Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

Ganigi humá, anihein Heowá huma!

Ganigi humá, anihein Heowá huma!

“Ganigibá, here buguyame [...] búmañein Heowá le Bubungiute.” (HOS. 1:9, TNM)

1, 2. a) Kaba burí igaburi íderaguawa lun wararamun lun lénrengunga? b) Ka afiñenibei? Ru humá aban hénpulu.

RUTI eseriwiduni lun Heowá ugundani. Gama lumoun, mesefu lumutiwa luéi turóbuli le gádanbaliña hibe-agei gürigia, ani gayarati giñe wasufurirun ladüga ‘surú lan wabagari’ (1 Fe. 3:14; 5:8, 9; 1 Ko. 10:13). Chóuruti megei wamá afiñeni luma ganigi lun wasigirun wabaruaguóun.

2 Katei san afiñenibei? Abürühati apostolu Pábulu: “Afiñeni, achoururuni le gumuti luagu wabihibei lan le wagurabubei, luma wachoururuni le gumuti luagu anirein lan burí katei lau sun marihin wamani” (Ebü. 11:1). Gayarati giñe lásügüragüdüniwa furumiñeti fánreinti lídangiñe bérusu le ítara: “Afiñeni, ligía dugumedu le achoururagüdübalin katei le lunbei liabin” (Imágenes verbales en el Nuevo Testamento, lani Archibald T. Robertson). Anhein anuhein lubéi tigaradan aban muna wama, chouru wamuti waban tan, adian? Ítarameme, wafiñerun luagu súnwandan lan lagunfuliruni Bungiu lererun ítara liña kamá anuhein aban dugumedu buma luagu bani lan somu fulasu. Adügati wafiñen lun wachoururuni warihibei lan lagunfulirun füramasei le tídanbei Bíbülia ani chouru wamuti giñe inarüniti lan lani Bungiu füramasei íbini marihin wamani.

3, 4. a) Ka san ganigibei? b) Kaba wadüga lun laganwoundun wafiñen luma ganigi le wawagubei?

3 Ka san ganigibei? Ariñaga tumuti somu dimurei-agei le mini lubéi ítara: “Erei lúmagiñeti Bungiu lun wóuserun luma lun wayanuhan lau ganigi lidan lénrengunga luma peliguru” (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible). Gürigia ha ganigibaña héretiña, ani dan le desidírü hamá aban katei adüga hamuti (Mar. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7).

4 Sun wagía busentiwa warufudun afiñeni luma ganigi. Gama lumoun ka lunbei wadügüni anhein sandí wabéi luagu lougua lan wafiñen ani lougua lan ganigi le wawagubei? Mosu wakutihani hénpulu hani fiú hádangiñe saragu milu wügüriña hama würiña lánina tidaani Bíbülia ha arufudubalin igaburi burí le. Ítara luba laganwoundun afiñeni luma ganigi le wawagubei.

ANIHEIN MEHA HEOWÁ LUMA HOSUÉ

5. Ka meha lemegeirubei Hosué lun lagunfulirun lau luadigimari?

5 Aweiyasuha wamá darandi-seingü sígulu wárigoun. Sügühali bián-wein irumu lúmagiñe larufuduni Heowá lubafu lau lesefuruniña saragu míñunu ísüraelina lídangiñe amudirawaguni Ehiptu. Profeta Moisesi alidihabaliña ísüraelina lidan sun dan ligía, ani dan le san-wein irumu lau, aba lounwen ligibugiñe wübü Nebu lárigiñe larihini Fulasu Füramasewati dísegiñe. Hosué leweñeguabei, aban wügüri le ibihaali “lichú aau” (2 Lur. 34:1-9). Ragüméme hamaali ísüraelina Kanán, ani mégeiti meha Hosué lichú aau le lúmagiñeti Bungiu lun ladundehaniña buidu. Ani mosu giñe larufudun ganigi luma afiñeni luagu Heowá (2 Lur. 31:22, 23).

6. a) Según Hosué 23:6, ka un wemegeira ganigi? b) Ka larufudahabei Adügaü 4:18-20 luma 5:29 woun?

6 Lichú aau, ganigi luma afiñeni le meha larufudubei Hosué lidan sun dan le ásügürübei lubá hárügüdüni Kanán ruti iderebugu lun hafiñen ísüraelina. Ligibuagun ageindagua hamá lau ganigi, mosu meha manarime lan harufuduni igaburi le lun gaganbadi hamá lun Hosué. Lidan yanu le líchugubei Hosué lubaragiñe lounwen, ariñagati: “Áfaagua humá lun hagunfuliruni sun le lariñagubei lilurudun Moisesi, gúnfuli huméi kei lubudubu” (Hos. 23:6). Wagía, mégeitiwa giñe ganigi lun gaganbadi wamá lun Heowá lidan sun katei. Anihein dan gayarati hariñagun amu gürigia woun lun lan wadügün somu katei kóntüra lugundan Bungiu (aliihoualá Adügaü 4:18-20 luma 5:29). Gama lumoun, ánhawa afiñera luagu Heowá ani furíei wagía lun, chóuruti líchuguba lan ganigi woun lun luéigiñe wamá lóubadina.

IDA LUBA BUIDU LAN LIDIN WOUN

7. Ka meha lunbei ladügüni Hosué lun ganigi lan ani buidu ligíame lidin lun?

7 Anhein busén wabéi ganigi wamá lun wadügüni lugundan Bungiu, mosu waturiahanu Bíbülia ani winwan wameime le wafurendeirubei. Ligía meha adundehani le líchugubei Heowá lun Hosué lárigiñe lounwen Moisesi: “[Áfaaguaba] ani ganigi buguyame, gúnfulibeime sun lúrudu le líchugubei Moisesi le nubúein bun. [...] Águyuguagüdabei le tariñagubei liliburun lilurudun Bungiu súnwandan, saminabá luagu, áriebu wéyuagu, lun badügüni le nariñagubei súnwandan. Ítara luba lasalirun sun le badügübei bun buidu” (Hos. 1:7, 8). Gaganbaditi Hosué ani buiti lidin lun lidan ladügüni wadagimanu le líchugubei Heowá lun. Anhein wáyeiha, ganigibadiwa ani buídubei lidin woun lidan weseriwidun lun Heowá.

Anihán bérusu lánina irumu 2013: “Ganigibá, here buguyame [...] búmañein Heowá le Bubungiute” (Hosué 1:9, TNM).

8. Ka bérusubei lánina irumu 2013, ani según hugía ida luba líderagunün?

8 Dimurei burí le lariñagubei Heowá lun Hosué chóuruti ru lan saragu gurasu lun: “Au ariñagubei bun lun báfaagun ani ganigi buguyame. Manufudedabá, meferidirunbeime buguraasun, ladüga au, le Bubungiute le Babureme, búmabadina ñein lumuti bidin” (Hos. 1:9). Uguñe weyu moun lumuti giñe wanufudedun, meberesenga ka lan óuchawaguni úmabei wagagibudagua, anihein Heowá luéigiñe wóubadina. Lun gayara lan líchugun saminaü le erei woun lidan burí hati le asigirubei, anihán bérusu lánina irumu 2013: “Ganigibá, here buguyame [...] búmañein Heowá le Bubungiute”. Anihein giñe amu burí hénpulu lánina afiñeni luma ganigi le lunbei líchugun gurasu woun. Akutiha wamá fiú.

GANIGITIÑA MEHA ANI ABA HOUDIN LUÉIGIÑE LÓUBADINA HEOWÁ

9. Ida liña meha tarufudun Raabü ganigi tan ani afiñe tugía?

9 Dan le lóunahanbei Hosué biama aríaahatiña fulasu Kanán, aba taramuduniña Raabü to horu ani aba tóunahaniña áganiñu luéigiñe amu üma. Ladüga afiñeni luma ganigi le tarufudubei, móunwentu móunweguntiña giñe tiduheñu dan le hebelurunbei ísüraelina uburugun Herikó (Ebü. 11:30, 31; Sant. 2:25). Furanguti mosu lan meha tígiruni luriban témeri lun lagundaarun Bungiu tau. Uguñe weyu, gíbetiña wíbirigu arufudutiña afiñeni, ganigi luma igaburi buiti le mégeiwabei lun hadügün asansiruni libe lira.

10. Ka meha tásügürünbei Rudu dan le tídinbei luéigiñe lóubadina relihión le inarünibei, ani ida liña labinirunu Heowá?

10 Lárigiñebei lounwen Hosué, anuhein meha aban würi moábüna gíritu Rudu, arufudatu ganigi ani aba tidin luéigiñe lóubadina relihión inarüniti. Kei ísüraelina lubéi meha túmari le óunwebei, háfuga subuditu meha somu katei luagu Heowá. Noemí to tágürü —hilaali meha giñe túmari ani Moabü meha teredera— aba desidírü tan tagiribudun Beléun, aban fulasu ísüraelina. Dan le añangüra lan éibugeina, aba tariñagun Noemí tun Rudu lun tagiribudun Moabün, gama lumoun aba tariñagun Rudu tun: “Mamuriahabá numa lun nígirunibu luma lun nafanreinragun buéi [...]. Le bageira, ligíaba nageira; le Bubungiute, ligíaba Nubungiute” (Rudu 1:16). Desidírüharu meha Rudu tagunfuliruni tererun. Lau lásügürün dan, aba lamarieidun aban tiduhe Noemí gíriti Boosu tuma Rudu ani aba gasaani hamá aban irahü. Kei resultóu, chülütu lun tuguya lan aban hádangiñe lagüchagu Dawidi luma Hesusu. Arufuda lumuti tani Rudu hénpulu biní lumutiña lan Heowá ha óuserubaña lau afiñeni luma ganigi (Rudu 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6).

GÜRIGIA HA ÍCHUGUBALIN HABAGARI LIDAN PELIGURU

11. Ida liña harufudun Hoyadá tuma Hosewa ganigi, ani ka lánibei le resultóu?

11 Héretimati wafiñen luma ganigi le wawagubei dan le warihini líderaguniña Heowá gürigia ha íchugubalin lugundan lidan furumiñeti lúgaaru ani ru haméi habuidun amu furumiñe lubaragiñe hagundan guánarügü. Kei hénpulu, akutiha waméi le ladügübei fádiri Hoyadá tuma Hosewa to lani weiriou. Lárigiñebei lounwen urúei Okosíasi, aba táfaraguniña Atalía to lúguchu Okosíasi sun ha garichabaña lun urúei hamá ani aba tadügagun tungua urúeime. Gama lumoun, áhurera lumuti Hoyadá tuma Hosewa habagari lau hesefuruni ani aramuda haméi Hoasi, le liráü urúei Okosíasi luagu sisi irumu. Lidan lisedün irumu, ibihatiña Hoyadá tuma Hosewa lun ladügǘniwa Hoasi urúeime luma lun tafarún Atalía hilagubei (2 Uru. 11:1-16). Dan larigiñe, ídehati Hoyadá lidan aransehani le ladügübei iseri urúei lun taransehóun ténpulu. Ani dan le lounwen Hoyadá lau 130 irumu, aba hábununi hama urúeigu “lugundun buiti bugaha lóuserun hama Ísüraelina, luma Wabungiute labu tuma ténpulu” (2 Kro. 24:15, 16). Ani seremei ganigi le larufudubei Hoyadá tuma lani weiriou, kípuwati harasan urúeigu le lani Dawidi le ñéingiñe lubéi meha liabin Mesíasi.

12. Ida liña larufudun Éwedi-mélekü ganigi?

12 Éwedi-mélekü, aban wügüri safun hádangiñe luwügüriña urúei Sedekíasi, ru lumuti libagari lidan peliguru lun lesefuruni profeta Heremíasi. Aba heyeehan lánigu urúei luagu kóntürañein lan nege Heremíasi luagu urúei. Dan le lederegerunbalin Sedekíasi Heremíasi háhaburugun, aba hádaruni lidoun aban fusu buin lau baribarabu lun yebe lounwen (Her. 38:4-6). Aba lidin Éwedi-mélekü ayanuha luma urúei Sedekíasi lun líderaguni Heremíasi, aban katei le adügübei lun líchuguni libagari lidan peliguru lugundun iyereeguti Heremíasi houn lánigu urúei. Gama lumoun, aganba lumuti urúei Sedekíasi aba líchugun gumadi lun houdin 30 wügüriña luma asagarei Heremíasi lídangiñe fusu. Dan lárigiñe, óunaha lumuti Heowá Heremíasi ariñaga lun Éwedi-mélekü luagu móunwenbei lan danme le hárügüdüni babilóniana Herusalén (Her. 39:15-18). Kei aubei warihei, ruti Heowá hafayeiruáha lubúeingu ha ganigibaña.

13. a) Ida liña harufudun ǘrüwa ebüréuna ganigi? b) Ka wafurendeirubei lídangiñe hani ǘrüwa ebüréuna ha hénpulu?

13 Lidan sígulu sedü lubaragiñe wadaani, ǘrüwa lubúeingu Heowá ebüréuna ha úaraguatiña ariha hamuti lidan habagari guánarügü luagu biní lumutiña lan Heowá ha afiñerubaña ani ganigi hagía. Aba lóunaagüdün urúei Nabukodonosoru hawagu sun lúrudugu ha Babilóniabaña ani aba líchugun lúrudu houn lun háhuduragun lun aban óunwenbu guáriua lauti golu. Ani ha meha máhabaña háhuduragun hóunweguba lan lidan aban régigi. Aba hariñagun ǘrüwa ebüréuna ha lun urúei lau inebesei: “Wabungiute le unbei wáhuduragua, gayaraati lesefuruniwa lídangiñe watu gemeti le lídanbei régigi, luma lídangiñe sun wuribani le labusenrubei urúei ladügün woun, ani lesefurubadiwa. Gama lumoun íbini hamuga masuseredun lan ítara, subudiléi urúei buidu, luagu máhuduragunbadiwa lan houn lubungiutegu ni tun guáriua lautu golu to ladügagüdüboun” (Dan. 3:16-18). Lidan lubuidun abahüdaguni le lídanbei Danieli 3:19-30 arihúati ida liña lan lesefuruniña Heowá. Háfuga úabaña ariñagutiña woun háguraadiwa lan lidoun aban régigi, le linarün katei, gagibuguatiwa giñe luma burí katei le óuchagubalin úaraguni le warufudubei lun Bungiu. Gama lumoun gayarati wachoururuni labinirubadiwa lan Heowá luagu afiñeni luma ganigi le warufudubei.

14. Según Danieli kapítulu 6, ida liña larufudun profeta Danieli aban lan wügüri ganigiti, ani ka resultóu libihibei?

14 Arufudati meha Danieli afiñeni luma ganigi dan le hóudinbei láganiñu ínchahei urúei Daríu lun líchugun aban gumadi. Aba hariñagun lun urúei “lun ua lan ni aban ayumuraguti lun ni aban bungiu, ni lun ni aban wügüri luéidigia lun urúei luagu darandi weyu. Le adüraaguti, ábame lagurún lidoun huyu le ñein habéi liñún”. Dan le lasubudirunbalin Danieli luagu seini laali lan urúei lúrudu, “aba lidin lúbiñoun, aba ladaaraguni lufunederan lisounburun le luágunbei Herusalén, aba láhuduragun lun lafurieidun lun Lubungiute. Ǘrüwa wéiyaasu luagu weyu ladügüni kéiñaha ladügüni súnwandan” (Dan. 6:6-10). Dáwati profeta ganigiti le lidoun fusu le ñein habéi liñún, gama lumoun sefu lumuti Heowá (Dan. 6:16-23).

15. a) Ka hénpulu lánina afiñeni luma ganigi hígirubei Akila tuma Pürisíla woun? b) Ka mini lubéi dimurei le lariñagubei Hesusu lidan Huan 13:34, ani ida liña harufuduni saragu kristiánugu luwuyeri ínsiñeni le?

15 Akila tuma Pürisíla ‘ru hamuti habagari lidan peliguru’ lun híderaguni Pábulu lidan burí sügǘ le marufudun tumuti Bíbülia furangu (Adü. 18:2; Rom. 16:3, 4). Lau ganigi gaganbaditiña lun dimurei le lariñagubei Hesusu: “Níchigaali iseri gumadi le hun: Lun hínsiñegua humá húmagua. Ítara kei hínsiñe nun, lunti giñe hínsiñegua humá húmagua” (Huan 13:34). Ruti meha lilurudun Moisesi gumadi houn ísüraelina lun hínsiñe hamá híbiri gürigia houn kei hínsiñegua houngua (Fad. 19:18). Gama lumoun, iseriti meha lugumadin Hesusu lugundun mosu meha hínsiñedun gürigia houn lani disipulugu darí lun híchuguni habagari hawagu, kei ladügüni Hesusu. Gíbeeña kristiánugu arufudutiña ganigi ani ru hamuti habagari lidan peliguru lun hesefuruniña híbirigu luéi hasufurirun o háfarawagun hilagubei (aliihoualá 1 Huan 3:16).

Manufudeduntiña meha furumiñetiña kristiánugu

16, 17. a) Ka burí óuchawaguni lánina afiñeni úmabei hagagibudagua furumiñetiña kristiánugu? b) Ka burí óuchawaguni libe lira úmabei hagagibudagua kristiánugu lidan wadaani?

16 Ítara kei Hesusu, ganigitiña meha furumiñetiña kristiánugu lun lúnrügü lan Heowá háhuduragua (Mat. 4:8-10). Kei hénpulu, máhatiña meha hágudun kupali lun lurúeite Roma (ariha huméi dibuhu). Ariñagati abürühati Daniel P. Mannix: “Fiúrügüñanu kristiánugu adüraaguti hafiñen, íbini kípuwa lan meha aban latarü lau watu gemeti lamidangua fulasu ligía lun ménrengun lan hadügüni adagaragüdüni. Ñǘdünrügübaña meha adaürǘtiña íchiga murusun kupali lidoun watu ligía, aba hibihin aban dugumedu lánina sákürifisiu, ani tau dugumedu tuguya aba líbüre hamá. Ani ariñawagúati meha houn furangu mama lan mosu háhuduragun lun urúei, lúnrügü lan harufuduni subudi hamani ítara liña lan kei aban bungiu ladüga ligía lan lichugüdinabei Roma. Íbini ítara, fiúrügüñanu kristiánugu ayusuruti saminaü le lun hanurahan luéi óunweni” (Breve historia de los gladiadores).

17 Ma meme binarü, ítagaraü yebe hóunwegun kristiánugu ha adaürǘbaña lidan burí fulasu le ñéinhin lubéi hanügaña nazis gürigia asufurira ani fósua hagía lun hadügün wadagimanu hǘrüti. Ani íbini gachansin hamá meha lun háfuridun ánhaña aseinira aban dugumedu to ídanboun hariñaga meseriwidunhaña lan lun Heowá, murusunrügüñanu adügüti. Dan le háfarawagunbei saragu gürigia Ruanda, ru hamuti gefentiña luagu Heowá hutus hama tutsis habagari lidan peliguru lun hóunigiragun hóuniwagua. Chóuruti mégeiwa lan afiñeni luma ganigi lidan óuchawaguni burí libe le.

MABULIEIDA HUMÉI: ANIHEIN HEOWÁ WAMA!

18, 19. Ka burí hénpulu lánina afiñeni luma ganigi tídanbei Bíbülia le gayarabei líderaguniwa lun wapurichihan?

18 Ibihaadiwa chansi lun wagunfuliruni wadagimanu súdinitimati le líchugubei Bungiu houn gürigia: wapurichihani uganu luáguti Larúeihan luma wadügün disipulugu (Mat. 24:14; 28:19, 20). Wéiriti weteingiradi luagu lubuidun lani Hesusu hénpulu, le ñǘdünbei “lidoun saragu uburugu luma burí lirahüñü fulasu íchigei uganu buiti luagu larúeihan Bungiu” (Luk. 8:1). Ítara kei Hesusu, mégeitiwa giñe afiñeni luma ganigi lun wayanuhan luagu Arúeihani le. Lau lídehan Heowá, gayarati wáyeihani Noé, le ‘apurichihabalin liricha Bungiu’ lau ganigi lidan aban ubóu wuribati le siadiwaalibei lun lagumuchun lidan aban guran (2 Fe. 2:4, 5).

19 Íderagua lumutiwa furíei lun wagunfulirun lau wadagimanu lánina apurichihani. Dan le meha héibaahouña lubéi fiú lánigu Hesusu disipulu, amuriahatiña ganigi luma Bungiu lun hayanuhan luagu Lererun, ani ru lumuti houn (aliihoualá Adügaü 4:29-31). Anhein hénrengu lubéi hun hapurichihan muna tuagu muna ladüga haburi humá, amuriaha humá luma Heowá lun laganwoundagüdüni hafiñen ru ligíame ganigi hun, ani líchugubei hun (aliihoualá Sálumu 66:19, 20). *

20. Ka ídemuei hibihibei sun lubúeingu Heowá?

20 Hénrenguti gaganbadiwa lan lun Bungiu lidan aban ubóu le buínbei lau wuribani luma turóbuli. Gama lumoun, mama wábuguarügüñadiwa: anihein Heowá wama luma Hesusu le Lichügüdina damuriguaü. Ani añahein giñe hóugiñe sedü míñunu gefentiña luagu Heowá lidan sun Ubóu. Ligíati, sigí wamá súngubei úara arufuda afiñeni ani apurichiha waméi uganu buiti sin wabulieiduni bérusu le lánina irumu 2013: “Ganigibá, here buguyame [...] búmañein Heowá le Bubungiute” (Hos. 1:9, TNM).

^ par. 19 Hadariruba amu burí hénpulu hani wügüriña hama würiña ha ganigitiña lidan arütíkulu “Seamos animosos y muy fuertes” tidan garüdia La Atalaya to lánina 15 lidan bián-hati irumu 2012.