WEH waiz King Salaman mi seh bowt how peepl feel bowt laif da chroo. Fi honjridz a yaaz, hyoomanz di saach fi sohnting beta. Maybi da bikaaz laif shaat ahn noh mata wat, wi kyaahn ron weh fahn det. Aal chroo hischri, dehn ga wahn lata stoari bowt difrent peepl hoo mi saach fi di seekrit fi liv langa.

Tek fi egzampl, Gilgamesh, wahn Sumerian king. Wahn lata anansi stoari mi geh tel bowt fi hihn laif. Wan a dehn stoari weh dehn kaal di Epic of Gilgamesh, seh dat hihn mi gaahn pahn wahn daynjaros chrip fi laan how fi eskayp det. Bot ih neva fain di ansa weh ih mi-di saach fa.

Eena 500 B.C.E., saiyentis da China mi miks op wahn poashan weh dehn kaal di “elixir of life” weh dehn mi bileev kuda mek wahn persn liv langa. Di poashan weh dehn mi kom op wid mi gat een kwiksilva ahn sohn ada paiznos tingz. Peepl bileev dat dis poashan mi kil wahn lata roolaz da China. Eena Europe, sohntaim bitween 500 C.E. ahn 1500 C.E., saiyentis mi chrai fi fain wahn way fi mek peepl ku eet goal bikaaz dehn mi feel laik dat mi wahn mek dehn liv langa. Dehn mi bileev dat bikaaz ih kyaahn geh rosti, ih ku mek hyoomanz liv langa.

Tudeh, sohn saiyentis di chrai fi fain owt wai hyoomanz geh oal. Aal di werk weh dehnya saiyentis di du proov dat tudeh peepl stil ga di sayhn schrang dizaiya fi liv langa. Bot wat da di rizolt a dehn saach?

Saiyentis hoo stodi di hyooman sel kom op wid oava 300 difrent aidyaa fi eksplayn wai wi geh oal ahn ded. Sohn yaaz agoa, saiyentis mi fain wahn way fi mek di selz fahn animal ahn hyooman liv langa. Bikaaz a dis, sohn rich peepl gi moni tu saiyentis soh dat dehn ku fain owt wai wi ded. Weh aal dehn don du soh faar?

Chrai fi liv langa. Sohn saiyentis tink dat wi groa oal bikaaz a weh hapm tu di telomeres, weh da di en paat a di chromosomes. Telomeres protek di infamayshan eena wi selz az dehn divaid. Bot eech taim di sel dehn divaid, di telomeres geh shaata. Pahn di langa ron, di sel dehn stap divaid ahn soh wi staat tu ayj.

Di 2009 Nobel laureate Elizabeth Blackburn an  ih teem mi fain sohnting weh sloa dong di telomeres fahn geh shaata, ahn soh ih sloa dong di sel dehn fahn geh oal. Bot, dehn haftu admit dat telomeres noh mek hyoomanz liv langa.

Ton wan kaina sel intu wahn neks kaina sel. Dis da wahn nada way how saiyentis di chrai stap hyoomanz fahn geh oal. Wen wi sel dehn geh tu oal fi kapi dehnself, dehn mait sen di rang mesij tu wi ada sel dehn weh help wi fi fait dizeez ahn siknis. Dis ku kaaz wi fi ga seeryos payn, swelin, ahn dizeez. Laytli, da France, sohn saiyentis mi tek sohn selz fahn sohn oal peepl ahn chaynj di way dehndeh selz werk. Di leeda a di risaach teem, Profesa Jean-Marc Lemaître, seh dat fi dehn werk shoa dat ih pasabl fi mek oal sel staat tu kapi dehnself agen.

Wahn lata saiyentis di seh dat eevn doa dehn ga wahn lata chreetment fi sloa wi dong fahn geh oal, hyoomanz noh wahn aybl fi liv moch langa dan weh dehn don di liv. Da chroo dat oava di laas honjrid yaaz, hyoomanz di liv langa dan bifoa. Bot dis da onli bikaaz dehn kip dehnself moa kleen, dehn ga medisn weh help dehn fi noh geh sik, an dehn ga ada medisn weh kyoar wahn lata dizeez. Sohn saiyentis bileev dat hyoomanz kyaahn liv no langa dan dehn don di liv.

Bowt 3,500 yaaz agoa, Moaziz mi seh: “Di lent a wi laif da 70 yaaz, er 80 bikaaz a speshal schrent. Bot dehn ful op wid chrobl ahn saro; dehn goh soh kwik, ahn wi disapyaa.” (Psalm 90:10) Eevn doa man chrai haad fi mek wi liv langa, laif kantinyu jos di way Moaziz mi diskraib it.

Pahn di ada han, sohn tertl ku liv fi oava 150 yaaz, ahn chreez laik di seeda chree ku liv fi towznz a yaaz. Wen wi kompyaa how lang wee liv wid dehnya an ada livin tingz, wi mait aks wiself, Wee fi liv fi onli 70 er 80 yaaz?