Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

Arufuda lumuti sun katei luagu anihein lan Bungiu

Arufuda lumuti sun katei luagu anihein lan Bungiu

“Wabungiute [Heowá], garichatibu lun beresibiruni uéiriguni [...], ladüga buguya adügübalin sun katei.” (ARUF. 4:11)

1. Ka lunbei wadügüni lun wakipurun aban afiñeni héreti?

GÍBETIÑA gürigia afiñetiña luágurügü le harihibei. Ida luba wíderaguniña afiñera luagu Heowá anhein ariñaga tubéi Bíbülia “úagili [lan] ni aban arihiti Bungiu”? (Huan 1:18.) Ida luba wakipurun aban afiñeni héreti luagu “Bungiu le marihínwabei”? (Kol. 1:15.) Furumiñe, mosu wasubudiruni arufudahani burí le adügübei lun mafurangudun lan inarüni luagu Heowá. Le libiaman, wayusurunu Bíbülia buidu lun wadüraaguni saminaü burí le adügübei lun mibihin hamani gürigia ‘subudi luagu Bungiu’ (2 Ko. 10:4, 5).

2, 3. Ka bián arufudahani adügübei lun siñá lan gunfuranda hamani gürigia inarüni luagu Bungiu?

2 Saminaü luagu saliguarügü lan sun katei lungua ligía aban saminaü charati le aniheinbei lidan sun ubóu ani adügati lun masubudirun hamani gürigia inarüni luagu Bungiu. Afiñeni le, kóntürati luagu le tarufudahabei Bíbülia ani gidá lumuti giñe hemenigin gürigia. Ani lun hamuga inarüni lan le larufudahabei afiñeni le, mini lan hamuga luagu masuuniti lan ibagari.

3 Luagu amu oubaü, añahein lílana amu burí relihión ha achoururubalin fiúrügügili lan milu irumu ásügürüti lúmagiñe ladügǘn ubóu, Múa luma ibagari. Ha afiñebalin arufudahani mama inarüniti le gayarati hariñagun inebe tan Bíbülia houn, gama lumoun ariñagatiña luagu lidan lan 6 weyu le wein-gádürüti oura ladügei Bungiu sun katei. Kei resultóu, adügati arufudahani mama inarüniti le lun mafiñerúniwa lan tuagu Bíbülia, adügatiña lun tarihín kamá charati arufudahani le tídanbei. Háfuga haritaguagüda lumutiwa hawagun gürigia ha awinwandubaña lidan furumiñeti sígulu, ha áhuduragubaña lun Bungiu, “gama lumoun mama kei lubudubu”, lidan amu dimurei, mama lau subudi le dayarüti (Rom. 10:2). Ida luba wayusurunu Lererun Bungiu lun warufuduni mama lan inarüniti arufudahani luagu saliguarügü lan sun katei lungua luma amu burí arufudahani mama inarüniti? Mosu wáfaagun lun wibihini subudi dayarüti le tídanbei Bíbülia.

LUNTI GÉBUNA LAN AFIÑENI

4. Ka lunbei lébuna lan wafiñen?

4 Arufudaha tumuti Bíbülia woun mosu lan wáluahani subudi ani hínsiñe ligía woun (Ari. 10:14). Busenti Heowá lun gébuna lan wafiñen ani lun gayara lan warufuduni ka lan lébunabei wafiñen, mama lun wafiñerun lun arufudahani málati le hámagiñeti gürigia ni luagu échuni le burí lídanbei relihión (aliiha huméi Ebüréu 11:1). Gama lumoun, lun derebugu lan wafiñen, furumiñe mosu wachoururuni luagu anihein lan Bungiu (aliiha huméi Ebüréu 11:6). Ani mama wayanuhaña luagu aban afiñeni ítaraguarügüti: afiñetiwa ladüga akutiha wamuti sügǘ ani yusu wamuti ubafu le wawagubei lun wasaminarun (Rom. 12:1).

5. Ka aban resun buiti aniheinbei lun wachoururuni luagu anihein lan Bungiu?

5 Ruti apostolu Pábulu aban buiti resun le uágubei gayara lan wachoururuni luagu anihein lan Bungiu íbini marihin wamani. Ariñagati: “Le marihínbei luagu Bungiu, gayaraati lasubudirúniwa lau burí katei le ladügübei. Arihúaali furangu lúmagiñe lagumeserun ubóu luagu Bungiu lan ligía, luagu giñe magumuchadi lan lubafu” (Rom. 1:20). Ida luba san híderagun aban gürigia le mafiñenbei luagu anihein lan Bungiu lun lasubudiruni inarüniti lan dimurei burí le? Háfuga mosu hayusurun somu lídangiñe hénpulu burí le lunbei wakutihani, le arufudubalin lubafu luma lichú lau Bungiu le adügübalin sun katei.

ARIHÚATI LUBAFU BUNGIU LIDAN LE LADÜGÜBEI

6, 7. Ida liña larufuduni bián katei le adouragubei wau luagu gabafu lan Bungiu?

6 Arihúati lubafu Heowá furangu lidan bián katei le adouragubei wau: kapa, o idaüdinaü, le ídangiñebei wibiha garabali ani darugua ligía lau ubóu (atmósfera) luma ábanya kapa le adügübei lun madagarun lan weyu luagun Ubóu lau sun lere (campo magnético, lidan chumagü). * Mámarügüñein garabali wibiha lídangiñe katei le adouragubei lau ubóu, daruguati giñe wau luéi dübü burí le burí agararahabei huáriñugu. Dübü burí le gayarati hamuga ladügün óunwenbu günringuaü, gama lumoun, dan le lebelurun lidoun kapa le adouragubei lau ubóu aba lagururudagun, aba lasalirun lubuidun burí leiti le adurangubei sielu guñoun.

7 Kapa le adügübei lun madagarun lan weyu luagun ubóu lau sun lere góunigi lumutiwa luéi peliguru. Lamidangua ubóu anihein aban katei lauti gürabu süti. Lidan lagararahan aba lasalirun aban katei geyegu lau ubóu darí lun lachülürün huáriñugun. Góunigi lumutiwa kapa ligía luéi katei burí le aduurubei yarafa lun Weyu. Seremei darugu liña lan lau múa, siñati láguduni lara weyu sun le gabagaribei ubouagu. Aba lerederun lanarime lara weyu lidan kapa ligía o aba ladügün lun lidin lidoun amu fulasu huáriñugu, ábati lasalirun leiti ámuñegueinarügüti likolorun le arihíbei sielu guñoun yarafa lun bián larigei ubóu. Chóuruti “wéiriti [lan] lubafu luma lere” Heowá! (aliiha huméi Isaíasi 40:26.)

ARIHÚATI LICHÚ LAU BUNGIU LIDAN KATEI LE LADÜGÜBEI

8, 9. Ida liña larufuduni sun katei le asuseredubei lun gayara lan wawinwandun luagu chuti lan lau Bungiu?

8 Arihúati lichú lau Heowá lidan sun katei le adügübei lun gayara lan wawinwandun. Ida? Samina humá luagun aban uburugu le ñein lubéi sun luwuyerigu ibagari ani geyegu liña lau aban óunwenbu baríeiru le adügübei lun siñá lan lanügǘn duna bóugudigiñe ni lun lasagarún ifei bóugudin. Ma lidan hamuga murusun dan buínhali hamuga lau iwiyei ani siñá hamuga lawinwandúniwa ñein? Gayarati wariñagun ítara liña lan Ubóu kei aban uburugu le geyeguti lau aban óunwenbu baríeiru: gagumuchaditi duna le lídanbei ani úati manera lun lasagarún ifei lídangiñe. Gama lumoun, gayarati hawinwandun saragu míñunu gürigia lidan “uburugu” le, lidan ámuñegueinarügü dan. Ani susereti ítara ladüga Ubóu guánarügü gayarati larumadahaninya katei burí le wemegeirubei lun wawinwandun.

9 Samina wamá luagun garabali le wawaragubei. Saragu míñunu gürigia hama animaalugu dan le hawaragun aba hachawarun garabali le harumati (oxígeno) ani aba háfuridagüdün garabali “wíyeti” (dióxido de carbono). Gama lumoun, magumuchunti garabali harumati ubouagugiñe ani kapa le adouragubei lau múa mabuinchunti lau iwiyei. Ka uagu? Ladüga aban katei asusereduti ubouagu gíriti fotosíntesis (lidan chumagü). Lidan fotosíntesis, adügati tídibu wewe le bérüdebei ubana aban katei súdiniti. Sun garabali wíyeeli le wawaragubei, leiti le líchugubei weyu, duna luma sun katei le lachuurubei tídibu wewe lídangiñe múa, aba lasaliraguagüdüni lun líchugun erei luma garabali harumati. Aba lagumuchun sun wadagimanu ligía dan lebelurun garabali ligía lidoun wágubu. Yusu lumutu Heowá sun tídibu wewe to burí ladügüboun lun líchugun “ibagari luma garabali” houn sun gürigia (Adü. 17:25). Ma lubuidun katei!

10, 11. Ida liña tarufuduni warigabaga luma síngaaga lichú lau Heowá?

10 Arihúati giñe lichú lau Heowá dan le warihini sun luwuyerigu ibagari le ubouagubei. Anihein lúmagiñe bián míñunu darí san míñunu luwuyerigu ibagari (aliiha huméi Sálumu 104:24). Láurügü warihin fiú hádangiñe, gayarati warihini lanarime lichú aau le lanagangiñebei sun le.

Arihúati lichú lau Bungiu lidan ligaburi ladügüni hagu síngaaga, kei larihín lidan dibuhu (Ariha huméi párafu 11)

11 Anuhein aban tuwuyeri warigabaga ñǘraüraüti tisesun kei lígiri aban lápisi. Gama lumoun, aweiyasuhatu kéiburi 3,000 kilometuru (kéiburi 1,800 maili) lúmagiñe Kanadágiñe chülǘ lidoun aban liraüraü áraabu Méhiku. Ida liña tadügüni? Aba tasigiruni Weyu. Heowá adügübalin liraüraü tisesun lau ubafu lun gayara lan tamufurun según léibugun Weyu. O samina humá hawagun síngaaga. Biámañein hagu animaalu ha ani kada aban lídangiñe darandiñein-milu kapa luagu. Ani gabafuti liraüraü lisesun lun lasubudiruni ka lan mini lubéi seini le libihibei lídangiñe lagu luma lun lasandiruni furumiñeguarügü katei le ánhingichuti geyegu lau.

12, 13. Ka katei aweiridagüdütimabarun hanigi lídangiñe ligaburi ladügünu Heowá célula burí to lídanboun hágubu gürigia?

12 Súdinitimati ligaburi ladügünu Heowá célula to burí lídanboun lúgubu sun katei le gabagaribei. Kei hénpulu, lidan wágubu anuhein kéiburi san míñunu míñunu célula. Tidan kada célula anihein aban katei gíriti ADN. Lidan ADN anihein lóugiñe ariñahani le mégeiwabei lun ladügǘn aban úgubu dayarügü.

13 Átiriñein san ariñahani lidan ADN? Lun gunfuranda wamani buidu konpararü waméi luma aban CD. Gayarati tadarún aban dimurei-agei dayarügü lidoun aban CD, ani gayarati taweiridun wanigi lau katei le ladüga aban liraüraü katei lauti pulásütiku CD ani ibibiñeti. Gama lumoun, lidan ábanrügü gulieru ADN gayarati lareidún ariñahani le lídanbei seingü míñunu míñunu CD. Lidan amu dimurei, kada gulieru ADN anihein ariñahani buídurügüti lidan lun ladügǘn 350 wéiyaasu hanumerun gürigia ha ubouagubaña.

14. Dan le harihini lagumuhóun burí katei le hasubudiragüdübei aturiahatiña siensiasi, ka hasandirubei luagu Heowá?

14 Ariñagati urúei Dawidi sun lan ariñahani le mégeiwabei lun ladügǘn lúgubu aban gürigia bürüwañu liña lan tidan aban líburu. Ariñagati luagu Heowá: “Ariha lumuti bagu ladügǘn núgubu; bürüwañu liña meha sun le tidan biliburun” (Sal. 139:16a). Ligía lalawahanbalin Dawidi Heowá lárigiñebei lararamagun asaminara luagu ligaburi ladügǘn lúgubu. Agia wágubu? Ma adügati katei burí le hadarirubei aturiahatiña siensiasi uguñe weyu lúntima taweiridun wanigi luagu Bungiu? Anha, ruti amu burí resun woun lun wasaminarun kei abürühati Sálumu, le ariñagubei: “Alawaha numutibu, ladüga wéiritu nanigi, ladüga wéiriguti katei le badügübei. Chouru numuti lira!” (Sal. 139:13, 14). Furanguti larufuduni katei burí le geyegubei wau luagu anihein lan Bungiu. Ida liña san marihin habalin gürigia?

ÍDERAGUA WAMÁ AMU GÜRIGIA LUN HÍCHUGUN UÉIRIGUNI LUN BUNGIU SUNTIGABAFU

15, 16. a) Ida liña tíderaguniña wani agumeiraguagüdüni gürigia lun harihini luéirin lubafu Heowá lidan sun le ladügübei? b) Írida humá aban arütíkulu le aweiridagüdatimabarun hanigi lídangiñe seksióun “¿Casualidad o diseño?”.

15 Luagu saragu irumu, íderaguaaru garüdia ¡Despertad! saragu míñunu gürigia asubudirei le larufudahabei katei burí le ladügübei Bungiu luagu Bungiu guánarügü. Kéiburi ¡Despertad! to lánina nefu-hati irumu 2006 lau títulu “¿Existe un Creador?” adügǘwatu lun tadaaruni hagu gürigia ha eyeeduañabaña lau saminaü mama inarüniti luagu saliguarügü lan sun katei lungua luma luagu amu burí afiñeni mama inarüniti. Abürühatu aban íbiri tidoun sukursali Meriga, aba tariñagun: “Wéiriti lubuidun lidin woun lidan wadagimanu espechaliti lánina tafanreinhóun garüdia espechalitu to. Aban máistara amuriahatu wein tídangiñe garüdia tuguya lun tíchugun aban lun kada aban hádangiñe ha únbaña tarufudaha. Máistara tuguya, aturiaha tumutu siensia to aturiahabalin ibagari”. Abürühati ábanya íbiri: “Gúnfulimemeedina 75 irumu ani napurichihaña lúmagiñe burí lagumuha irumu 1940, gama lumoun, masandirunñahagidina saragu ugundani lidan nani ministeriu kei lidan hati le lau wapurichihan tau númeru espechaliti tani garüdia ¡Despertad!”.

16 Tibe-agei garüdia ¡Despertad! to áfuriduboun lidan lagumuhóun burí irumu barütu aban arütíkulu le gíribei “¿Casualidad o diseño?”. Maweinamunti arütíkulu burí ligía, gama lumoun ayanuhati luagu lubuidun burí katei le ladügübei Bungiu luma luagu ida liña lan lálugun wügüri láyeihani. Ani lidan irumu 2010 resibi wamutu garüdia ¿Es la vida obra de un Creador?, lun wíderaguniña gürigia íchiga uéiriguni lun Bungiu. Lubuidun burí dibuhu le tídanbei adügǘwati lun líderaguniña aliihatiña lun buídutima lan gunfuranda hamani lubafu Heowá lun ladügün furumiñeguarügü katei. Ani álügüdahani burí le lídanbei lagumuha kada seksióun lunti líderaguni aliihati asaminara luagu ariñahani le laliihabei. Gachansinhadün san lun hayusurunu garüdia to lidan hapurichihan muna tuagu muna o dan le hayanuhan hama gürigia íbini mama lan hapurichihaña?

17, 18. a) Agübürigu, ida luba híderaguniña hisaanigu lun gayara lan hóunabun dan le halügüdǘn ka lan lébunabei hafiñen? b) Ida liña hayusurunu garüdia burí to ayanuhaboun luagu katei le ladügübei Bungiu lidan haturiahan kei familia?

17 Agübürigu, akutiha humaaru san tubuidun garüdia to hama hisaanigu lidan haturiahan keisi familia? Anhein hadüga híchuguba amu resun houn lun halawahani Wabungiute. Háfuga gasaanigutün ha wéinamuraühaña; hagía yarafatimabaña houn ha arufudahabaña tidan burí leskuela luagu saliguarügü lan sun katei lungua. Dandu aturiahatiña siensia, máisturugu, programa burí tidan bigibigitu ani íbini isebáhari —le burí áfuachubei tidan bigibigitu— busentiña hafiñeragüdüniña luagu chóuruti lan arufudahani luagu saliguarügü lan sun katei lungua, ani mítaranti. Íderagua humaña hisaanigu lun mígiraguagüdün hamá houngua lun arufudahani burí le lau hayusurunu garüdia El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, to giñe áfuriduboun lidan irumu 2010. Ítara kei garüdia ¿Es la vida obra de un Creador?, adügatu lun ‘hayusuruni hasaminan’ (Ari. 2:10, 11). Íderagua lumutiña giñe lun hakutihani anhein inarüni lubéi le arufudahóubei houn leskuelarugu.

Agübürigu, arufudaha humá houn hisaanigu lun hóunabun luagu hafiñen (Ariha huméi párafu 17)

18 Garüdia to gíriboun El origen de la vida adügǘwatu lun tíderaguniña aturiahatiña lun hasaminarun buidu dan le haganbun lanarime burí ñunsu luagu darihaña lan aturiahatiña siensiasi somu katei le arufudubalin luagu inarüni lan saliguarügü lan sun katei lungua. Amisuraha tumutiña garüdia to lun harihini houngua anhein inarüni lubéi luagu hádangiñe lan animaalu hayabin gürigia. Arufudahatu giñe houn ida luba lan hóunabuniña ha ariñagubaña arufuda hamaali lan aturiahatiña siensiasi luagu gumese lan ibagari ubouagu ítaraguarügü. Agübürigu, mégeitiña hisaanigu hachoururuni gayaraguabaña lan houngua lun hafuranguagüdüni ka lan uagu hafiñera luagu Bungiu ani gayarati híderaguniña tau bián garüdia to (aliiha huméi 1 Féduru 3:15).

19. Ka chansi wibihibei sun kristiánugu?

19 Furendeihadiwa saragu luagu lubuidun burí ligaburi Heowá dan le waliihan luagu katei burí le ladügübei tidan garüdia to wibihiboun tídangiñe lóundarun. Sun katei le ínchaha lumutiwa lun wíchugun uéiriguni lun Heowá tídangiñe sun wanigi (Sal. 19:1, 2). Fuleseiwatiwa saragu luagu gayara lan wíchuguni inebesei luma uéiriguni le yuubei lun Heowá, Bungiu le adügübalin sun katei (1 Tim. 1:17).

^ par. 6 Lidan páhina 6 luma 7 tidan garüdia ¿Es la vida obra de un Creador? hadariruba fiú dibuhu le lunbei líderagunün lun gunfuranda humani buidu ka lan uagu layanuhóua ya.