Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

Le lariñagubei ubóu woun luma le geyegubei wau

Le lariñagubei ubóu woun luma le geyegubei wau

Sigiti ubóu awéiridagüdoun hanigi sásaamu ha aturiahabalin huáriñugu. Úatu meha tulu hama to buíduboun lun gayara lan haturiahani. Ka hadarirubei?

Aranseñu liña sun katei huáriñugu. Según garüdia Astronomy, “úati chagaguaü huáriñugu, lubaragiñe lira, anihein sun katei lidan lubara”. Ida liña lasuseredun sun katei le? Saminatiña sásaamu anihein lan somu katei le aramudaguati le marihinti: katei búriti. Ariñawagúati luagu katei le “aban lan erei le maríhunti, ligibuagun galaxia luma burí le líbiri galaxia, adügati lun lérederun sun katei lidan lubara”.

Ka adügübei lun aranseñu liña lan sun katei huáriñugu? Ítaraguarügüti san katei le? Teni humá lun le lariñagubei Allan Sandage, aban sásaamu súdiniti le aturiahabalin katei huáriñugu, afiñeruati luagu lidan sígulu wein ani afiñeti meha luagu Bungiu.

Ariñagati: “Mafiñentina saliguarügü lan sun katei lídangiñe chagaguaü. Afiñetina aranserúati lan sun katei lidan lubara”.

Sétiwaali ubóu buidu lun ñein lan ibagari. Samina humá luagu aban erei le unbei hagúara sásaamu fuerza nuclear débil. Seremei lun lira, durungu liña Weyu súnwandan. Lun hamuga mere lan, úati hamuga Weyu. Lun hamuga héretima lan, lüha hamuga lagumuchagun.

Mámarügüñein erei le aranserúabei buidu huáriñugu. Anihein ámuñegueinarügü erei luma burí lúrudu, lun hamuga ua lan siñati hamuga ñeinbei lan ibagari. Afuranguagüdati abürühati luagu katei lánina siensia, Anil Ananthaswamy, lun hamuga amu lan aban lídangiñe erei luma lúrudu le “úabaña hamuga waruguma, ubóu luma burí galaxia ani úabei hamuga giñe ibagari”.

Ubóu luma le geyegubei lau aban fulasu buiti lun hawinwandun gürigia ñein. Anihein lubuidun idaüdinaü le adaurugubei lau Ubóu, sun duna le mégeiwabei luma Hati le buiti liseisin lun lahingichun ubóu lidan lubara. Ariñagatu garüdia National Geographic: “dandu heolohía, ecolohía luma biolohía le aniheinbei lidan Ubóu le, adügati lun ua lan ni aban fulasu buídutimati luéi lun wabagaridun lidan”. a

Ariñagati aban sásaamu, lidan wani galaxia “ligibuaguñein lan ni kata” ubóu burí le lídanbei le agararahabei geyegu lau Weyu. Seremei lábuguarügüñein lan, anihein lubéi ibagari lidan Ubóu. Lun hamuga yarafatima lan wawinwanda houn híbiri waruguma dandu ha lamidanguabaña wani galaxia kei ha lárurugubaña, ladügüña hamuga lisüga lun dencha lan wabagari. Lau sun lira, wawinwanduña lidan aban fulasu le unbei hagúara aturiahatiña siensia zona de habitabilidad galáctica.

Según aturiahati siensia Paul Davies, le subudihabúbei luáguti huáriñugu le geyegubei wau, afuranguagüdati: “mafiñetina saliguarügü lan ubóu le ídanbei wawinwanda lábuguarügü, mama lan giñe aban danaguaü sódiniti, ani lárigiñe aba lan lasaliragun sun katei […]. Afiñeti sásaamu le mama ítaraguarügü awahán lubéi ya”. b Inarüni marufudahan lan Paul Davies Bungiu lan adügübalin ubóu luma ibagari. Ágiati huguya ka hisaminanbei? Según larihín sun katei adügǘwati Ubóu lun ñein lan ibagari. Ligíati, gayaraati wasaminarun anihein lan Le adügübalin sun katei?

a Lidan ariñahani lánina National Geographic marinaguntiña Bungiu lan adügübalin Ubóu hama gürigia. Lubaragiñe lira, ariñagati aban lan fulasu buiti Ubóu le lun hawinwandun gürigia ñein.

b Paul Davies: La mente de Dios (trad. Lorenzo Abellanas Rapun), 1993.