1-3. (a) Wai Paal mi geh soh beks wen ih reech Atenz? (b) Weh wi ku laan fahn Paal egzampl?

 PAAL fainali reech da Atenz, weh deh eena Grees. Atenz da di plays wehpaat Socrates, Plato, an Aristotle mi teech, ahn da mi wahn veri rilijos siti tu. Di peepl fahn Atenz mi wership wahn lata gaadz. Soh Paal mi onli hayt weh ih si wen ih get deh, kaaz ih mi si aidolz evriway—eena di templ dehn, di maakit plays, ahn pahn di schreet dehn. (Eks. 20:4, 5) Paal mi hayt aidol wership, jos laik Jehoava!

² Bot wen Paal reech di maakit plays, ih mosi neva eevn noa weh fi du wid ihself, kaaz az ih gaahn eena di maakit plays, ih mi si wahn lata disgostin stachu a di gaad Hermeez. Dehn mi eevn ga lata lee plays weh di peepl goh wership dehn faals gaad. How Paal mi wahn handl dis sichuwayshan now? Ih mi wahn geh beks er stay kaam ahn luk fi difrent wayz how ih ku reech dehn haat?

³ Az wi si how Paal mi taak tu dehn ejukaytid man da Atenz, wi geh fi laan sohn gud wayz how ih teech. Da Aks 17:22-31, wi ku reed bowt Paal speech. Fi hihn egzampl teech wi how wee ku bee rispekful ahn kain eena di way wi taak tu peepl ahn fain sohnting weh wi ku gree pan soh dat wi ku reezn wid dehn.

4, 5. Wehpaat eena Atenz Paal mi preech, ahn weh kaina peepl hihn mi wahn haftu deel wid?

⁴ Da mi rong di yaa 50 C.E., ahn Paal mi deh pan ih sekant mishineri chrip. Wail Paal mi deh da Atenz a di wayt fi Sailas ahn Timoti fi kohn fahn Bereeya, ih “gaan da di sinagag fi help di Jooz . . . andastan di Skripchaz,” jos laik weh ih doz aalwayz du. An ih mi aalso gaahn da di “maakit plays” fi fain peepl da Atenz weh da neva Joo. (Aks 17:17) Di maakit plays mi big; da mi bowt 12 aykaz er soh, an ih mi deh kloas  tu di hil weh naym Akropolis. Peepl neva jos goh deh fi bai ahn sel. Wahn buk seh dat dis da wehpaat peepl eena “bizniz, palitiks, an ada ejukaytid peepl wuda meet op fi diskos difrent tingz.” Dat da wai peepl mi lov fi goh da di maakit plays.

⁵ Ih neva mi wahn bee eezi fi mek Paal preech da di maakit plays, bikaaz monks di peepl weh mi-di lisn tu ahn dehn mi ga Epikyooryan ahn Stoawik. Dehn da-mi sohn ejukaytid peepl weh ga difrent bileefs. b Di Epikyooryan dehn mi bileev dat laif hapm bai chaans. Ahn fi dehn bileefs mi bail dong tu dis: “Yu noh need fi frayd fi Gaad, yu noh feel no payn wen yu ded, yu ku du gud, ahn yu ku bayr op anda eevl.” Pahn di ada han, di Stoawik dehn mi bileev dat nalij an andastandin mi impoatant. Dehn neva bileev dat Gaad da wahn Persn. Di Epikyooryan ahn di Stoawik dehn neva bileev eena di rezorekshan weh Jeezas disaiplz mi preech bowt. Ih klyaa fi si dat dehnya too groop a peepl mi ga kompleetli difrent bileefs fahn Kristyanz.

6, 7. How som a di ejukaytid Greek peepl mi luk pahn Paal, ahn how peepl tudeh luk pahn wee?

⁶ How som ejukaytid Greek peepl mi luk pahn Paal? Dehn mi luk dong pan ahn; dehn mi eevn kaal ahn wahn chatabaks. (Acts 17:18) Wahn man weh risaach difrent tapiks eksplayn dat da werd chatabaks kohn fahn wahn werd weh rifaa tu wahn lee berd weh goh rong di pik op seed. Da saym man seh dat laytaraan dehn mi yooz da ekspreshan fi rifaa tu sohnbadi weh goh rong di pik op skraps eena di maakit plays. Eena dis kays, ih rifaa tu peepl weh goh rong di pik op bits ahn peesiz a infamayshan ahn ripeet it widowt di andastan it. Da laik dehn mi-di seh dat Paal neva noa weh ih mi-di taak bowt. Bot eevn doa dehn mi luk dong pahn Paal, dat neva diskorij ahn non ataal.

⁷ Tingz noh chaynj tudeh. Jos laik Paal, peepl kaal wi naymz laik “schupid” bikaaz wi da Jehoava Witnisiz ahn wi bileev eena di Baibl. Fi egzampl, sohn teechaz teech dat evolooshan da di karek way how laif staat, ahn dehn seh dat if yu smaat dat da weh yu wahn bileev. Dehnya ejukaytid peepl kaal wi chatabaks, er dehn wuda eevn seh dat wi noh noa weh wi di taak bowt, bikaaz wee teech weh di Baibl seh ahn shoa dehn evidens dat dehn ga sohnbadi weh mek evriting. Bot wee noh mek dehnya peepl fraitn wi. Insteda dat, wee taak op wid korij wen wi difen wi bileef, bikaaz wee noa dat wi ga wahn waiz Kriyayta, Jehoava Gaad, weh mek evriting.—Rev. 4:11.

 8. (a) How som peepl mi rispan tu Paal mesij? (b) Wat da di Ariyopagos? (Koment pahn di futnoat pahn payj 142.)

⁸ Ada peepl weh mi-di lisn tu Paal eena di maakit plays mi rispan eena wahn difrent way doh. Dehn mi seh: “Hihn song laik ih di teech bowt  sohn farin gaad.” (Aks 17:18) Bot if Paal mi-di preech bowt nyoo gaadz da Atenz, fi hihn laif mi wahn deh eena daynja, kaaz eena di paas dehn mi sentens Socrates tu det fi di saym ting. Soh ih noh fi sopraiz wi dat dehn mi kehr Paal da di Ariyopagos an aks ahn fi eksplayn di tingz weh ih mi-di teech, kaaz ih mi song schraynj tu di peepl fahn Atenz. c How Paal wuda mi preech tu dehnya peepl weh neva noa di Skripchaz?

9-11. (a) How Paal mi staat aaf ih speech? (b) How wi ku kapi Paal egzampl wen wi preech?

⁹ Memba how Paal mi feel wen ih mi si aala di aidol dehn? Insteda lash owt pahn di peepl ahn staat atak aidol wership, hihn mi stay kaam. Fi help ih aadyans, ih staat aaf ih speech di seh sohnting weh aala dehn kuda mi agree pan. Ih seh: “Unu man fahn Atenz, Ah si dat  unu moa rilijos dan ada peepl eena evriting.” (Aks 17:22) Soh Paal mi komen dehn kaaz dehn mi rilijos. Dat mi smaat, noh chroo? Kaaz hihn mi noa dat faals teechinz mi blain som a dehnya peepl, bot dehn mi stil ga peepl weh mi waahn noa di chroot. Ahn Paal neva ferget dat eena di paas hihn “neva noa beta an [ih] neva ga fayt.”—1 Tim. 1:13.

¹⁰ Neks, Paal menshan dat hihn mi si tingz weh shoa dat peepl da Atenz mi rilijos. Hihn mi si dat dehn mi ga wahn alta weh seh “Fi di Gaad Weh Wi Noh Noa.” Akaadn tu wahn buk, “Greek peepl yoostu aalwayz dedikayt sohn alta tu ‘gaadz weh dehn neva noaʼ bikaaz dehn mi frayd dat wail dehn di wership, dehn wuda lef owt wahn gaad an ofen ahn.” Dis alta mi shoa dat di peepl fahn Atenz mi bileev dat dehn mi ga wahn Gaad weh dehn neva noa. Soh dis mi gi Paal wahn perfek apachooniti fi yooz dis alta fi staat taak bowt di gud nyooz. Ih tel dehn: “Mek Ah tel unu bowt dis Gaad.” (Aks 17:23) Di way how Paal mi reezn wid dehn mi waiz ahn powaful. Hihn neva mi-di preech bowt wahn nyoo er schraynj gaad, laik weh peepl mi-di seh. Hihn mi-di eksplayn tu dehn dat di Gaad weh dehn neva noa da-mi di chroo Gaad.

¹¹ How wi ku kapi Paal egzampl wen wi di preech? If wee pay atenshan tu di tingz weh wi si rong wi, wi mait noatis dat di persn veri rilijos, maybi bikaaz a sohnting weh ih di wayr er sohnting weh deh owtsaida ih hows. Wi mait tel dehn sohnting laik dis: ‘Ai noatis dat yoo da wahn rilijos persn, an Ah mi-di luk fi taak tu sohnbadi laik yoo.ʼ If wi noatis dat di persn ga ih oan rilijos bileef, maybi wi ku fain wahn tapik weh wi ku agree pan fi mek di kanvasayshan kantinyu. Wee noh sopoas tu joj peepl bikaaz a weh dehn bileev eena. Wi need fi memba dat lata wi bradaz ahn sistaz mi bileev faals teechinz eena di paas tu.

12. How Paal mi chaynj op di way ih mi preech tu ih lisnaz?

¹² Laik how Paal mi don fain wahn tapik weh hihn an ih lisnaz kuda mi agree pan, how hihn mi wahn kantinyu preech tu dehn? Sins Paal mi noa dat ih lisnaz mi laan Greek teechinz bot dehn neva noa di Skripchaz, ih mi chaynj op di way how hihn mi preech tu dehn. Fers, ih mi taak bowt di teechinz weh deh eena di Baibl widowt koat schrayt fahn di Skripchaz. Sekant, hihn yooz di werd “wee” fi inklood ihself wen ih mi-di taak, ahn dis mi shoa ih lisnaz dat ih andastan dehn ahn dat hihn da-mi jos laik dehn. Terd, ih mi yooz dehn oan Greek buks fi shoa dehn dat sertn tingz weh hihn mi-di teech mi deh eena dehndeh saym buk. Mek wi goh oava Paal powaful speech ahn si som a di impoatant chroot weh hihn mi shayr wid di peepl fahn Atenz bowt di Gaad weh dehn neva noa!

13. Weh Paal mi eksplayn bowt how di yoonivers geh mek?

¹³ Gaad mi kriyayt di yoonivers. Paal mi seh: “Hihn da di Gaad weh  mek di werl an evriting eena it. Hihn da di Laad a hevn an ert ahn hihn noh liv eena no templ weh hyoomanz mek.” d (Aks 17:24) Di yoonivers neva pap op jos laik dat. Da di chroo Gaad da di wan weh mek evriting. (Ps. 146:6) Sins hihn da di Moas Hai Gaad oava hevn an ert, hihn da noh laik Athena er di ada gaadz weh need wahn templ fi mek dehn wership ahn. (1 Ki. 8:27) Weh Paal mi seh da chroo: Di Almaiti Gaad moch moa powaful dan eni aidol weh hyoomanz mek.—Isa. 40:18-26.

14. How Paal mi shoa dat Gaad noh pen pahn hyoomanz?

¹⁴ Gaad noh pen pahn hyoomanz. Peepl weh mi wership aidol wuda jres op fi dehn aidol wid ekspensiv kloaz, bring dehn ekspensiv gif, ahn gi dehn food ahn tingz fi jrink—az if dehn aidol mi akchwali need dehn ting! Ih pasabl dat som a di teechaz weh mi-di lisn tu Paal mi bileev dat wahn gaad noh need notn fahn hyoomanz. Soh, dehn mi agree wid weh Paal mi-di seh dat Gaad “noh need fi mek hyoomanz ten tu ahn laik if hihn need eniting.” Ahn da chroo dat dehn noh ga notn weh hyoomanz ku gi di Kriyayta! Hihn da di wan weh gi hyoomanz weh dehn need—“laif ahn bret an evriting els,” inkloodin di son, di rayn, ahn gud soil fi groa nais food. (Aks 17:25; Jen. 2:7) Soh Gaad noh pen pahn hyoomanz, kaaz hihn da di wan weh gi wi evriting.

15. (a) Weh di peepl fahn Atenz mi bileev bowt dehn rays, ahn how Paal mi karek dehn? (b) Weh wi laan fahn Paal egzampl?

¹⁵ Gaad da di wan weh mek hyoomanz. Di peepl fahn Atenz mi bileev dat dehn beta dan peepl weh da noh Greek. Bot di Skripchaz teech dat wi noh ga no reezn fi bee prowd a wi rays er weh konchri wi kohn fram. (Deut. 10:17) Soh wen Paal mi taak tu dehn bowt da impoatant chroot, hihn mi kyaaful ahn rispekful kaaz da mi wahn sensitiv tapik. Hihn tel  dehn: “Fahn wan man [Gaad] mek aala di nayshan dehn.” Dis mi praabli mek ih lisnaz dehn stap ahn tink. (Aks 17:26) Rait ya, Paal mi-di rifaa tu di akonk eena Jenisiz weh taak bowt Adam az di faada a aal hyoomanz. (Jen. 1:26-28) Sins aala wi kohn fahn di saym ansesta, no rays er kolcha beta dan di ada. Weh Paal seh mi klyaa, soh dehn kudn mis di point. Wi laan wahn impoatant point fahn Paal egzampl. Eevn doa wi waahn bee rispekful ahn yooz di karek werdz wen wi di preech, wi noh waahn waata dong di chroot fi pleez nobadi.

16. Weh da Gaad perpos fi hyoomanz?

¹⁶ Gaad perpos da fi mek hyoomanz bee kloas tu ahn. Eevn if dehndeh teechaz weh mi-di lisn tu Paal mi spen lata taim di diskos wai wee deh ya, dehn mi wahn kyaahn kom op wid wahn gud eksplanayshan. Bot Paal eksplayn gud-wan dat Gaad perpos fi hyoomanz da fi mek dehn “saach far ahn. An if dehn chrai haad, fi shoar dehn wahn fain ahn, kaaz reeli hihn noh deh faar fahn eech wan a wi.” (Aks 17:27) Soh ih mi pasabl fi mek di peepl fahn Atenz geh fi noa di Gaad weh dehn neva noa. Hihn noh deh faar fahn dehn wan weh reeli waahn geh fi noa ahn. (Ps. 145:18) Paal mi eevn yooz di werd “wi” fi shoa dat hihn ihself mi deh monks dehn wan weh need fi “saach” fi Gaad ahn “chrai haad” fi fain ahn.

17, 18. Wai hyoomanz shuda waahn deh kloas tu Gaad, ahn weh wi ku laan fahn how Paal mi chrai geh di atenshan a di peepl weh ih mi-di taak tu?

¹⁷ Hyoomanz shuda waahn geh kloas tu Gaad. Paal mi seh dat da sayka Gaad “ wee ku moov ahn egzis.” Sohn teechaz seh dat Paal mi-di  koat wahn man fahn Kreet weh naym Epimenides. Hihn mi rait poawemz. Epimenides da-mi wahn impoatant man da Atenz, ahn hihn mi liv lata yaaz bifoa Paal taim. Den Paal gi dehn wahn nada reezn wai dehn shuda waahn deh kloas tu Gaad: “Som a fi unu oan poawets mi seh, ‘Wee da fi hihn chiljren tu.ʼ” (Aks 17:28) Hyoomanz shuda waahn ga wahn kloas rilayshanship wid Gaad bikaaz da hihn mek di fers man weh aala wi kohn fram. Ahn fi geh di atenshan a di peepl weh mi-di lisn tu ahn, Paal koat di werdz a sohn Greek raitaz weh dehn mi fameelya wid. e Fi kapi Paal egzampl, sohntaim wi kuda menshan raitinz fahn hischri teechaz ahn fahn ada risaach mateeryalz. An if wi yooz di karek koat, wi kuda eevn kanvins sombadi weh da noh wahn Witnis dat sohn chradishanz er bileef kohn fahn faals rilijan.

¹⁸ Op tu dis point, Paal mi don eksplayn sohn impoatant chroot bowt Gaad, an ih mi chaynj op di way ih preech fi help dehn wan weh mi-di lisn tu ahn. Bot weh Paal mi waahn di peepl du wid aal weh hihn mi don tel dehn? Rait away, hihn mi tel dehn egzakli weh dehn shuda du az hihn kantinyu taak tu dehn.

19, 20. (a) How Paal mi shoa eena wahn rispekful way dat ih noh waiz fi wership aidolz? (b) Weh Paal lisnaz mi need fi du bowt weh dehn hyaa?

¹⁹ Paal mi redi fi inkorij dehn wan weh mi-di lisn tu ahn fi ak pahn weh ih mi-di tel dehn. Paal akchwali mi-di rifaa bak tu di Greek raitinz wen hihn mi seh: “Soh den, sins wee da Gaad pikni, wi noh fi tink dat Gaad da laik sohnting weh man kaav owta goal, silva, er stoan.” (Aks 17:29) Paal mi help dehn si how foolish ih foolish fi wership aidolz. Kaaz if yu tink bowt it, if Gaad mek hyoomanz, how Gaad ku bee laik aidolz weh hyoomanz mek? Ih noh mek no sens, noh chroo? (Ps. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Soh wen Paal seh: “Wi  noh fi,” dat mi fi shoar mek it eeziya fi mek dehn aksep fi hihn kongsl.

²⁰ Paal shoa dehn dat dehn mi need fi du sohnting bowt weh dehn laan wen hihn tel dehn: “Gaad did talarayt di taimz wen peepl neva noa beta fi chroo, bot now hihn di mek evribadi noa dat dehn fi ripent.” (Aks 17:30) Soh da speech mi powaful bikaaz hihn tel dehn dat da Gaad gi dehn laif ahn dat da dehn mi wahn haftu ansa tu Hihn. Wen di peepl weh mi-di lisn tu Paal hyaa dat dehn mi need fi ripent, dat mi shak dehn. Dehn mi need fi saach fi Gaad, laan di chroot bowt ahn, ahn liv di way Gaad waahn dehn fi liv. Soh dehn mi wahn haftu laan dat aidolachri da wahn sin ahn stap praktis it. Dat neva eezi.

21, 22. How Paal mi en aaf ih speech, ahn weh fi hihn werdz meen fi wee tudeh?

 ²¹ Paal en aaf ih speech wid dehnya powaful werdz: “Hihn don set wahn day fi mek wahn man weh hihn chooz fi joj aala di peepl pahn di ert eena raichosnis. Dis day wahn kohn fi shoar, kaaz Gaad don rezorek dis man fahn di ded.” (Aks 17:31) Paal neva seh di naym a disya Joj, bot hihn did seh dat da mi wahn man weh mi ded ahn weh Gaad mi rayz op fahn di ded. Now dat dehn mi noa dat Gaad Jojment Day di kohn, dehn mi ga wahn gud reezn fi saach fi Gaad.

²² Weh Paal mi seh impoatant fi wee tudeh tu. Wi noa dat di Joj weh Gaad apoint da Jeezas Krais. (Jan 5:22) Ahn wee noa dat di Jojment Day wahn laas fi wan towzn yaaz an ih di kohn kwik-wan. (Rev. 20:4, 6) Soh wee noh frayd fi di Jojment Day, kaaz wee noa dat dis meenz dat wi wahn geh lata blesinz. Ahn dis wandaful gif weh wi di wayt fa da noh wahn jreem. Ih wahn hapm fi chroo bikaaz a di moas amayzin mirakl weh eva hapm, weh da Jeezas rezorekshan!

23. How difrent peepl mi riyak tu Paal speech?

²³ Di peepl weh mi-di lisn tu Paal eena Atenz mi riyak eena difrent wayz tu weh ih mi seh. “Som a dehn laaf” wen dehn hyaa bowt di rezorekshan a di ded. Adaz neva disaid weh dehn mi wahn bileev, ahn dehn tel ahn: “Wi wahn hyaa weh yu ga fi seh bowt dis wahn neks taim.” (Aks 17:32) Bot dehn mi ga som weh mi did bileev weh Paal seh, kaaz di akonk tel wi: “Som a di man dehn mi jain Paal ahn bileev. Som a di bileeva dehn da-mi Daiyonisyos, hoo da-mi di joj a di koat a di Ariyopagos, ahn wahn uman weh naym Damaris, ahn sohn adaz.” (Aks 17:34) Di saym ting hapm tu wee tudeh. Sohn peepl mait laaf aata wi, an adaz mait bee kain tu wi bot noh kay bowt wi mesij. Bot dehn ga sohn peepl weh doo aksep di Kingdom mesij ahn geh fi bee wan a Jehoava Witnisiz, ahn dis mek wi veri hapi.

24. Weh wi ku laan fahn Paal speech weh ih mi giv da di Ariyopagos?

²⁴ Wen wi tink bowt Paal speech, wi laan wahn lat bowt how wi ku seh tingz eena wahn way weh wahn kech peepl atenshan ahn kanvins dehn dat weh wi di teech da di chroot. Pahn tap a dat, ih teech wi fi bee payshent wen wi taak tu peepl ahn fi chaynj op di way wi preech fi reech dehn haat. Bot wi aalso laan wahn impoatant lesn: Wi neva waahn chaynj wi mesij fi soot wi lisnaz. If wee aplai weh wi laan fahn Paal egzampl, ih wahn pripyaa wi fi help adaz. Wi wahn bee beta teechaz eena di minischri, an oavaseeyaz wahn bee beta teechaz eena di kangrigayshan. Soh jos laik Paal, wi wahn ku help peepl fi ‘saach fi Gaad ahn chrai haad fi fain ahn.ʼ—Aks 17:27.