Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

CHʼAQA CHIK TZIJONEM

Ri bandera, ri nachaʼ jun qʼatöy tzij chuqaʼ ri samaj nyaʼöx pa awiʼ

Ri bandera, ri nachaʼ jun qʼatöy tzij chuqaʼ ri samaj nyaʼöx pa awiʼ

Ri bandera. Chi qawäch röj, ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová, ri nayaʼ aqʼaʼ chi akʼuʼx chuwäch ri bandera toq nbʼixäx rubʼix ri atinamit, jun rubʼanik nayaʼ ruqʼij ri bandera. Chuqaʼ rikʼin riʼ nakʼüt chi akuqubʼan akʼuʼx chi ja ri atinamit chuqaʼ ri qʼatöy taq tzij ri xkekʼamon pe ri kolotajïk, pa rukʼexel ri Dios (Isaías 43:11; 1 Corintios 10:14; 1 Juan 5:21). Jun chi ke ri qʼatöy taq tzij ri ke riʼ xubʼän ja ri Nabucodonosor ri aj Babilonia. Richin titzʼetetäj ri nimaläj ruqʼatbʼäl tzij chuqaʼ ri runimanïk, xupabʼaʼ jun wachibʼäl. Ke riʼ xubʼij chi ke ri winäq chi toq xtqʼajan pe ri qʼojom konojel kexukeʼ qa. E kʼo kʼa oxiʼ hebreos —Sadrac, Mesac chuqaʼ Abednego— man xkibʼän ta ri xubʼij, stapeʼ xkinïm kiʼ pa kamïk (Daniel, capítulo 3).

¿Achike nbʼanatäj wakami? Chupam ri ruwuj El nacionalismo: una religión, ri Carlton Hayes, nchʼon chi kij ri «bʼanobʼäl yebʼan wakami toq nyaʼöx ruqʼij ri tinamït». Rijaʼ nubʼij: «Ri bandera ja riʼ retal ri tinamït ri kʼo más rejqalem chuqaʼ ri nyaʼöx más ruqʼij. [...] Ri winäq nkijechʼuj (o nkijäm) kiʼ pa rubʼey; ri poetas yekibʼän poemas chi rij; ri akʼwalaʼ nkibʼixaj». Chuqaʼ nubʼij chi «kʼo jun qʼij richin nyaʼöx ruqʼij ri tinamït» —achiʼel ri 15 de septiembre—, ri nyaʼöx kiqʼij ri winäq xekäm ruma kitinamit chuqaʼ ruqʼij ri akuchi (o apeʼ) yebʼan xukulem. Chuqaʼ ri Diario Oficial de la Federación richin México, nubʼij chi ri «Escudo, ri Bandera chuqaʼ ri Himno Nacional, e Retal ri Tinamït», chuqaʼ nubʼij chi «tyaʼöx kiqʼij». Chuqaʼ kʼo yan junaʼ jun Enciclopedia nubʼij chi ri «bandera chuqaʼ ri cruz e loqʼoläj» (The Encyclopedia Americana).

Chuqaʼ xa kʼa reʼ chik, ri Enciclopedia riʼ xubʼij chi chupam ri kibʼix ri tinamït, ri «winäq nkibʼij ri nkinaʼ chi rij ri kitinamit chuqaʼ nkikʼutuj chi re ri Dios chi tusaqirisaj rubʼey ri kitinamit chuqaʼ kerutoʼ ri qʼatöy taq tzij». Ruma kʼa riʼ ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová nqabʼij chi ri nimaqʼij yebʼan chi rij jun tinamït akuchi (o apeʼ) nyaʼöx ruqʼij ri bandera o nbʼixäx ri bʼix, rubʼanobʼal jun nimabʼäl kʼuʼx. Chupam ri ruwuj Genio y figura del norteamericano, ri tijonel D. W. Brogan, nutzijoj chi kij ri tijoxelaʼ e ruqʼalajrisanel ri Jehová ri xeʼukʼwäx pa taq qʼatbʼäl tzij ruma man xkiyaʼ ta ruqʼij ru-bandera ri Estados Unidos chuqaʼ man xkibʼij ta ri jikibʼäl tzij chuwäch ri bandera. Toq xbʼan riʼ ri «Suprema Corte [kʼïy mul] xubʼij chi ronojel ri nbʼan chi rij jun tinamït rubʼanobʼal jun nimabʼäl kʼuʼx».

Ri ruqʼalajrisanelaʼ ri Jehová, stapeʼ man nqabʼän ta ri bʼanobʼäl riʼ, ruma man nubʼij ta ri Loqʼoläj Wuj, man nqaqʼät ta chi kiwäch ri winäq we rijeʼ nkajoʼ nkibʼän. Chuqaʼ nqayaʼ kejqalem ri bandera chi retal jun tinamït chuqaʼ yojniman tzij pa kiqʼaʼ ri qʼatöy taq tzij ruma rijeʼ ri yesamäj pa qawiʼ achiʼel e «rusamajel ri Dios» (Romanos 13:1-4, CO). Chuqaʼ nqasamajij ri pixaʼ ri nubʼij chi «tqakʼutuj [...] chi re ri Dios chi kerutoʼ ri rey, y chuqaʼ ri chʼaqa chik qʼatöy taq tzij». Reʼ nqabʼän richin «xkojkʼaseʼ rikʼin chʼuchʼujil, y man ta kʼo qʼaxomal xtqakʼowisaj, richin xtqayaʼ ruqʼij rukʼojlem ri Dios» (1 Timoteo 2:2).

Ri nachaʼ jun qʼatöy tzij. Ri qitzij taq nimanelaʼ man nkiqʼät ta chi kiwäch ri winäq we rijeʼ nkajoʼ nkichaʼ ri kiqʼatöy tzij. Chuqaʼ man nkitzelaj ta ri samaj yebʼan richin nchaʼöx ri qʼatöy tzij. Ke riʼ xa bʼa achike ri xtapon ri pa qʼatbʼäl tzij, xkeniman pa ruqʼaʼ. Chuqaʼ man nkijuʼ ta kiʼ ri pa taq política (Mateo 22:21; 1 Pedro 3:16). ¿Achike xtkibʼän we ri pa kitinamit nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ ruma man yebʼejuchʼun ta kan chi rij jun qʼatöy tzij? We ri nimanel majun itzel ta nunaʼ, ütz napon ri akuchi (o apeʼ) nbʼan ri juchʼunïk. Ke riʼ xtubʼän achiʼel ri Sadrac, Mesac chuqaʼ ri Abednego, ri xebʼeʼapon ri pa llanura de Dura, ja kʼa man xkiyaʼ ta ruqʼij ri wachibʼäl. We ri nimanel xtubʼän riʼ, kʼo chi nkʼojeʼ pa ranima re waqiʼ pixaʼ reʼ:

  1. Ri rutzeqelibʼey ri Jesús man oj «richin ta chik re ruwachʼulew» (Juan 15:19).

  2. Ri qitzij taq nimanelaʼ yojchʼon pa rubʼiʼ ri Cristo chuqaʼ ri Rajawaren (Juan 18:36; 2 Corintios 5:20).

  3. Qonojel ri nimanelaʼ xa jun qabʼanon ruma ri qanimanïk chuqaʼ ri qajowabʼäl (1 Corintios 1:10; Colosenses 3:14).

  4. Ri nachaʼ jun qʼatöy tzij, achiʼel ta at ajun rat rikʼin ri achike xtubʼän pa kiwiʼ ri winäq (tatzʼetaʼ chʼaqa chik naʼoj chi rij reʼ chupam ri 1 Samuel 8:5, 10-18 chuqaʼ 1 Timoteo 5:22).

  5. Toq ri israelitas xkikʼutuj jun kiqʼatöy tzij, ri Jehová xunaʼ chi rijeʼ man nqa ta chi kiwäch ri Ruqʼatbʼäl tzij rijaʼ (1 Samuel 8:7).

  6. Ri qitzij taq nimanelaʼ man nqajoʼ ta nqanaʼ chi kaʼiʼ qapaläj toq nqatzijoj ri Rajawaren ri Dios chi ke ri winäq (Mateo 24:14; 28:19, 20; Hebreos 10:35).

Ri samaj nyaʼöx pa awiʼ. E kʼo qʼatöy taq tzij nkiyaʼ jun samaj pa kiwiʼ ri man nkajoʼ ta nkibʼän ri servicio militar. ¿Achike xtqabʼän we xtqïl ri kʼayewal riʼ? Kojchʼon rikʼin ri Jehová chuqaʼ tqakʼulbʼej jun qachʼalal ri kuqül rukʼuʼx pa ruchʼabʼäl ri Dios richin qetaman achike xtqabʼän. Ke riʼ man xtqʼaxon ta ri qanima (Proverbios 2:1-5).

Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi ‹tqanimaj [...] kitzij ri qʼatöy taq tzij›, keqabʼanaʼ «utziläj taq samaj» chuqaʼ mani nqabʼän «oyowal» (Tito 3:1, 2). We kʼo pa qanima reʼ chuqaʼ we xtqakʼäm ri samaj, ütz nqakʼutuj qa chi qawäch: «¿Xtubʼän chi xtinqʼäj rutzij ri Jehová o xkenkʼäm apo rubʼanobʼal ri man qitzij ta nimabʼäl kʼuʼx?» (Miqueas 4:3, 5; 2 Corintios 6:16, 17). «¿Ruma ri samaj riʼ kʼayew xtubʼän chi nuwäch xtinbʼän ri samaj pa congregación?» (Mateo 28:19, 20; Efesios 6:4; Hebreos 10:24, 25.) «O ¿xtuyaʼ qʼij richin xkenbʼän más samaj pa congregación chuqaʼ xtintzijoj más ri Loqʼoläj Wuj?» (Hebreos 6:11, 12).

We jun qachʼalal, richin man xtukʼwäx ta pacheʼ, xtuchʼöbʼ o xtunojij chi xtubʼän ri samaj xtyaʼöx pa ruwiʼ, man ütz ta xkojchʼon itzel chi rij (Romanos 14:10). Ke riʼ chuqaʼ we xtuchʼöbʼ chi man xtubʼän ta ri samaj (1 Corintios 10:29; 2 Corintios 1:24).