Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

KAPÍTULU 7

Gebegiti san ibagari woun kei lun Bungiu?

Gebegiti san ibagari woun kei lun Bungiu?

“Bídanñein lubuñe ibagari.” (SÁLUMU 36:9.)

1, 2. Ka idewesei lúmagiñeti Bungiu súdinitimabei uguñe weyu, ani ka uagu?

RÚHALI Wáguchi le siélubei aban lubuidun idewesei woun: ibagari keisi gürigia chu tau, ha gabafutiña lun háyeihani ligaburi (Agumesehani 1:27). Seremei idewesei le, gayarati wasaminarun luagu inarüni méiniti le tídanbei Bíbülia ani wínwan waméime. Ánhawa óusera ítara, wawanseruba lidan wafiñen, hínsiñebei Heowá woun ani wayusurubei iarani le wawagubei lun wasubudiruni “le buídubei lumoun le wuribabei” lun wéchudagüdüni lun ítarameme lan asubudiragüdei woun (Ebüréu 5:14).

2 Uguñe weyu súdiniti wasubudiruni ida luba lan wawinwanduni inarüni méiniti le tídanbei Bíbülia, lugundun wawinwanduña lidan aban ubóu hénrenguti ani úati ni aban lúrudu le gayarati layusurún lidan kada katei le asusereduti lidan wabagari. Kéiburi lidan luáguti agaranihani, lídantima layusurún arani luma agaranihani le ídanbei layusurua hitaü. Súdiniti katei le woun, wagía le busenbei gaganbadi wamá lun Heowá. Anhein gúnfuranda wamá lisudinin inarüni méiniti le tídanbei Bíbülia, gayarabei desidírü wamá buidu lun darangilu lan wasaminan ani redei wagíame lidan línsiñehabu Bungiu (Ariñawagúni 2:6-11). Akutiha wamá fiú lídangiñe.

SAGÜRÁUTI IBAGARI LUMA HITAÜ

3, 4. Ídabuga lariñawagúa tidan Bíbülia luagu furumiñeti wéiyaasu, sagüráu lan hitaü ani ka inarüni méiniti lébunabei?

3 Furumiñe, murusun dan lárigiñe láfaruni Kaín Aweli afuranguagüda lumuti Heowá lídanñein lan hitaü ibagari ani sagüráuti biángubei. Ariñagati lun Kaín: “Lita bamulen le báwiyurubei múarugun lagúarahaña nun lun naguseragüdünibu” (Agumesehani 4:10). Lun Heowá, lita Aweli aban sínbolu lani libagari le agidarúbei luéi lau furundei ani lagúarahaña hitaü le lun Bungiu lun laguseragüdüni Kaín (Ebüréu 12:24).

4 Lárigiñe Gunran, ígirati meha Bungiu lun héigin gürigia hágürügü animaalugu, gama lumoun, moun lumuti héigini hitaü, ariñagati: “Moun lumuti héigini animaalu lau lita, ladüga lídanñein lita libagari. Naguseragüdübei kada wügüri [...] luagu lita kada aban hídangiñe” (Agumesehani 9:4, 5). Chülǘ lumoun weyu le uguñebei, sun gürigia keisi ladügawagun Noé, lunti wagunfuliruni gumadi le, le achoururagüdübalin le meha lariñagubei Bungiu lun Kaín, luagu sun lan gürigia hama animaalugu lídanñein hata habagari. Arufudati giñe gumadi le, laguseragüdübaña lan Heowá Le íchugubalin ibagari sun ha marufudunbaña inebesei luagu ibagari luma hitaü (Sálumu 36:9).

5, 6. Ida liña meha larufuduni Lilurudun Moisesi sagüráu lan hitaü, ani wéiri lan lebegi? (Ariha huméi kuaduru “ Inebelá habagari animaalugu woun”.)

5 Rédeiti giñe bián inarüni méiniti le bürüwañu lidan Lilurudun Moisesi. Lidan Fádirigu 17:10, 11, ariñagati Heowá: “Mámabadina lúmagiñe furumiñeguarügü Ísüraelina o terencha le aganóuti haganagua anhein eiga hitaü lidan furumiñeguarügü igaburi. Nagidarubei hádangiñe lumutuniña Bungiu. Lugundun, sun le gabagaribei, lau hitaü le lídanbei labagarida, ani ru naali hitaü ligía hun luagu latarü lun gayaraabei lan hafayeihan luagu hibagari lau, ladüga hitaü lafayeihabei ibagari” (ariha huméi kuaduru “ Hitaü lafayeihabei figóu”). *

 

6 Anhein meha mayusurunwabei lubéi lita animaalu luagu latarü, lunti lawiyurún múarugun. Ítara liña kamá hamuga hagiribudagüdüñein libagari lun Le úmagiñebei liabin (2 Lúrudu 12:16; Esekiéli 18:4). Gama lumoun, mama meha mosu hadügün sun luwuyeri katei lun hasagaruni íbini lagumuhóun hitaü le erederubei lidan animaalu. Dürürügü hamaali ligía ligiina ani ígira haméi lita lun láwiyurun, gayarati héigini manufudeuga, lugundun arufudaaña inebesei lun Le íchugubalin ibagari.

7. Ida liña larufudun Dawidi inebesei luagu hitaü kei aban katei sagüráuti?

7 Dawidi “aban wügüri le aubei [lagundaara Bungiu]” gunfuranda lumuti meha inarüni méiniti le lanagangiñebei lilurudun Bungiu luáguti hitaü (Adügaü 13:22). Lidan aban ókaasion ariñagati lóunweña lan lumagürabu. Ábati hebelurun ǘrüwa hádangiñe luwügüriña lau héregu tidoun hakianpun-agei háganiñu aba hasagarun duna lídangiñe aban fusu aba hanügüni lun Dawidi. Aba lariñagun: “Sefulána Wabureme luéi nátuni! Kéigubeirügü hamuga nátuñein lan hata wügüriña ha, ha áhurerubalin habagari lun houdin adaburei”. Lun Dawidi, ítara liña duna ligía kamá hata o habagari wügüriña hagía. Ligíati, íbini magürabu lan, aba “láturuni kei idewesei lun Wabureme” (2 Samueli 23:15-17).

8, 9. Sánsiti funa san ligaburi larihini Heowá ibagari luma hitaü dan le latatirunbei damuriguaü kristiánu? Afuranguagüda huméi.

8 Kéiburi 2,400 irumu lárigiñe libihini Noé gumadi luáguti hitaü, luma kéiburi 1,500 irumu lárigiñe ladügǘn daradu le abürüdǘbei tidan líburu lánina Lúrudu, ru lumuti Heowá lani sífiri sandu lun Sétanu le arihibei lau Damuriguaü hani kristiánugu lidan furumiñeti sígulu lun habürühan: “Maribanti larihín lun [s]ífiri [s]andu luma woun, michugúniwa lan amu ihürügu hun luéidigia murusun katei le lunbei hadügüni: Lun meigin humá hágürügü animaalu ha adagarawagüdütiña houn guáriua, meigin huguyame hitaü, ni animaalu ha tigiwarügütiña, magamaridun huguyame gürigia ha mamarieidúntiña huma” (Adügaü 15:28, 29).

9 Furanguti luagu gunfuranda hamani meha lílana Sétanu le, luagu aban lan figóu wéiriti layusurún hitaü wuriba, ítara liña kei áhuduraguni houn guáriua luma magíaguni lidan agamariduni. Gúnfuli hamuti giñe kristiánugu inarünitiña lúrudu le uguñe weyu. Dan le lunti lan desidírü wamá luagu layusurún hitaü, akutiha wamuti inarüni méiniti le tídanbei Bíbülia según lugundan Bungiu.

HITAÜ LIDAN AGARANIHANI

Ida luba nafuranguagüdüni lun surusia le desidírü nubéi luagu layusurún katei nǘbüriti le asagarúbei lídangiñe hitaü?

10, 11. a) Ánhatiña san gefentiña luagu Heowá lun habihin hitaü o furumiñeguarügü lídangiñe gádürü katei súdiniti le asagarúbei lídangiñe? b) Ka katei luáguti hitaü ídanbei ámuñegueinarügü lan hasaminan kristiánugu?

10 Subuditi houn gefentiña luagu Heowá dan lan le tariñagun Bíbülia lun ‘meigin hamá hitaü’, mini lan, moun lumuti lan heresibirun hitaü, ni hedewehani hata o hareiduni lunya lichugún hawagu. Ladüga inebe lan lilurudun Bungiu woun, máhatiwa giñe weresibirun ni aban lídangiñe gádürü katei súdiniti le asagarúbei lídangiñe hitaü: glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas luma plasma. *

11 Uguñe weyu, fánreinwaguati giñe gádürü katei súdiniti le, lidan amu le ñǘbüritimati ani ámuñegueinarügüti layusurún. Gayarati funa san lánharun kristiánu lun lirahüñü katei ligía? Lunti san warihini kamá “hitaü”? Kada gürigia lun desidírü lani lira. Ligíameme asuseredubei dan le mosu lan larumadahoun hata tau aban máhina (hemodiálisis), o lidan amu luwuyeri agaranihani kéiburi hemodilución luma recuperación de sangre, gayarati wánharun lun agaranihani burí le, anhein wata guánarügü lubéi ani mareidunwagili luagu saragu dan (ariha huméi lanwoun ariñahani “Katei ñǘbüriti le asagarúbei lídangiñe hitaü luma agaranihani”).

12. Lidan katei le lunti desidírü wamani woungua, ida luba wóuserun ani kaba burí pasu íderaguawa lun desidírü wamá buidu?

12 Kei kada lubéi kristiánu lun desidírü lan luagu katei le, súdiniti funa san le desidírü wabéi lun Heowá? Anha, súdiniti lun lasubudiruni ka lan wasaminanbei luma ka lan lébunabei wasaminarun ítara (aliiha huméi Ariñawagúni 17:3; 21:2; 24:12). Ligíati, lubaragiñe wánharun o wamahadun lun aban arani o agaranihani mosu wafurieidun lun Bungiu ani akutiha wagíame luagu katei ligía, lárigiñe, ábame wígirun lun ladundehaniwa wasaminan le aranseelibei según tadundehan Bíbülia (Rómana 14:2, 22, 23). Moun lumuti wígirun lun hafosuruniwa amu adügei le hasaminarubei, ni lun wálügüdahan: “Lun hamuga buguya lan, kaba hamuga badüga?”. Lidan katei le, “kada aban lunti lanügüni lanügün guánarügü” (Galasiana 6:5; Rómana 14:12; ariha huméi kuaduru “ Sagüráuti san narihini hitaü?”). *

 

ARIHÚATI LÍNSIÑEHABU HEOWÁ LIDAN LILURUDUN

13. Ka larufudubei lúrudu luma inarüni méiniti le tídanbei Bíbülia luagu Heowá? Ru humá aban hénpulu.

13 Sun lilurudun Heowá luma inarüni méiniti le tídanbei Lererun arufudati aban lan Íchuguti lúrudu le chuti lau ani aban giñe Úguchili hínsiñehabuti le óunigirubaliña lirahüñü lun buidu lan lidin houn (Sálumu 19:7-11). Íbini mama lan hámagiñe surusiagu liabin gumadi lun ‘meigin hamá kristiánugu hitaü’, sefu lumutiwa luéi turóbuli le lanügübei libihín hitaü (Adügaü 15:20). Le linarün katei, gíbetiña surusiagu ariñagutiña buítimati lan mibihin lan gürigia hitaü dan le libugún, lugundun ligía agaranihani buitimaabei uguñe weyu. Ligía chóurutima habalin kristiánugu ha inarünitiña Heowá lan aban Úguchili wéiriti lichú lau ani hínsiñehabuti (aliiha huméi Isaíasi 55:9; Huan 14:21, 23).

14, 15. a) Ka burí lúrudu arufudubalin línsiñehabu Bungiu hawagu lumutuniña? b) Ida luba wagunfuliruni inarüni méiniti le lídanbei lúrudu le líchugubei Bungiu?

14 Súnwandan berese lan Heowá hau lumutuniña. Ítara liña larufuduni sun lúrudu le meha líchugubei houn ísüraelina. Ruti gumadi houn lun híchugun baríeiru o barandá geyegu lau tábulugu haban. Kei weiri lubéi meha hayusuruni tábulugu haban, ídehati gumadi le, lun ua hamá éiguadutiña ñéingiñe (2 Lúrudu 22:8; 1 Samueli 9:25, 26; Neemíasi 8:16; Adügaü 10:9). Ariñagati giñe houn lun hadaürüniña halügüniña bulu bágasu ha peligurutiña (Áfuriduni 21:28, 29). Le magunfulirunti lau gumadi le, ladügüña aban óunwenbu charati ani gayarati gadurun lan luagu lóunwen somu gürigia.

15 Ida luba wagunfuliruni inarüni méiniti le lídanbei gumadi burí le? Anhein gakarün wabéi mosu wetenirun tun lun ua lan mégeiti tuagu, mosu wabugahan lau duari, wetenirun tun waban, houn wabiñanigu, fulasu le ñein lubéi wawadigimarida luma dan le wanúadahan isebáhari. Lidan saragu ageiraü, gíbetiña nibureintiña óunwegutiña lidan danaguaü, libe-agei dan ladüga línsiñe peliguru houn. Ligíati, nibureinti le busenbei lerederun lidan línsiñehabu Bungiu ani hínsiñeti libagari lun, manúadahanti isebáhari le peliguruti. Masaminarunti masuseredunbei lan ni kata lun. Ani kei mádaragun lubéi lungua lidoun peliguru, gúndaatimati libagari (Apurichihati 11:9, 10).

16. Ka inarüni méiniti tídangiñeti Bíbülia gayarabei wayusuruni lun warufuduni wuriba lan haragahoun irahüñü? (Ariha huméi abürüdǘni.)

16 Wéiriti lebegi habagari gürigia lun Heowá, íbini habagari irahüñü ha úagili nasirua hamá. Lidan Lilurudun Moisesi, arufuda lumuti meha kaba lan adügǘwa anhein abuleseira somu gürigia aban würi to dageinatu. Anhoun ounwe o lounwen lan tiráü, mosu meha lafayeihan “ibagari luagu ibagari” (aliiha huméi Áfuriduni 21:22, 23). * Arufuda lumuti le woun ida liña lan lasandiragun Heowá lungua dan le larihini haragahaniña saragu míñunu gürigia hasaanigu sagü irumu ladügarügü busen hamá líbüre hamá, o lun hasigirun adüga magíaguni.

17. Ida luba gayara lan wíchugun dǘgüdaguaü tun aban gürigia to fuiharu tiráü lubaragiñe tasubudiruni lilurudun Bungiu?

17 Anheinti fuiharu lubéi aban gürigia tiráü lubaragiñe tasubudiruni inarüni le tídanbei Bíbülia? Lunti san tasaminarun marufudunbei lan Heowá gudemehabu tun? Uá. Sun ha asakürihatiña tídangiñe sun hanigi gayarati hachoururuni habihiba lan ferudun lúmagiñe Heowá lau lubafu lita Hesusu (Sálumu 103:8-14; Éfesuna 1:7). Kristu guánarügü ariñagubei: “Mama lubeiti niábiña áluahaña gürigia ha richaguatiña, niábiña áluahaña ha gafigounbaña lun hasakürihaba lan” (Lúkasi 5:32).

GIDÁ WAMÉI IYEREHABUNI WAWARIUA

18. Según Bíbülia, ka lébunabei saragu áfarahani uguñe weyu?

18 Úati buídurügü lan madügün wamá dañu houn amu, busenti Heowá wagidaruni iyereehabúni tídangiñe wanigi lugundun ligía lébunabei saragu áfarahani uguñe weyu. Ariñagati apostolu Huan: “Sun le iyereehabúbei lun líbiri, gáfarahati” (1 Huan 3:15). Mama layanuhaña le, luagu laminsiñedun aban gürigia woun, layanuhaña luagu wabusenrun lun lounwen. Iyereehabúni le, gayarati ladügün lun wayeehan luagu gürigia ligía o wariñagun adüga lan somu katei wuribati ani mosu lan lasiadiruni Bungiu luagu (Fádirigu 19:16; 2 Lúrudu 19:18-21; Matéu 5:22). Chóuruti mosu lan wáfaagun lun wasagaruni sun wuribani tídangiñe wanigi (Santiagu 1:14, 15; 4:1-3).

19. Gürigia le ígirubei lun ladundehani inarüni méiniti le tídanbei Bíbülia libagari, ka leksióun lasagarubei lídangiñe Sálumu 11:5 luma Filipuna 4:8, 9?

19 Anhein gebegi lubéi ibagari woun kei lun Heowá, ani busentiwa werederun lidan línsiñehabu, wígirubei furumiñeguarügü luwuyeri anarimeni. Ariñagati Sálumu 11:5: “Iyereegutiña ha hínsiñehabubaña lun anarimeni lun [Heowá]”. Lidan bérusu le, mámarügüñein ligaburi Heowá larufuda woun, arufudahati giñe aban inarüni méiniti le lunti ladundehani wabagari: anhein hínsiñe lubéi Bungiu woun, wadiseduba luéi furumiñeguarügü isebáhari le adügübei lun línsiñedun anarimeni woun. Ítarameme, dan le lariñawagún luagu Heowá “Lubungiute darangilaü” lidan Filipuna 4:8, 9 (aliiha huméi), furendeitiwa mosu lan wabuinchagüdünu wanigi lau saminaü buiti, le uágubei buidu lan ladimurehóun, le gadünabei uéiriguni, le anügübei darangilaü.

ÓUNDARUNI BURÍ GADURUNTI LUAGU HITAÜ

20-22. Ka igaburi harufudubei kristiánugu lidan ubóu le, ani ka uagu?

20 Ligibugiñe Heowá gadurunti ubóu le lani Satanási luagu hata gürigia maduruntiña. Tidan Bíbülia, ayanuhóuati hawagu lurúeitegu ubóu le keisi mónsturu gáñitiña, ani áfarahaaña saragu míñunu gürigia, saragu lubueingu Heowá haganagua (Danieli 8:3, 4, 20-22; Arufudúni 13:1, 2, 7, 8). Saragu óundaruni héretu lánina bísinisi tuma lánina siensiasi óundaratiña lidan aban luma óundaruni lánina polítika lun hadaagun árüma to hereburitimaboun ubouagu, ani sagatiña saragu seinsu lídangiñe. Chóuruti “lábugiñeñanu lan lubafu Mafia sun ha lánigubaña ubóu” (1 Huan 5:19).

21 Ladüga ‘mama lan lánigu ubóu’ gürigia ha afalarubalin Hesusu, wínwantiña madurunga luagu hitaü ani mádaraguntiña giñe houngua lidoun polítika ni lidoun wuribu (Huan 15:19; 17:16). * Ani dan le héibaahoun, áyeiha hamuti Kristu ani móunabuntiña lau anarimeni, lubaragiñe lira, óusera hamutiña háganiñu lau ínsiñeni darí lun hafurieidun hawagu (Matéu 5:44; Rómana 12:17-21).

22 Lanwoun sun le, mádaraguntiña kristiánugu inarünitiña houngua tumoun “Babilónia to wéiriboun” —lóundaragun sun relihión mama inarüniti—, tótima uágunboun léiguada duru luagu lawiyurún hitaü. Tariñaga Bíbülia tidan lan ladarirua “hata profetagu, hama ha lánigu Bungiu luma hata sun ha áfarawaguañabaña ubouagu”. Ligíati leweridirunbadiwa Bungiu: “Furí humá Babilóniagiñe, huguya le nánigu” (Arufudúni 17:6; 18:2, 4, 24).

23. Dan le láfuridun aban gürigia tídangiñe Babilónia to wéiriboun, ka ladügübei?

23 Lun láfuridun aban gürigia tídangiñe Babilónia to wéiriboun mama amuriaharügüti lun lagidarún liri tídangiñe líburu to ñein lubéi hiri sun lílana relihión, arufudati giñe iyereegu lan sun échuni wuribati le lídanbei relihión lun, kéiburi magíaguni, hádaragun gürigia houngua lidoun polítika luma güridí hamá luagu umegeguni (aliiha huméi Sálumu 97:10; Arufudúni 18:7, 9, 11-17). Gíbeeli hitaü awiyurúti ladüga usa le ídounbei tádahaña Babilónia gürigia.

24, 25. a) Ka lébunabei larufudun Heowá gudemehabu houn ha asakürihabaña luagu hafigoun ladüga hawiyurun hitaü? b)  Ka aransehani le meha tidaaniwagubei Bíbülia laritaguagüdübei le woun?

24 Lubaragiñe wánharun lun relihión le inarünibei, luéigiñeñadiwa meha lóubadina ubóu le lani Satanási lidan somu manera, ligía héigua lubéi lídangiñe lidurun wawagun. Gama lumoun, kei aba lubéi wasansiruni wagaburi, aba wafiñerun luagu lani Kristu sákürifisiu, ani aba wederegeragun woungua lun Heowá, ligía weresibirunbalin lugudemehabu ani tóunigilei wamadagua luma (Adügaü 3:19). Adügati ligaburi lóunigiruniwa Heowá le lun waritaguni uburugu burí lánina aramudaguagülei le meha tidaaniwagubei Bíbülia (1 Lúrudu 35:11-15; 2 Lúrudu 21:1-9).

25 Ka meha un layusurua uburugu burí ligía? Lun laramudagun somu ísüraelina le áfaruti somu gürigia mabusenrunga. Dan le lachülürün lidoun aban lídangiñe uburugu burí le, mosu laguserun hagibugiñe gumadimatiña ani mosu lerederun ñein darí lounwen fádiri le íñugutimabei, ábati gayarahali lan lidin ñeinhin lumuti labusenra. Aransehani le, arufudati furangu weiri lan lugudemehabu Bungiu ani gebegi lan habagari gürigia lun. Genegeguati uburugu burí lánina aramudaguagülei le luma aransehani le ladügübei Heowá lun lóunigiruniwa. Lau lubafu lani Kristu sákürifisiu, sefu lumutiwa luéi óunweni le galagantewabei ladüga maganbadi wamá lun lilurudun luáguti sandu lan ibagari luma hitaü, íbini mama lan lau wagundan wadügei. Ida liña warufuduni teinki wamani luagu aransehani le? Lau wamisurahan amu ánhara lun, guentotima lau yarafatimahali “saragu asufuriruni” (Matéu 24:21; 2 Korintuna 6:1, 2).

ARUFUDATIWA GEBEGI LAN IBAGARI WOUN DAN LE WAPURICHIHAN

26-28. Ida liña aban lan gádantiwa uguñe weyu kei meha profeta Esekiéli, ani ida luba werederun lidan línsiñehabu Bungiu?

26 Ítara liña gádantiña lumutuniña Bungiu uguñe weyu kei meha profeta Esekiéli, le líchugubei Heowá keisi óunigiruti hawagu ísüraelina. Lariñaga Bungiu lun: “Lunti beresibiruni nuganute, subudigüdabeime neweridihan houn”. Anhein madügün lan Esekiéli luadigimari buidu, gadurunbei meha luagu lita gürigia le óunweti lidan lidaani laguseragüdüniña Bungiu Herusalénna (Esekiéli 33:7-9). Gama lumoun, gaganbaditi Esekiéli ani madurunti luagu lita ni aban gürigia.

27 Yarafaali dan lun lagumuchun ubóu le lani Satanási. Ligía ariha habalin gefentiña luagu Heowá kei aban buligasion luma aban lubuidun chansi lúmagiñe Bungiu lun hayanuhan houn gürigia luagu “weyu le lunbei lageindagun Wabungiute hama wáganiñu waweigiñe” luma lun híchuguni uganu luáguti Larúeihan Bungiu (Isaíasi 61:2; Matéu 24:14). Gúnfuli wamuti san wadagimanu le lau ubebeni? Ítara liña ladügüni Pábulu, ligía gayara lubéi lariñagun ‘masandiragun lan lungua lau duru luéigiñe ni aban, ladüga subudigüda laali lan sun laransehan Bungiu houn’ (Adügaü 20:26, 27). Aban hénpulu buiti lun wáyeihani.

28 Gama lumoun lun werederun lidan línsiñehabu Bungiu, úati buídurügü lan warihini ibagari luma hitaü keisi larihini Heowá. Lidan le aban kapítulu, warihibei mosu lan sandu wamá ani haruma wagíame ligibugiñe.

^ par. 5 Ariñagati Bungiu: “Sun le gabagaribei, lau hitaü le lídanbei labagarida”. Luagu dimurei le, ariñagatu garüdia to gíriboun Investigación y Ciencia: “Íbini arihúa lan hitaü kei sínbolu lánina ibagari, inarüniti dimurei le: sun katei le lídanbei hitaü mégeiwati lun ibagari”.

^ par. 10 Dan le wayanuhan hama surusiagu, súdiniti wayusuruni dimurei le gunfuranda habéi. Kéiburi lidan inglesi, anihán líribei gádürü katei le asagarúbei lídangiñe hitaü: red cells, white cells, platelets luma plasma.

^ par. 12 Ariha humoun garüdia ¡Despertad! lánina widü-hati, irumu 2006, páhina 3-12, hadügün gefentiña luagu Heowá.

^ par. 16 Íbini anuhoun lan Bíbülia arufudutu lidan bérusu le luagu dánrügüñein lan tóunwen úguchuru lafayeihóua ibagari luagu ibagari, añahein saragu sásaamu lidan taturiahoun Bíbülia ariñagutiña según lan ligaburi labürüdǘn bérusu le lidan ebüréu, “siñati layanuhaña lan bérusu burí le luágurügü dañu le asusereduti tun úguchuru”. Ani mosu giñe wafuranguagüdüni mariñagun tan Bíbülia lasansiruba lan ligaburi laguseragüdün Heowá según átiri lan dan lau irahü turageirugu lúguchu.

^ par. 21 Ariha huméi kapítulu 5, “Ka mini lubéi mama wamá ubouaguna”.