Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

TÍTULU LE LUÁGUBEI TIDÁÜ: KA LISAMINANBEI BUNGIU LUAGU AGUMULAHANI?

Aban turóbuli lidan sun ubóu

Aban turóbuli lidan sun ubóu

Gáfarahaditi agumulahani ani magudemehabuti.

  • Áfarati san-míñunu gürigia lidan sígulu le ásügürübei.

  • Sagü irumu gidá lumuti habagari sisi míñunu gürigia.

  • Gayarati wariñagun áfara lan aban gürigia kada sisi segundu.

Ani genegeti luagu lasigiruba lan katei le ítara.

Saminatiña aturiahatiña, anhein lan asigira katei ítara, lumoun lanme irumu 2030 hóunweguba lan widü-míñunu gürigia sagü irumu ladüga agumulahani. Ani saminatiña giñe gayarabei lan láfarun agumulahani milu-míñunu gürigia lidan sígulu XXI.

Gama lumoun, mámarügübaña agumulahatiña asufurira. Súfuritiña giñe haduheñu —ladüga mosu hararamun lun íruni luma luan seinsu dan le lounwen le agumulahabei—, hama sisi-san-milu gürigia ha óunwegubaña sagü irumu ladüga lugumulelin hasigaarun amu. Le linarün katei, sun wagía súfuritiwa, lugundun adügati agumulahani lun gíbetima lan seinsu agastarúti luagu árani.

Mama mosu láluahoun láranina agumulahani kei amu burí luwuyeri sandi: gáraninaali agumulahani ani subudi hamuti besafu gürigia. Ariñagatu aban surusia gíritu Margaret Chan, tábuti Organización Mundial de la Salud (OMS), luagu “aban lan igei le laburuchaguagüdübei wügüri ani gayara lan lararamúniwa lau hídehan gumadimatiña tuma amu burí tuwuyeri óundaruni to lídanboun kada ageiraü”.

Táfaaguña óundaruni burí to ubouaguboun lun tagumuchun lau lanarime turóbuli le. Lidan widü-hati irumu 2012, ñéinhali kéiburi 175 ageiraü óundaruti lun hadügün lun manarime lan layusurún iyuri. a Gama lumoun, anihein saragu katei le adügübei lun mibihin hamá resultóu le buiti. Sagü irumu chagatu kónpeni to ñein lubéi ladügǘwa sígaru saragu míñunu dólarü lidan awisahani lun hadarirun iseri agumulahatiña, würiñatima hama nibureingiña ha lídangiñetiña ageiraü gudemeti. Ani kei le aba lubéi lásiñarun hígiruni gürigia agumulahani, chóuruti hasigiramémeba lan gürigia óunwegua hádangiñe milu míñunu agumulahatiña ha ubouagubaña. Ani anhein mígirun hamá lagübüri échuni le, agibedeinatima haba gürigia óunwegutiña lidan bián-wein irumu le asigirubei.

Sun burí awisahani le áfuachubei tidan bigibigitu luma échuni luagu sígaru adügati lun hawinwandun saragu gürigia lidamunme aban bisiu le habusenrubei hígirun. Ligía asuseredubei tun Naoko, aban würi to agumeseruboun agumulaha dan le nibureingiru. Adügati burí giñe awisahani tídangiñe radiu tuma bigibigitu lun tasaminarun luagu buidu lan agumulahani. Íbini hilá hamá tagübürigu lau kánserü tidan hani pulmón ani añahein bián würiña irahüñü tuma lun tóunigiruniña, mígirun tumuti agumulahani. Ariñagatu: “Hanufudetina meha luéi ladagarun kánserü tidan nani pulmón ani nidiheritinaha luagu hátuadi nisaanigu, gama lumoun siñaguatina meha nungua lun nígiruni sígaru ani saminatina meha ítaradügadina lan”.

Gama lumoun, ígira tumuti Naoko bisiu le. Ani le íderagubarun ligía íderagubei saragu míñunu gürigia. Ka san uagu wayanuha? Ariha waméi.

a Lidan aransehani ligía anihein burí ariñahani luagu peliguru le lanügübei agumulahani, programa burí lun híderawagun gürigia lun hígiruni agumulahani, lamahadún lun lásügürün saragu awisahani le ínchahatiña gürigia lun hagumulahan luma liñurun seinsu le hafayeirubei lun lúrudu dan le hagañeinhani.