Di Arch of Titus ga too kaavin pahn di waal weh reprizent wahn impoatant ivent eena hischri. Bot lee bit a peepl noa di kanekshan bitween dis schrokcha ahn di Baibl. Di Arch of Titus proov dat Baibl prafesi kohn chroo.

Erli eena di fers senchri C.E., di Roaman Empaiya mi spred owt fahn Britain ahn Gaul, weh wi noa tudeh az France, aal di way tu Egypt. Dis reejan mi veri rich ahn powaful. Bot dehn mi ga wan reejan weh mi kaaz wahn lata chrobl fi Roam. Dis da-mi di dischrik a Judeeya.

Di Encyclopedia of Ancient Rome seh: “Roam mi rool oava wahn lata teritori, bot onli wahn fyoo, if eni, mi az haytful az Judeeya Dischrik. Di Jooz mi beks wid dehn Roaman leedaz bikaaz dehn neva rispek dehn chradishanz. Ahn di Roamanz kudn stan how stobant di Jooz mi stobant.” Lata di Jooz mi-di hoap dat wahn politikal leeda wuda kohn sayv dehn ahn jraiv owt di Roamanz ahn bring bak Izrel tu weh ih yoostu bee. Bot eena 33 C.E., Jeezas Krais mi seh dat Jeroosalem mi wahn fays dizaasta.

Jeezas mi seh: “Di dayz wahn kohn wen unu enimi dehn wahn bil wahn waal rong unu wid loan paintid stik ahn dehn wahn atak unu fahn evri kaana. Dehn wahn dash unu an unu pikni dehn pahn di grong. Ahn nat wan stoan eena dis siti wahn lef eena ih plays.”—Look 19:43, 44.

Jeezas disaiplz neva reeli andastan weh hihn mi-di tel dehn. Too dayz layta, wen dehn mi-di luk pahn di templ da Jeroosalem, wan a dehn tel ahn: “Teecha, luk how wandaful dehnya stoan ahn dehnya bildin luk ya!” Ahn da chroo, som a dehndeh stoan mi bowt 36 fut (11 m) lang, 16 fut (5 m) waid, ahn 10 fut (3 m) taal! Bot, Jeezas mi ansa dehn seh: “Di dayz wahn kohn wen aala dehnya tingz weh unu di si ya now wahn geh nak dong, ahn nat wan stoan wahn lef eena ih plays.”—Maak 13:1; Look 21:6.

Lee wail layta Jeezas tel dehn: “Wen unu si soaljaz di kyamp rong Jeroosalem, den noa dat shee wahn soon geh dischrai. Soh den, dehn wan weh deh eena Judeeya fi staat ron tu di mongtin dehn, ahn dehn wan weh deh eena Jeroosalem fi lef fahn deh, ahn dehn wan weh deh eena di vilij dehn kloas bai noh fi goh eena Jeroosalem needa.” (Look 21:20, 21) Yu tink weh Jeezas seh mi kohn chroo?

Terti-chree yaaz afta Jeezas mi prafesai dat, di Jooz mi stil deh anda Roaman roolaship, ahn dehn neva hapi bowt dat. Bot eena 66 C.E. wen di Roaman chrezhri aafisa fi Judeeya, Gessius Florus, mi tek moni fahn di hoali templ chrezhri, di Jooz mi geh soh beks dehn kudn tek it nohmoh. Soon afta dat, wahn hoal lata Jooz mi invayd Jeroosalem, dehn mi kil owt di Roaman soaljaz, ahn dehn mi anonks dehn indipendens.

Bowt chree monts layta, Cestius Gallus mi leed moa dan 30,000 Roaman soaljaz da Jeroosalem fi en di ribelyan. Eena no taim di Roamanz get eena di siti ahn staat tu brok dong di waal rong di owtsaida di templ ayrya. Den, ih seemz dat fi no reezn ataal, di soalja dehn jos lef. Wen di Jooish rebl dehn si dat, dehn mi soh hapi ahn hori gaahn chays afta dehn. Sins di Roaman soaljaz ahn di Jooish rebl dehn mi lef di siti, di Kristyanz mi obay Jeezas waanin ahn ron weh fahn Jeroosalem ahn gaahn da di mongtin dehn weh mi deh kraas di ada said a di Jaadn Riva.—Machyu 24:15, 16.

Di neks yaa, di Roamanz mi kohn bak fi fait gens Judeeya, dis taim wid Jenaral Vespasian an ih son Titus di leed dehn. Bot lee bit afta Empera Nero mi ded eena 68 C.E., Vespasian gaahn bak da Roam fi bee di nyoo roola. An ih lef ih son Titus fi leed di aami a bowt 60,000 soaljaz fi kantinyu fait gens Judeeya.

Pahn Joon 70 C.E., Titus mi koman ih soaljaz fi chap dong aal di chreez eena Judeeya fi bil wahn waal rong Jeroosalem owta sohn paintid poas. Di waal mi 4.5 mailz lang (7 km). Bai Septemba, di Roamanz mi rayd ahn bon dong di siti, jos laik weh Jeezas mi pridik. (Look 19:43, 44) Sohn peepl weh du risaach seh dat “moa dan 250,000 peepl mi ded eena Jeroosalem ahn di res a di konchri.”

Eena 71 C.E., Titus gaahn bak da Italy an ih geh wahn speshal welkom fahn di peepl da Roam. Di hoal siti mi ga wan a di bigis parayd weh dehn mi eva gat eena di kyapital fi selibrayt dehn vikchri oava di Jooz.

Di krowd a peepl mi fain it amayzin fi si humoch richiz dehn mi-di parayd chroo di schreet. Dehn mi soh hapi fi si som a di ship weh dehn mi kyapcha ahn sohn float weh dehn dekorayt op fi shoa som a di fait weh mi hapm joorin di waar. Dehn mi eevn ga tingz weh dehn tek fahn di templ da Jeroosalem.

Eena 79 C.E., afta Vespasian ded, Titus mi geh fi bee di nyoo empera. Bot jos too yaaz afta dat, Titus ded. Den, Domitian, hoo da-mi Titus breda, mi geh fi bee di neks roola. An az hihn tek di chroan ih mi mek dehn bil di Arch of Titus fi aana ih breda.

Towznz a peepl weh vizit di siti a Roam evri yaa admaiya di Arch of Titus. Som peepl seeʼt az wahn amayzin pees a aatwerk, adaz seeʼt az wahn way fi aana Roaman powa, wail adaz seeʼt az wahn memoaryal a weh mi hapm tu Jeroosalem an ih templ.

Bot fi wahn persn weh stodi di Baibl, di Arch of Titus ga eevn moa meenin. Ih proov dat aal Baibl prafesi kohn fahn Gaad ahn dat dehn aalwayz kohn chroo.—2 Peeta 1:19-21.