Ir al contenido

Tatzʼetaʼ ri rucholajem

CHʼAQA CHIK TZIJONEM

Ri fracciones chupam ri kïkʼ chuqaʼ toq nbʼan jun operación

Ri fracciones chupam ri kïkʼ chuqaʼ toq nbʼan jun operación

Ri fracciones chupam ri kïkʼ. Ri fracciones chupam ri glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas chuqaʼ plasma yekʼam wi el. Ri kajiʼ riʼ ja riʼ ri okinäq ri kïkʼ. Jun chi ke ri fracciones ri nkʼam el chupam ri glóbulos rojos ja ri jun proteína ri nbʼïx hemoglobina chi re. Rikʼin ru-hemoglobina jun winäq o jun chiköp yebʼan aqʼom richin yeʼaqʼomäx ri anemias chuqaʼ nqʼat ri kïkʼ toq kʼo jun sokotajïk.

Chupam ri plasma kʼo chuqaʼ fracciones yekʼam el. Ri plasma okinäq chi yaʼ (jun 90%), hormonas, sales inorgánicas, enzimas chuqaʼ nutrientes. Chupam ri nutrientes e kʼo minerales chuqaʼ azúcares. Rikʼin ri plasma e kʼo chuqaʼ fracciones ri yeʼukusäx richin npabʼäx ri kïkʼ, chuqaʼ proteínas achiʼel ri albúmina chuqaʼ anticuerpos ri yeqʼaton jun yabʼil. Ke riʼ toq jun winäq rukʼamon jun virus, richin man xtyawäj ta pe, nyaʼöx inyecciones de gammaglobulina chi re. Reʼ jun fracción ri nkʼam el chupam ki-plasma ri winäq ri man nkikʼäm ta chik ri yabʼil. Ja kʼa rikʼin ri glóbulos blancos yekʼäm ri interferones chuqaʼ ri interleuquinas. Kikʼin riʼ yebʼan aqʼom kichin ri cáncer chuqaʼ kichin ri yabʼil yeʼakʼäm kikʼin ri virus.

¿La ütz xtukʼäm jun nimanel jun aqʼom ri kʼo fracciones richin kïkʼ rikʼin? Ri Loqʼoläj Wuj majun nusikʼij ta riʼ. Ruma riʼ röj chi qajujunal, rikʼin ri achike nunaʼ ri qanima, kʼo chi nqachʼöbʼ o nqanük achike xtqabʼän chuwäch ri Tataʼixel. E kʼo nimanelaʼ kan choj man yekikʼäm ta ri fracciones, ruma nkibʼij chi toq ri Tataʼixel xuyaʼ ri Pixaʼ pa kiwiʼ ri israelitas xubʼij chi ‹tkitixaʼ kʼa el pa ulew› kikikʼel ri chikopiʼ xkekikamisaj (Deuteronomio 12:22-24). Chuqaʼ e kʼo nimanelaʼ, stapeʼ man nkikʼäm ta ri kïkʼ o jun chi ke ri kajiʼ rupam, yekikʼäm aqʼomanïk ri kʼo fracción kikʼin, ruma nkibʼij rijeʼ chi ri fracción man nchʼon ta chik chi rij rukʼaslem ri winäq o ri chiköp achoj ikʼin kʼamon wi el.

Richin natzʼët achike xtabʼän, nabʼey takʼutuj qa chawäch: «¿Nqʼax chi nuwäch chi toq ninbʼij chi man yenwajoʼ ta ri fracciones richin ri kïkʼ, ninwajoʼ ninbʼij chi konojel ri aqʼom ri kʼo fracción kikʼin, man xkenkʼäm ta, achiʼel ri yeʼukusäx richin nqʼat jun yabʼil o richin nqʼat ri kïkʼ? ¿Xkitikïr kami xtinchol chi re jun aqʼomanel achike ruma man ninkʼäm ta o achike ruma ninkʼäm jun o kayoxiʼ chi ke ri fracciones?».

Toq nbʼan jun operación. Richin man kʼïy ta kïkʼ nel chi re jun winäq pa jun operación, kʼo kaʼiʼ rubʼanik nbʼan chi re ri kïkʼ: ri hemodilución chuqaʼ ri recuperación de sangre. Ja kaʼiʼ reʼ ri más yeʼukusäx. Toq nbʼan ri hemodilución, jubʼaʼ chi re ri akikʼel nbʼan chi re chi nbʼiyin el pa taq bolsa. Pa rukʼexel ri kïkʼ riʼ nyaʼöx kan jun aqʼom ri xtuxöl riʼ rikʼin ri akikʼel xtkʼojeʼ kan ri pa achʼakul. Ke riʼ toq najin ri operación o toq xkʼachoj yan, xtyaʼöx chik chawe ri kïkʼ xkʼamöx el. Ri recuperación de sangre ja riʼ ri nmolöx ri akikʼel ri nel toq najin ri operación. Ri kïkʼ riʼ nchʼaj o nchayüx richin xtyaʼöx chik ri pa achʼakul. Ri aqʼomanelaʼ jujun wi rubʼanik nkibʼän chi ke reʼ, ruma riʼ ri nimanel ütz nukʼutuj achike rubʼanik xtbʼan chi re rijaʼ.

Richin nachaʼ achike nawajoʼ xtbʼan chi re ri akikʼel, nabʼey takʼutuj qa chawäch: «We nelesäx jubʼaʼ chi re ri nukikʼel pa nuchʼakul o nqʼat jun kayoxiʼ ramaj, ¿la kʼa xtuyaʼ qʼij ri wanima chwe chi xtinbʼij chi ri kïkʼ riʼ kʼa wichin na rïn, ruma riʼ man ttix el?» (Deuteronomio 12:23, 24). «¿Manäq kami xtinnaʼ chi xinqʼäj rutzij ri Tataʼixel we xtkʼam el jubʼaʼ chi re ri nukikʼel richin xtyaʼöx chik chwe toq xbʼan yan utzil?» «¿Nqʼax chi nuwäch chi we man ninwajoʼ ta jun chi ke re aqʼomanïk reʼ, nel chi tzij, majun chuqaʼ xkenkʼäm ta chʼaqa chik aqʼomanïk, achiʼel ri análisis de sangre, ri hemodiálisis chuqaʼ ri rukusaxik ri bomba de circulación extracorpórea?»

Ri nimanel kʼo chi rijaʼ xtchaʼon achike rubʼanik xtsamajïx ri rukikʼel pa jun operación. Chuqaʼ ke riʼ toq yebʼan pruebas o terapias ri akuchi (o apeʼ) nkʼam el jubʼaʼ rukikʼel richin xtyaʼöx chik chi re toq xbʼan yan utzil.