Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

APÉNDICE

¿La ütz yeqabʼän nimaqʼij ri yekibʼän ri winäq?

¿La ütz yeqabʼän nimaqʼij ri yekibʼän ri winäq?

RONOJEL ri nimaqʼij yebʼan pa taq religiones chuqaʼ ri más nimaqʼij yekibʼän ri winäq, man nawïl ta chupam ri Biblia. We ke riʼ, ¿akuchi (apeʼ) xepe wi? E kʼïy wuj pa taq biblioteca jebʼël yekitzijoj ri jalajöj taq nimaqʼij yebʼan ri pa taq qatinamit, xa ta yatikïr ütz yeʼasikʼij ri wuj riʼ. Tqasikʼij jujun chi ke re nimaqʼij reʼ.

Loqʼoläj taq Qʼij. Stapeʼ nbʼïx chi re nimaqʼij reʼ nbʼan ruma ri rukamik chuqaʼ rukʼasoxik ri Jesús, kʼïy ri achike yebʼan, chi kij ri religiones man e qitzij ta e petenäq wi. Achiʼel ri yetelëx tyoxiʼ pa taq bʼey. Ri wuj Las Grandes Religiones Ilustradas, nubʼij chi ojer kan toq majani tpe ri Jesús chi Ruwachʼulew, ri aj Babilonia «kan man nkïl ta chik achike nkibʼän chi ke ri kityoxiʼ [...]. Yekiweqelaʼ wi kikʼin jotöl taq tzyäq, yekiyalaʼ wi ichinaj chi kiqʼaʼ, chi kiqul chuqaʼ ruwiʼ taq kiqʼaʼ. Chuqaʼ yekiyaʼ wi pa ruwiʼ nimaläj taq anda, ke riʼ yekitelej el pa taq bʼey».

Ri Kʼakʼaʼ Junaʼ. Ri qʼij nnimaqʼijüx ri Kʼakʼaʼ Junaʼ chuqaʼ ri rubʼanik ri nimaqʼij, jujun wi ri pa jujun tinamït. Ja reʼ rubʼanik toq xtikïr pe: «Chupam ri junaʼ 46 toq majani tpe ri Cristo, ri Julio César, jun qʼatöy tzij romano, xubʼij chi ri 1 de enero ruqʼij ri Kʼakʼaʼ Junaʼ. Ri romanos xkibʼän qa re nimaqʼij reʼ richin nkiyaʼ ruqʼij ri Jano, ri tyox richin okibʼäl chuqaʼ tikirisabʼäl. Ri rubʼiʼ ri ikʼ enero [pa latín januarius] xpe chi rij ri Jano, jun tyox ri kaʼiʼ rupaläj: jun chuwäch chuqaʼ jun chi rij» (The World Book Encyclopedia). Ruma riʼ ri nimaqʼij nbʼan chi rij ri Kʼakʼaʼ Junaʼ petenäq chi kij kibʼanobʼal ri ojer taq religiones.

Kiqʼij Kaminaqiʼ. Ri wuj The Encyclopædia Britannica, junaʼ 1910, nubʼij: «Ri Kiqʼij Kaminaqiʼ [...] jun qʼij ruchaʼon ri Iglesia Católica Romana richin yenatäx o yekʼuxläx ri kaminaqiʼ. [...] Kʼïy ri achike yekibʼij ri winäq chi rij ri Kiqʼij Kaminaqiʼ e petenäq chi kij ojer taq religiones. Ke riʼ e kʼïy winäq ri e kʼo pa taq juyuʼ, pa taq tinamït católico, nkibʼij chi ri kaminaqiʼ yebʼewaʼ chi kachoch ri aqʼaʼ toq Kiqʼij ri Kaminaqiʼ» (tomo I, Pág. 709).

Ri más nimaqʼij. Stapeʼ man xeqatzijoj ta ronojel ri nimaqʼij yebʼan ronojel Ruwachʼulew, ri Jehová man nqa ta chuwäch ri nimaqʼij nkiyaʼ ruqʼij jun winäq o jun moloj (Jeremías 17:5-7; Hechos 10:25, 26). Jun chik retal richin nawetamaj achike nimaqʼij man nqa ta chuwäch ri Dios, ja ri natzʼët achoj chi rij petenäq wi (Isaías 52:11; Apocalipsis 18:4). Ri textos xeqatzʼët kan chupam ri tanaj 16, yojrutoʼ richin nqetamaj achike rubʼanik nutzʼët ri Dios ri yeqabʼän nimaqʼij ri man e petenäq ta chi kij ri religiones.