Paal set op wahn neks meetin wid di Jooz, ahn dis taim “lat moa peepl kohn” wehpaat Paal mi-di stay. Ahn di akonk tel wi: “Fahn maanin til eevnin . . . hihn eksplayn tu dehn gud gud bowt di Kingdom a Gaad. Ih yooz di Laa a Moaziz ahn weh di prafit dehn rait fi chrai kanvins dehn fi aksep Jeezas.” (Aks 28:23) Paal set wahn gud egzampl fi wi eena di way ih mi taak tu dehn! Fers, hihn mi foakos pahn Gaad Kingdom. Sekant, ih reezn wid dehn fi chrai reech dehn haat. Terd, ih yooz di Skripchaz. Ahn foat, ih shoa dat ih kay bowt peepl moa dan ih oan self. Dat da wai ih mi preech “fahn maanin til eevnin.” Ahn weh mi hapm sayka dat? “Som a dehn mi bileev weh ih seh,” bot som a dehn mi rifyooz fi aksep weh ih seh. Look seh: “Soh di peepl staat tu lef.”—Aks 28:24, 25a.

16-18. Wai Paal neva sopraiz wen di Jooz da Roam neva lisn, ahn how wee shuda feel wen peepl noh lisn tu wi?

¹⁶ Wen Paal si dat di peepl jos pik op ahn gaan, dat neva sopraiz ahn, bikaaz dis da sohnting weh hihn mi don gaahn chroo, ahn di way di peepl mi bihayv da-mi sohnting weh di Baibl seh mi wahn hapm. (Aks 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Soh Paal tel di peepl weh mi rifyooz fi lisn tu ahn: “Di hoali spirit mi karek wen ih seh tu unu ansesta dehn chroo di prafit Aizaiya; ih seh, ‘Goh tel dehnya peepl: “Unu wahn hyaa bot unu noh wahn geh di sens a it, an unu wahn luk bot unu noh wahn si notn. Kaaz dehnya peepl haat onli haad.”ʼ” (Aks 28:25b-27) Sins di peepl haat mi onli haad, dehn neva waahn lisn tu di Kingdom mesij non ataal. (Aks 28:27) Dat da-mi wahn sad sichuwayshan!

¹⁷ Wen Paal finish taak tu di Jooz weh neva bileev, ih tel dehn dat aldoa dehn neva lisn, di peepl fahn di nayshanz mi wahn lisn. (Aks 28:28; Saa. 67:2; Isa. 11:10) Paal mi shoar bowt weh ih seh, bikaaz hihn mi geh fi si fi ihself how lata di peepl fahn di nayshanz mi-di aksep di Kingdom mesij!—Aks 13:48; 14:27.

¹⁸ Wi waahn kapi Paal egzampl ahn noh kech feelinz wen peepl noh waahn lisn tu di gud nyooz. Di Baibl help wi fi andastan dat onli lee bit a peepl wahn chooz fi goh pahn di road weh leed tu evalastin laif. (Mach. 7:13, 14) Wi hapi wen peepl disaid fi serv Jehoava, soh mek wi welkom dehn ahn shoa dehn humoch wi lov dehn.—Look 15:7.

19. How Paal mi mek di bes a di sichuwayshan weh ih mi deh eena?

¹⁹ Di laas tingz weh Look mi rait eena di buk a Aks mi reeli inkorijin. Ih seh: “Paal stay deh da wahn hows weh ih rent an ih mi welkom enibadi weh kohn tu ahn. Hihn preech tu dehn bowt di Kingdom a Gaad an ih neva frayd fi teech dehn bowt di Laad Jeezas Krais, ahn nobadi neva chrai fi stap ahn.” (Aks 28:30, 31) Paal mi shoa dat ih haspitabl, ga lata fayt, an ih mi lov di minischri. Hihn set wahn byootiful egzampl fi aala wi!

20, 21. Hoo aal Paal mi help wail ih mi deh da Roam?

²⁰ Wan a di peepl weh Paal mi welkom da ih hows da-mi wahn man weh naym Onesimos. Hihn da-mi wahn slayv fahn Koloaseh weh mi-di ron weh fan ih maasta. Paal mi teech Onesimos di chroot, an ih mi ton wahn Kristyan. Ahn Paal mi seh dat hihn da wahn “faytful brada weh [ih] onli lov.” Paal mi reeli kay bowt Onesimos; ih mi eevn seh dat “hihn kohn fi bee laik wahn son tu [ahn].” (Kol. 4:9; Fai. 10-12) Yu ku jos imajin humoch Onesimos mi inkorij Paal! a

²¹ Paal egzampl mi help adaz tu. Noatis weh ih mi seh tu di bradaz da Filipai: “Ah waahn unu noa dat sayka aal weh hapm tu mee, di gud nyooz spred aal oava, kaaz aala di soalja dehn weh gyaad di king, an evribadi els, noa dat Ai deh da prizn fi di sayk a Krais. Ahn bikaaz Ah deh eena prizn, moas a di bradaz weh di serv di Laad feel inkorij, ahn dehn di preech di werd a Gaad moa ahn moa widowt frayd.”—Fil. 1:12-14.

22. How Paal mi kip bizi wen ih mi deh da Roam?

²² Wail Paal da-mi wahn prizna da Roam ih mi kip ihself bizi. Hihn mi rait sohn impoatant leta weh da paat a di Kristyan Greek Skripchaz. b Dehndeh leta mi inkorij di Kristyanz eena di fers senchri, an ih stil di help wee tudeh.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. How Kristyanz tudeh kapi Paal egzampl ahn shoa wahn gud atichood eevn if wi deh da jayl?

²³ Di buk a Aks neva menshan wen Paal mi kom owta prizn. Bot wi doo noa dat ih mi spen bowt foa yaaz az wahn prizna—too yaaz da Seezareeya ahn too yaaz da Roam. c (Aks 23:35; 24:27) Aal joorin da taim, hihn mi ga wahn gud atichood. Hihn mi hapi an ih mi du ih bes fi serv Jehoava. Tudeh, wahn lata Jehoava peepl goh da prizn bikaaz dehn waahn stay  faytful tu ahn. Bot jos laik Paal, dehn stay hapi ahn kip bizi di preech. Mek wi luk pahn Adolfo egzampl. Hihn da wahn brada fahn Spain weh neva waahn jain di aami, soh ih mi en op da jayl. Wahn taim wahn aafisa tel ahn: “Wi mi sopraiz wid how yoo bihayv, bikaaz eevn wen wi mi-di mek tingz reeli haad fi yu, yu mi kip di smail ahn yu stil taak tu wi eena wahn kain way.”

²⁴ Afta sohn taim, dehn staat tu chros Adolfo an eevn alow ahn fi kip ih prizn doa oapm. An afta dat som a di soalja dehn wuda goh een an aks ahn bowt di Baibl. Ahn wan a di gyaad dehn wuda goh eena ih sel fi reed di Baibl, ahn soh ih mi aks Adolfo fi pleez kip wahn lukowt far ahn soh dat dehn noh kech ahn. Chek dat owt! Di prizna di luk owt fi di gyaad. Adolfo mi set wahn gud egzampl an ih inkorij aala wi dat if wi eva fain wiself eena dehn haad sichuwayshan, wi need fi “preech di werd a Gaad moa ahn moa widowt frayd.”

25, 26. Eena les dan 30 yaaz, weh prafesi Paal mi si kohn chroo, ahn how dat di hapm eena fi wee taim tu?

²⁵ Now wi kohn tu di en a di buk a Aks. Dis lee buk mi toch wi haat, noh chroo? Eena di fos chapta, wi si dat Jeezas mi gi di koman fi preech. Hihn mi tel ih falowaz: “Unu wahn geh powa wen di hoali spirit kohn pahn unu, an unu wahn gi wahn witnis bowt mee da Jeroosalem, eena aala Judeeya ahn Samayrya, an aal oava di ert.” (Aks 1:8) Now eena di laas chapta, dat da egzakli weh di apasl Paal di du. Ih mi-di preech tu enibadi weh mi vizit ahn wail ih mi deh da Roam az wahn prizna. Soh eena les dan 30 yaaz, Paal kuda mi seh dat di Kingdom mesij mi “geh preech aal oava di werl.” d (Kol. 1:23) Weh dat proov? Gaad spirit di bak op dis werk!—Zech. 4:6.

²⁶ Tudeh, Gaad spirit aalso help di anointid bradaz ahn di ada sheep fi kantinyu gi wahn gud witnis bowt Gaad Kingdom eena 240 difrent lan! (Jan 10:16; Aks 28:23) Yu di du aal weh yu kud fi tek paat eena di preechin werk?