Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

ABAHÜDAGUNI LUÁGUTI IBAGARI

Daritina aban katei buídutimati sügǘ lau surusia nan

Daritina aban katei buídutimati sügǘ lau surusia nan

“LE HARIÑAGUBEI nun ligía meha nayumahabei lúmagiñe niñüraü!”. Anihán meha le nariñagubei lau ugundani houn bián gürigia ha achülürübaña lun nagaranihan houn lidan irumu 1971. Nagumeseruña meha nadagimein kei surusia ani sun liña meha nadararunu furumiñetu nani külinika. Kátaña meha san gürigia hagía, ani ka nayumahabei lúmagiñe niñüraü? Nabahüdahaali hun ida liña lan ladügün yanu ligía lun lasansirun nibagari luma ka lan uagu nafiñera málühali lan le nayumahabei lúmagiñe niñüraü agunfulira.

Lidan irumu 1941 nágurahoua Parisi (Faransu) ani gudemetiña meha nagübürigu. Hínsiñeti meha nun nafurendeirun, ligía aba lubéi nírudun dan le ladagarunbei tunú nuagu dan le diisi lubéi irumu nau ani mosu meha nígiruni nidin leskuela luagu aban dan. Ariñagatiña surusiagu nun lun nemeraagun ladüga débiligüda láadina lan sandi le. Ligíati násügürübei saragu hati aliihoun aban dimurei-agei luma aganbaha programa tani Radiu Sorbona, to tani Luban furendei Íñuti to Parisiboun. Dan le hariñagunbei surusiagu nun areidaguaadina lan ani gayaraahali lan nidin leskuela, aba nagundaarun saragu. Aba nasaminarun: “Weiri lan lubuidun wadagimanu le hadügübei surusiagu”. Lúmagiñe dan ligía, le meha nabusenrubei nadügün nagaranihan houn sánditiña. Sagü meha lálügüdünina núguchi ka lan nabusenrubei nadügün danme le naweiridun, súnwandan lóunabuni: “Busentina lun surusia nan”. Ítara liña nagumeserun arihei agaranihani kei furumiñeti katei le hínsiñeti nun.

TAYARAFAGÜDÜNINA SIENSIASI LUN BUNGIU

Katoliku meha niduheñu, íbini ítara lóuguati meha nasubudirun luagu Bungiu. Adügatina meha saragu álügüdahani núniwagua madarirunga óunabagülei. Lárigiñe naturiahan surusia tidan luban furendei íñuti aba nachoururuni luagu adügǘwarügü lan ibagari.

Haritagua náagili dan le narihinbarun sélula to lani fuluri le gíribei tulipán luagu furumiñe wéiyaasu tidan microscopio. Wéiritu nanigi dan le narihinbei tabagaridun sélula lidan lárouga o lidan lidiliga. Ariha numuti giñe le ladügübei sitoplasma (aban katei le adarirúbei tamidangua sélula) aba lámurudagun dan le lídanñein lan salu, aba látuleragun dan le lídanñein lan duna. Adügati katei le lun léchudun lumegegun úgubu luagu asansiruni. Dan le narihinbalin hanarime lan lácharawagun sélula aba níchugun fe mama lan saliguarügüti ibagari ítaraguarügü.

Lidan libiaman irumu nau aturiaha kei surusia ábaya níchugun fe anihein lan Bungiu. Kei hénpulu, tidan külase to gíriboun Anatomía (to ayanuhaboun luagu lacharawagún hágubu gürigia) arihatina ida liña lan lácharagun arünaü, le adügübei lun gayara lan labaruchagun luma lun lederaagüdün lirahüñü lúhabu gürigia. Adügati ligaburi lacharawagún ílagülaü le lídanbei hágubu gürigia lun taweiridun anigi. Furendeitina giñe ílagülei lan le óundarubei luma lǘgürügü arünaü luma aban lídangiñe labu lirahüñü lúhabu aban gürigia fánreinguañu liña lan lidan biama. Ani adügati lun lásügürün le aban ílagülaü abugiñóun le achülürübei darí lígirugun lirahüñü lúhabu aban gürigia. Ragüñu liña ílagülaü ligía yarafa lun labu lirahüñü úhabu. Lun hamuga mama lan ítara liña ladügǘn lirahüñü wáhabu deregüdati hamuga ílagülaü ligía ani siñabei hamuga giñe lawadigimaridun buidu. Aba narihini nungua anihein lan aban adügüti wágubu ani wéiriti lichú lau.

Aba giñe taweiridun nanigi dan le naturiahanbei luagu ida liña lan laweiridun aban irahü turageirugu lúguchu. Furendeitina dan lan le turageiruguñein lan lúguchu aban irahü ibiha lan lawaragun túmagiñe lúguchu tuéigiñe lari. Ligía siñagili lubéi láludun lirahüñü burí katei le tuágubei lani pulmo. Dan le yarafaali láfuridun irahü turageirugugiñe lúguchu aba labuinchun lirahüñü katei ligía lau aban luwuyeri duna le gíribei surfactante. Dan le lagüriahóun irahü aba lagumeserun achawara garabali ábati lagumeserun lumegegun awadigimarida. Anihein aban katei daragu liña tidan lanigi aban irahü figigili le adourubei lun lásügürün hitaü lidoun lani pulmo. Lidan lénrengunga ligía lun irahü ídehati surfactante lun ladaaragun alvéolos lun ítara luba lan labuinchun lau garabali. Lau lóufudagun aba gayaraahali lan lawaragun irahü figigili lungua.

Ábati busén nan nasubudirun luagu le adügübalin lubuidun burí katei le, ligíati nagumeserúnbei aliihoun Bíbülia lun nagumeserun asubudira saragu luagu Bungiu. Wéiriti giñe ugundani le nasandirubei dan le naliihabei luagu lúrudu le líchugubei Bungiu houn ísüraelina luáguti arumani, lúrudu ichugúbei kei burí lóugiñe 3,000 milu irumu guentó. Ruti giñe Bungiu lúrudu houn ísüraelina lun hámuñachuni hawiye, lun estodi hamá achibagua houngua lau duna luma lun hadisedagüdüniña gürigia ha gawagubaña sandi galugurahati (Fad. 13:50; 15:11; 2 Lur. 23:13). Ayanuhaaru meha Bíbülia luagu katei le, ani kei burí 150 irumu guentó lúmagiñe hasubudiruni aturiahatiña siensiasi ida liña lan lásügürün sandi hawagu amu. Aba giñe níchugun fe lúrudu lan le ayanuhabei luagu agamariduni le adarirubei tidan haliburun fádirigu ídeha lan lun buidu lan hátuadi lílana néchani Ísüraeli (Fad. 12:1-6; 15:16-24). Aba gunfuranda nani ru lani le Adügübaliwa lúrudu le houn ísüraelina lun habuidun guánarügü ani biní lániña ha gaganbadibaña lun. Aba nachoururuni Lererun lan Bungiu Bíbülia. Gama lumoun ibidiñegili meha nun ka lan liri Bungiu ligía.

NASUBUDIRUNU NANI WEIRIOU LUMA NASUBUDIRUNI HEOWÁ

Au tuma Lydie weyu le wamarieidunbei, 3 lidan gádürü-hati, irumu 1965.

Naturiahaña meha lun surusia nan dan le nasubudirubarun aban nibureintu gíritu Lydie. Aba gadaradun wamá ani aba wamarieidun lidan irumu 1965. Magumu nágili meha naturiahan kei surusia. Lidan irumu 1971 ǘrüwaaña meha wasaanigu. Aban ídemuei Lydie nun, dandu lidan nuadigimari kei surusia ítara kei lidan hounigirún wasaanigu.

Nadagimeintina tidan aban háspitali luagu ǘrüwa irumu lubaragiñe nadararunu nani külinika. Murusun dan lárigiñe aba hachülürün aban feru maríeitiña tidoun nani külinika, bián gürigia ha uágubaña nayanuhan lidan lagumeseha abahüdaguni le. Nabürüdali yebe kaba lan árani libiha tani weiriei ligía tariñagun lani weiriou nun: “Adügabá aban fulesei woun surusia, mama lantia agaranihani le gaganati hitaü”. Aba taweiridun nanigi ani aba nálügüdünün: “Hinarün nau? Ka uagu?”. Aba tóunabunina: “Gefentiña luagu Heowá wagía”. Maganbuñahagidina meha hawagu gefentiña luagu Heowá ni luagu hamahan lun hitaü. Aba tasagarunu gürigia tuguya tibibülian ani arufudatéi nun ka lan uagu maha habéi lun hitaü (Adü. 15:28, 29). Lárigiñe aba tafuranguagüdüni nun úara luma tani weiriei le lunbei ladügüni Larúeihan Bungiu: lagumuchun lau asufuriruni, lau sandi luma lau óunweni (Aruf. 21:3, 4). Aba nariñagun houn lau ugundani: “Sun le hariñagubei nun ligía meha nayumahabei lúmagiñe niñüraü! Naturiahanbei lun aban nan surusia lun nagalumaruni hasufurirun gürigia!”. Wéiriti meha ugundani le nasandirubei darí lun werederun ayanuha aban oura dimí. Dan le hóudinbei maríeitiña hagía aba masandiragun hádina lan nungua kei katoliku. Lanwoun lira, aba nafurendeiruni giri lan le Adügübaliwa, Heowá lan líribei.

Ǘrüwañein wéiyaasu hachülürün feru maríeitiña hagía tidoun nani külinika, sagü hachülaagun ayanuhatiwa hama lóugiñe aban oura. Agunbiraha numutiña núbiñoun lúntima gadaani wamá wayanuhan tuagu Bíbülia. Ánhatu Lydie taturiahanu Bíbülia wama, gama lumoun mabusenrúntu meha tánharun anihein lan tarufudaha katolika le mabuidunti, le meha arufudahóubei woun. Ábati nagunbirahani fádiri wábiñoun. Ayanuhatiwa luagu le tarufudahabei ligilisi darí laguñeedun ani tau Bíbülia. Adügati ayanuhani ligía lun tachoururuni Lydie inarüni lan le harufudahabei gefentiña luagu Heowá. Lúmagiñe weyu ligía lun lubaruaguóun aba laganwoundun ínsiñeni le wasandirubei luagu Heowá, ábati wabadiseirun lidan irumu 1974.

NÍCHUGUNI HEOWÁ LIDAN FURUMIÑETI LÚGAARU

Le nafurendeirubei luagu le labusenrubei Bungiu houn gürigia gániti saragu luagu katei le hínsiñetimabei nun. Dandu tun Lydie kei nun le súdinitimabei woun weseriwidun lun Heowá. Aranseediwa meha lun wagüriaruniña warahüñü según lúrudu le tídanbei Bíbülia. Adügati ínsiñeni le wasandirubei luagu Bungiu luma hawagu gürigia lun lederebugudun úarani le hádanbei waduheñu (Mat. 22:37-39).

Subudi hamuti meha wasaanigu dandu lan au kei Lydie súnwandan lan úara wamá lidan walurudun. Saragu wéiyaasu dandu tuguya kei au éherahatiwa burí dan le waritaguni. Furanguti houn wasaanigu lúrudu lan le múnadabei, wasigiruni lugumadin Hesusu le ariñagubei: “Ariñagarügü humá ‘anha’ o ‘uá’” (Mat. 5:37). Kei hénpulu, dan le meha disedü lubéi irumu tau aban hádangiñe wasaanigu würiña mígirun tumutu Lydie lun táfuridun hama fiu tumadagu. Ábati tariñagun aban hádangiñe tumadagu tun: “Anhein míchugun tubéi búguchu üma bun, amuriahabá luma búguchi”. Ábati tóunabunu wasaani: “Kámeti? Súnwandan úara hamá lidan halurudun”. Ariha hamuti sisi wasaanigu dandu lan Lydie kei au falá wamani úara adundehani le tídanbei Bíbülia. Rútiwa seremei lun Heowá ladüga saragu hádangiñe waduheñu lubúeingu Heowá hagía.

Sansi lumuti inarüni le himei nubéi lidan nibagari. Íbini ítara, busengidina nayusuruni ínsiñeni le nasandirubei luagu asurusihani lun níderaguniña íbirigu. Ligíati níchaagunbei nungua lun nídehan kei surusia tidan Beteli to uburuguboun Parisi ani lárigiñe aba giñe neseriwidun tidan Beteli to Louviersboun. Barühadina kei burí 50 irumu abasiiha Betelirugun. Lidan sun dan le gamadaguaadina nungua hama hiibe-agei betelitagu. Añahein hádangiñe barühaña lóugiñe 90 irumu. Aba giñe taweiridun nanigi aban weyu lau nasubudirun aban iseri betelita ani aba níchugu fe au lan ágüdahabarun lúguchu dan le tagüriahabalin 20 irumu guentó.

ARIHA NAALI LUAGU GÓUNIGI LÁNIÑA HEOWÁ LUMUTUNIÑA

Lau narihini Heowá óunigiraña ani adundehaña lumutuniña lau tídeha lóundarun adügaali lun laganwoundun ínsiñeni le nasandirubei luagu lau lásügürün irumu. Kei hénpulu, lidan burí lagumeseha irumu burí 1980, adügati Musu Úaraguati programa Meriga lun labuidurun ídemuei le híchugubei surusiagu lun hagaranihan houn gefentiña luagu Heowá.

Lidan irumu 1988, aba ladararun Musu Úaraguati aban iseri departamentu tidan Beteli le gíribei Departamentu le áluahabei ariñahani tidan Háspitali. Furumiñe, departamentu meha le, ligía meha arihibei lau Sétanu le Arihibei lau luáguti Agaranihani tidan Háspitali le meha agumeserubei Meriga lun híderawagun gefentiña luagu Heowá ha sándibaña lun hadarirun agaranihani le buiti. Dan le lachawaragunbei departamentu le lidoun amu burí ageiraü, adügǘwati meha giñe Faransu. Wéirigüda lumutu nanigi narihini ida liña lan tóunigiruniña lóundarun Heowá lau ínsiñehabuni íbirigu ha sándibaña dántima le hemegeiruni.

LAGUNFULIRUN LE NAYUMAHABEI

Hínsiñememegili woun wapurichihani uganu buiti luáguti Larúeihan Bungiu.

Agaranihani ligía meha furumiñeti katei hínsiñebei nun. Dan le nakutihani le himei nubéi, aba níchugun fe anihein lan ámuya katei le súdinitimabei sügǘ luéi lagaranihóun houn gürigia: híderawagun gürigia lun harandarun luma Heowá Bungiu le ídangiñebei liabin ibagari. Dan le lichugúnbei nidaani nun, au tuma Lydie aba weseriwidun kei prekursorugu ha adügübaña 70 oura lidan hati, ítara liña wásügürün saragu oura lidan hati apurichihei uganu buiti luáguti Larúeihan Bungiu. Awanhagua adügei sun wayaraati lidan dasi le esefuhabei ibagari.

Lydie numa lidan irumu 2021.

Anahagua adügei sun niyaraati lun nawalidaguagüdüniña sánditiña lidan le gádanbaliña lidan ubóu le íbini luagu murusun dan. Rútina fe ni lan surusiagu ha buídutimabaña ubouagu mabafu hamá lun hagumuchun lau sandi ni lun hagidaruni óunweni. Ligía nayumahabei lachülürün weyu lun úaali lanme gáriti, ni sandi, ni óunweni. Lídanme iseri ubóu le yarafatimahalibei lau lóufudagun, gachansinbadina lun súnwandan lun nafurendeirun saragu katei luagu le adüga laalibei Bungiu, kei burí lubuidun lácharawagun hágubu gürigia laganagua. Ítara liña, le nayumahabei lúmagiñe niñüraü murusunrügügili fánreinti lídangiñe agunfulira. Chouru numuti anite lan le buídutimabei.