1, 2. ¿Achike rubʼanik jun tzʼiʼ ntikïr yojruköl chi kiwäch ri kʼayewal, chuqaʼ achike rubʼanik junan nubʼän reʼ rikʼin ri sipanïk yaʼon chi qe?

JUN achin nwär chaqʼaʼ. Toq kaminäq wi chi waran, chaq kʼateʼ xrakʼaxaj nwowöt o nbʼaʼon ri rutzʼiʼ, jun eleqʼom xok apo chuwajay. Toq ri tzʼiʼ xwowöt el, ri eleqʼom xbʼe. Ke riʼ toq xtzuʼun pe chuwajay ri achin, majun chik achike ta kʼo. Kan xkuqukuʼ (o xliloʼ) qa rukʼuʼx toq xutzʼët chi majun chik achike ta kʼo. ¿Achike ta kami xbʼanatäj we ri tzʼiʼ manäq ta xunaʼ chuqaʼ manäq ta xwowöt el? Rikʼin bʼaʼ xukʼwäx ta ronojel ri rupam rachoch ri achin chuqaʼ rikʼin bʼaʼ xchʼay o xkamisäx ta kan.

² E kʼïy winäq kʼo kitzʼiʼ, we utziläj chajinel xtuköl kikʼaslem ri kajaw. Ri samaj nubʼän jun tzʼiʼ achiʼel ta junan nubʼän rikʼin ri jun sipanïk ruyaʼon ri Jehová chi qe: ri nqanaʼ toq jaʼ o man jaʼ ta ri nqabʼän (Santiago 1:17). We manäq ta ke riʼ rubʼanon ri Jehová chi qe, choj ta majun nqʼalajin chi qawäch we ütz o man ütz ta ri nqabʼän. Ri nunaʼ ri qanima achike nqabʼän, yojrutoʼ richin nqakʼwaj ri utziläj bʼey. Ruma riʼ kan jun wi nimaläj sipanïk. Tqatzʼetaʼ oxiʼ naʼoj pa ruwiʼ reʼ: 1) ¿Achike rubʼanik nqatijoj ri qanima richin nqʼalajin chi qawäch we ütz o man ütz ta ri nqabʼän? 2) ¿Achike ruma man nqaxolqʼotij ta ri rubʼanik nutzʼët jun winäq jun bʼanobʼäl? 3) ¿Achike  utzil nukʼäm pe pa qawiʼ ri chʼajchʼöj nqabʼän chi re ri qanima?

3. ¿Achike nrajoʼ nubʼij ri tzij griego ri bʼanon qa ‹man tqʼaxon ri iwanima› chi re, chuqaʼ achike ntikïr nunaʼ ri qanima?

³ Chupam ri Loqʼoläj Wuj ri tzij griego ri bʼanon qa ‹man tqʼaxon ri iwanima› chi re, nuyaʼ ri naʼoj chi «yojtikïr nqatzʼët qa qiʼ». Nel chi tzij, yojtikïr nqanaʼ we ütz o man ütz ta ri nqabʼän. Chi re ronojel ri rubʼanon ri Jehová xa xe röj winäq ke riʼ rubʼanon chi qe. Ruma ke riʼ qabʼanik, yojtikïr nqanikʼoj ri nqabʼän. Ri qanima nunaʼ we ütz o man ütz ta ri xqabʼän chuqaʼ achike ruma. Chuqaʼ nuyaʼ pe qanaʼoj chi rij ri nqajoʼ nqabʼän chuqaʼ nubʼij pe chi qe we ütz o man ütz ta ri xtqabʼän. We xtqabʼän ri ütz, xtubʼän chi qe chi xkojkikot; we manäq, xtubʼän chi xkojbʼison.

4, 5. a) ¿Achike rubʼanik qetaman chi ri nabʼey taq winäq nkinaʼ wi ri achike nkibʼän? ¿La kʼa ütz xkikʼwaj kiʼ rikʼin ri Jehová toq xemakun yan? b) ¿Achike winäq yerusikʼij ri Loqʼoläj Wuj ri xunaʼ ri kanima ri achike nkibʼän?

⁴ Ri nabʼey taq winäq, Adán y Eva, xbʼan chi ke chi nkinaʼ we ütz o man ütz ta ri nkibʼän. Reʼ nqʼalajin ruma toq xemakun yan xkinaʼ ri kʼïx (Génesis 3:7, 8). Chuqaʼ toq xemakun yan, majun chik xkʼatzin ta chi xqʼaxon ri kanima. ¿Achike ruma? Ruma ketaman wi chi nkiqʼäj rutzij ri Tataʼixel. Rijeʼ e tzʼaqät wi, ruma riʼ ri xkiqʼäj rutzij ri Jehová chuqaʼ ri xkimalij kan, xkibʼän rikʼin ronojel kinaʼoj; ketaman wi ri xtpe pa kiwiʼ. Ruma riʼ majun chik xkuyutäj ta ri kimak.

⁵ Chuqaʼ e kʼo kʼa winäq, stapeʼ e ajmakiʼ xkibʼän ri ütz. Jun chi ke rijeʼ, ja ri Job, rijaʼ xubʼij: «Ri ruchojmilal ri nukʼaslem [...] man xtinyaʼ ta kan rubʼanik; ke riʼ ri wanima kan majun kʼa achike ta xtubʼij chwe» (Job 27:6). Ri Job nabʼey wi nunuk rij ri nubʼän. Ruma riʼ ntikïr wi nubʼij  chi ri ranima majun achike ta xtubʼij chi re. Ri mak chuqaʼ ri kʼïx majun xkipoysaj ta ranima. Ja kʼa ri David xunaʼ ruqʼaxomal ri ranima. Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi «janila xqʼaxon ri ranima» ruma xutzakʼij ruchiʼ rutzyaq ri Saúl, ri qʼatöy tzij chaʼon ruma ri Jehová (1 Samuel 24:5). Ri qʼaxomal xunaʼ rijaʼ xutoʼ richin xuchojmirisaj riʼ.

6. ¿Achike rubʼanik nqʼalajin chi qonojel bʼanon chi qe chi nqanaʼ toq nqabʼän ri ütz o ri man ütz ta?

⁶ Oj rusamajel ri Jehová o manäq, qonojel bʼanon chi qe chi nqʼalajin chi qawäch achike ri ütz chuqaʼ man ütz ta. Ri apóstol Pablo xubʼij: «Ri man ketaman ta ri pixaʼ y nkibʼän ri nubʼij, [...] kan kʼo wi ri nqʼalajrisan chi kiwäch achike ri ütz y achike ri man ütz ta. Achiʼel xa ta ja ri pixaʼ ri tzʼibʼatäl pa taq kanima, y ja riʼ ri nbʼin chi ke ri ütz y ri man ütz ta. Y rijeʼ ütz nunaʼ ri kanima toq ja ri ütz nkibʼän, y qʼaxoʼn [...] ri kanima toq ja ri man ütz ta nkibʼän» (Romanos 2:14, 15). E kʼïy winäq stapeʼ man ketaman ta chi rij rupixaʼ ri Jehová nkibʼän ri ütz.

7. ¿Achike ruma ri qanima kʼo mul man nubʼij ta pe chi qe we jaʼ o man jaʼ ta ri nqabʼän?

⁷ Man konojel ta kʼa winäq nkinaʼ toq man jaʼ ta ri nkibʼän. Reʼ junan nubʼän rikʼin toq ri tzʼiʼ majun nunaʼ ta toq kʼo nok apo, chuqaʼ toq ri rajaw man nyakatäj ta pe toq nwowöt. We nqayaʼ qʼij chi ja ri itzel taq rayibʼäl nsamajin richin ri qanima, man xtukʼüt chik ta pe ri utziläj bʼey chi qawäch. Chuqaʼ we man nqasikʼij ta ri Loqʼoläj Wuj toq kʼo jun nqajoʼ nqabʼän, man qetaman ta we ütz o man ütz ta ri nqabʼän. Chuqaʼ richin nqanaʼ we jaʼ o man jaʼ ta ri nqabʼän, nkʼatzin ri loqʼoläj ruchuqʼaʼ ri Tataʼixel. Achiʼel xubʼij ri Pablo: «Ri wanima kan nunaʼ wi chi qitzij ri ninbʼij, ruma ke riʼ chuqaʼ nuqʼalajrisaj ri Loqʼoläj Espíritu chwe» (Romanos 9:1). ¿Achike nqabʼän richin nqasamajij ri qanima achiʼel nubʼij ri loqʼoläj espíritu? Achiʼel xtqetamaj qa, ri qanima nrajoʼ chi nqatijoj.

8. a) ¿Achike ntikïr nubʼän ri rurayibʼal ri qanima? Chuqaʼ toq kʼo jun nqajoʼ nqabʼän, ¿achike rukʼamon nqayaʼ rejqalem? b) Kʼïy mul ri qanima majun achike ta nunaʼ toq nqabʼän jun itzelal, ¿achike ruma man ruma ta riʼ oj ütz chuwäch ri Tataʼixel? (Tatzʼetaʼ ri nota).

⁸ ¿Achike rubʼanik nqakusaj ri qanima toq kʼo jun nqajoʼ nqabʼän? E kʼïy yebʼin chi ütz nqabʼän ri nubʼij ri qanima. Chuqaʼ rikʼin bʼaʼ nkibʼij chik: «Ri wanima nunaʼ chi man itzel ri xtinbʼän». Mani kʼa nqamestaj chi ri rurayibʼal ri qanima ntikïr nubʼän chi man nqatzʼët ta chik achike ri ütz. Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij: «Ri qanima janila nqʼolon, chuqaʼ man nrajoʼ ta nroyobʼej. ¿Achike kami etamayon ri nrajoʼ?» (Jeremías 17:9, TNM). Ruma riʼ ja ri nubʼij ri Jehová ri rukʼamon nqayaʼ rejqalem, man ja ta ri nubʼij ri qanima. *

9. ¿Achike ri xibʼirïk chuwäch ri Jehová, chuqaʼ achike nubʼän chi re ri qanima toq kʼo jun nqajoʼ nqabʼän?

⁹ Toq jun winäq jebʼël nqʼalajin chuwäch achike ri ütz chuqaʼ ri man ütz ta, man xtubʼän ri nubʼij ri ranima. Rijaʼ xtuxibʼij riʼ xtubʼän ri man nqa ta chuwäch ri Jehová. Ja riʼ xubʼän ri Nehemías. Rijaʼ ruma qʼatöy wi tzij, ntikïr wi nukʼutuj pwäq chi ke ri winäq. Majun kʼa xubʼän ta. ¿Achike ruma? Rijaʼ xubʼij: «Chi nuwäch rïn, ri nu-Dios kan yalan wi nïm y janila rejqalem» (Nehemías 5:15). Rijaʼ majun xrajoʼ ta xuyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri winäq richin man xmakun ta chuwäch ri Jehová. Janila ütz  röj chuqaʼ nkʼojeʼ qaxibʼirik chuwäch ri Jehová, ruma ja riʼ xtbʼanon chi qe chi xtqakanoj qanaʼoj chupam ri Loqʼoläj Wuj toq kʼo jun xtqajoʼ xtqabʼän.

10, 11. ¿Achike texto yojtoʼon richin nqatzʼët we ütz o man ütz ta xtqatïj qa yaʼ, chuqaʼ achike nqabʼän richin yojrutoʼ ri Tataʼixel?

¹⁰ Richin nqʼax chi qawäch reʼ kojchʼon chi rij ri tijoj yaʼ. Toq yojbʼe pa jun nimaqʼij rikʼin bʼaʼ nqabʼij: «¿Xtinkʼäm ri yaʼ we xtsujüx pe chwe?». Richin qetaman achike xtqabʼän, nkʼatzin nabʼey nqetamaj achike nubʼij ri Loqʼoläj Wuj. Ri Loqʼoläj Wuj majun nubʼij ta chi xajan natïj jubʼaʼ yaʼ. Pa rukʼexel riʼ xa nuyaʼ ruqʼij ri Tataʼixel ruma ruyaʼon ri vino (Salmo 104:14, 15). Ja kʼa ri nimaqʼij ri yebʼanatäj itzel taq bʼanobʼäl chupam, chuqaʼ ronojel nkʼo ruwiʼ nbʼan chi re, jikïl nubʼij chi man ütz ta (Lucas 21:34; Romanos 13:13). Ruma riʼ toq ri Loqʼoläj Wuj nusikʼij ri qʼabʼarïk, junan nubʼän chi re kikʼin ri tzʼiläj taq bʼanobʼäl (1 Corintios 6:9, 10). *

¹¹ Re naʼoj reʼ yojkitoʼ richin nqʼalajin chi qawäch achike ri ütz chuqaʼ ri man ütz ta. Ke riʼ toq yojoyöx chi re jun nimaqʼij ri akuchi (o apeʼ) rikʼin bʼaʼ xtyaʼöx yaʼ, ütz nqakʼutuj qa chi qawäch: «¿Achike chi winäq xkeʼapon? ¿La manäq achike itzel taq bʼanobʼäl xkebʼanatäj pe? Chuqaʼ, ¿achike nubʼanon rïn? ¿Nkʼaqät nuqul chi rij ri yaʼ? ¿Man ütz ta ninnaʼ we man nintïj ta? ¿Kʼa nintïj na qa kʼa riʼ ninnaʼ chi ütz nubʼanon, chuqaʼ ri achike yenbʼän? ¿La yitikïr ninjëkʼ wiʼ chi re ronojel?». Toq yeqasikʼij ri naʼoj chupam ri Loqʼoläj Wuj chuqaʼ nqajoʼ nqʼax chi qawäch ri rubʼeyal nqasamajij pa qakʼaslem, ütz nqakʼutuj qatoʼik chi re ri Jehová (tasikʼij Salmo 139:23, 24). Ja riʼ rubʼanik nqayaʼ qʼij chi rijaʼ nukʼwan ri qabʼey rikʼin ri loqʼoläj ruchuqʼaʼ, chuqaʼ  ja riʼ rubʼanik nqatijoj ri qanima richin nutzʼët ri nqa chuwäch ri Tataʼixel. Chuqaʼ kʼo chik jun ri achike nqayaʼ rejqalem toq kʼo jun nqanojij nqabʼän.

12, 13. ¿Achike ruma stapeʼ oj kʼo pa rutinamit ri Jehová jujun wi rubʼanik nqatzʼët jun bʼanobʼäl, chuqaʼ achike nqabʼän we jun qachʼalal jun wi rubʼanik nutzʼët jun bʼanobʼäl?

¹² Röj winäq, stapeʼ oj kʼo pa rutinamit ri Jehová, jujun wi rubʼanik yojnukun chi rij jun bʼanobʼäl. Ruma riʼ kʼïy mul xtqatzʼët chi e kʼo qachʼalal xtqa chi kiwäch jun bʼanobʼäl, chuqaʼ e kʼo kʼa ri manäq. Achiʼel chi rij ri tijoj yaʼ, e kʼïy ütz nkinaʼ nkijäm jun kiramaj richin yetzijon chuqaʼ nkiqüm jubʼaʼ kikʼin chʼaqa chik winäq, chuqaʼ e kʼo kʼa ri man ütz ta nkitzʼët riʼ. ¿Achike ruma man junan ta nqatzʼët jun bʼanobʼäl, chuqaʼ achike rubʼanik man nqaxolqʼotij ta ri rubʼeyal yenukun ri chʼaqa chik winäq toq kʼo jun nqajoʼ nqabʼän?

¹³ Kʼïy achoj ruma man junan ta nqatzʼët jun bʼanobʼäl. Jun chi ke reʼ ja ri rubʼanik ri qakʼaslem toq majani oj kʼo ta pa rutinamit ri Jehová. Ke riʼ e kʼo qachʼalal ri noqa pa kanima chi kʼayew xubʼän chi kiwäch xkiyaʼ kan jun itzel bʼanobʼäl, kʼo mul xetzaq chik chupam (1 Reyes 8:38, 39). Chuqaʼ e kʼo ri ruma kʼayew xubʼän chi kiwäch xkiyaʼ kan rutijik ri yaʼ man ütz ta nkinaʼ nakʼüt chik apo chi kiwäch. Jun qachʼalal ke riʼ, rikʼin bʼaʼ ruma xtunaʼ chi xtitzaq chik chupam ri bʼanobʼäl riʼ, man xtukʼäm ta we xtqasüj apo jubʼaʼ chi re. ¿Xtpe qoyowal ruma riʼ? ¿Xtqatïj qaqʼij chi rij? Manäq. Ruma ri qajowabʼäl chi rij ri qachʼalal man xtqatïj ta qaqʼij chi rij, stapeʼ man xtutzijoj ta achike ruma man nukʼäm ta.

14, 15. ¿Achike kʼayewal xutzʼët ri Pablo kʼo wi chi kiwäch ri nimanelaʼ, chuqaʼ achike rubʼeyal xubʼij chi nsolöx riʼ?

¹⁴ Kan xa xe pa ruqʼij kan ri Pablo, rijaʼ xutzʼët chi e kʼo  chik nimanelaʼ ri jujun wi rubʼanik nkitzʼët jun bʼanobʼäl. E kʼo wi ri man ütz ta nkitzʼët ri yekʼayïx ri tiʼij e yaʼon chik kiwäch tyoxiʼ (1 Corintios 10:25). Ja kʼa ri Pablo majun wi achike ta chuwäch yerutïj (o yerukʼüx) ri tiʼij riʼ. Chuwäch rijaʼ ri tyoxiʼ majun kiqʼij ta, chuqaʼ man rijeʼ ta rajaw ri tiʼij, ronojel riʼ ja ri Jehová yaʼyon. Ri Pablo retaman wi chuqaʼ chi man konojel ta ke riʼ nkitzʼët. E kʼïy chi ke rijeʼ toq majani wi keʼok ta runimanel ri Jesús, xkiyalaʼ kiqʼij ri tyoxiʼ, ruma riʼ itzel xkitzʼët ronojel ri nyaʼöx chi kiwäch tyoxiʼ. Ri nimanelaʼ jujun wi rubʼanik yenukun, ¿achike xtbʼan chi re ri kʼayewal riʼ?

¹⁵ Ri Pablo xubʼij: «Röj ri más kow oj kʼo, keqatoʼ ri manäq ok más ta kuchuqʼaʼ [...] y mani xa xe ri nqa chi qawäch röj ri yeqabʼän. Ruma ri Cristo man ja ta ri xqa chuwäch rijaʼ ri xubʼän» (Romanos 15:1, 3, CR). Reʼ nrajoʼ nubʼij chi, achiʼel ri Jesús, kʼo chi nabʼey yeqanaʼ ri qachʼalal chi qawäch röj. Chupam jun chik texto, ri Pablo xubʼij chi man xtutïj ta tiʼij we xa ruma riʼ, jun chi ke ri karneʼl ri xuyaʼ rukʼaslem ri Cristo pa ruwiʼ xtitzaq pa mak (tasikʼij 1 Corintios 8:13; 10:23, 24, 31-33).

16. ¿Achike ruma man ütz ta nqayoqʼ jun qachʼalal ri nubʼän jun bʼanobʼäl ri man ütz ta chi qawäch röj?

¹⁶ We nqatzʼët chi e kʼo qachʼalal nkibʼän jun bʼanobʼäl ri man ütz ta chi qawäch röj, man ruma ta riʼ xkeqayoqʼ, achiʼel ta nqajoʼ chi kan junan ta yojnukun kikʼin (tasikʼij Romanos 14:10). Ri nunaʼ ri qanima richin nqatzʼët qa qiʼ röj, man ja ta ri nubʼän jun chik winäq. Ri Jesús xubʼij: «Man keʼitzuʼ ri winaqiʼ [...] richin nibʼij [...] ri itzel ri xkibʼän, richin [...] man xtkibʼij ta ke riʼ chiwij rïx» (Mateo 7:1). Kʼo ta chi majun oyowal nbʼanatäj chi qawäch ruma jun bʼanobʼäl ri xa ja ri awanima nakusaj richin natzʼët we ütz o man ütz ta nabʼän. Ri nqajoʼ ja ri nkʼojeʼ ri ajowabʼäl chi qawäch, man ja ta ri nqitzelaj qiʼ (Romanos 14:19).

17. ¿Achike rubʼanon kanima ri chʼaqa winäq?

¹⁷ Ri apóstol Pedro xubʼij chi ke ri nimanelaʼ: «Man [...] tibʼän ri itzelal, richin man nqʼaxon ri iwanima» (1 Pedro 3:16). E kʼïy winäq man chʼajchʼöj ta kanima chuwäch ri Jehová. Achiʼel xubʼij ri Pablo: «Majun qʼaxoʼn nkinaʼ pa kanima toq nkibʼän ri itzelal» (1 Timoteo 4:2). Toq ri wakx nyaʼöx ketal rikʼin jun qʼaqʼaläj chʼichʼ jumul nkʼat ri kitzʼumal, ke riʼ ri akuchi (o apeʼ) nkʼojeʼ kan ri ketal majun chik nunaʼ ta. E kʼïy winäq achiʼel ta ke riʼ rubʼanon ri kanima, majun achike ta nunaʼ. Toq nkibʼän jun itzelal majun itzel ta nkinaʼ, majun kʼïx o mak ta nkinaʼ. Ri winäq riʼ majun chik mak ta chi kiwäch, chuqaʼ majun achike ta nkinaʼ ri ke riʼ kibʼanon.

18, 19. a) ¿Achike rubʼanik yojrutoʼ ri nqanaʼ chi kʼo qamak qabʼanon? b) ¿Achike nqabʼän we xa xe retal nqʼaxon na ri qanima stapeʼ xtzolin yan pe qakʼuʼx?

 ¹⁸ Kʼïy mul nqanaʼ chi kʼo qamak xqabʼän, toq nqanaʼ reʼ, retal chi ri qanima nnaʼon, nunaʼ chi man jaʼ ta ri xqabʼän. We nqayaʼ rejqalem ri nqanaʼ chuqaʼ ntzolin pe qakʼuʼx, nkuyutäj ri qamak, stapeʼ kan nïm. Ri David, ri qʼatöy tzij, nïm taq rumak xerubʼän. Stapeʼ ke riʼ ri Jehová xuküy ri rumak ruma rikʼin ronojel ranima xtzolin pe rukʼuʼx. Ri David itzel xerutzʼët kan ri rumak chuqaʼ xuyaʼ rikʼin ranima chi majubʼey chik xtuqʼäj ta rutzij ri Jehová. Ruma xkuyutäj ri rumak xtikïr xubʼij chi re ri Jehová: «Janila at ütz y at kuyunel» (Salmo 51:1-19; 86:5). Chuqaʼ kʼo mul, stapeʼ xtzolin yan pe qakʼuʼx chuqaʼ xkuyutäj yan  ri qamak, xa xe retal nqanaʼ chi kʼo qamak qabʼanon chuqaʼ yojkʼïx ruma ri qamak. ¿Achike nqabʼän we ke riʼ nqanaʼ?

¹⁹ We xtzolin pe qakʼuʼx ruma ri qamak xqabʼän, majun chik achike nkʼatzin ri nqʼaxon na qanima. We xa xe retal nqanaʼ chi kʼo qamak qabʼanon, kʼo chi nqanataj (o nqakʼuxlaj) chi ri Jehová más nïm chuwäch ri qanima. Chuqaʼ ja riʼ toq ütz noqa pa qajolom ri jun naʼoj rikʼin bʼaʼ qayaʼon chik chi ke chʼaqa winäq: «Ri Jehová yarajoʼ chuqaʼ tkʼojeʼ rikʼin awanima chi ri rijaʼ xuküy yan ri amak» (tasikʼij 1 Juan 3:19, 20). Janila uxlanibʼäl kʼuʼx chuqaʼ kikotem xtqanaʼ we ri qanima nunaʼ chi majun chik qamak ta qabʼanon. Reʼ jun kikotem ri man nkïl ta ri winäq ri man ketaman ta ruwäch ri Jehová. E kʼïy winäq ri nïm taq mak xekibʼän, kinaʼon re uxlanibʼäl kʼuʼx reʼ, wakami nkinaʼ chi chʼajchʼöj kanima nkiyaʼ ruqʼij ri Jehová (1 Corintios 6:11).

20, 21. a) ¿Achike toʼïk nuyaʼ re wuj reʼ? b) ¿Achike ri ruyaʼon qʼij chi qe ri Jehová nqabʼän, chuqaʼ achike rukusaxik nqabʼän chi re riʼ?

²⁰ Re wuj reʼ yojrutoʼ richin nqïl ri kikotem riʼ chuqaʼ richin chʼajchʼöj nqabʼän chi re ri qanima chuwäch ri Tataʼixel, stapeʼ oj kʼo chi kiwäch ri kʼayewal chupam ri rukʼisibʼäl taq qʼij. Qitzij na wi, man ntikïr ta yerusikʼij ronojel ri pixaʼ chuqaʼ naʼoj ri yeʼikʼatzin pa qakʼaslem. Chuqaʼ man kan ta yerucholobʼaʼ pe ri naʼoj richin achike nqabʼän chi rij jun bʼanobʼäl ri xa nrajoʼ chi röj na yojnojin achike nqabʼän rikʼin. Re wuj reʼ nukʼüt chi qawäch achike rubʼanik nqabʼän pa qakʼaslem ri nukʼüt ri Loqʼoläj Wuj, ke riʼ yojrutoʼ richin nqakʼüt chuwäch ri qanima achike ri ütz chuqaʼ ri man ütz ta nqabʼän. Man tqamestaj chi ri rupixaʼ ri Moisés, nuyaʼ más rejqalem ri kan nabʼän achiʼel nkibʼij ri pixaʼ, ja kʼa ri «pixaʼ richin ri Cristo» nuyaʼ más rejqalem ri rat yanojin achike xtabʼän (Gálatas  6:2). Jaʼ, ri Jehová kʼïy akuchi (o apeʼ) nuyaʼ qʼij chi qe chi röj yojnojin achike xtqabʼän. Ri ke riʼ rubʼanon chi qe, man richin ta nqabʼän ri itzelal. Ruma riʼ, ri Biblia nubʼij chi tqakusaj ri naʼoj riʼ richin nqakʼüt chi nqajoʼ ri Jehová (1 Pedro 2:16).

²¹ Toq rat xatikirisaj retamaxik chi rij ri Jehová, xayaʼ apo ri nabʼey taq xak chupam ri rubʼey ri kʼaslem. Richin yakʼojeʼ chupam ri bʼey riʼ, nkʼatzin nakʼutuj atoʼik chi re ri Jehová richin nqʼax chawäch ri rubʼeyal yeʼukusäx ri naʼoj nuyaʼ ri Loqʼoläj Wuj, ke riʼ nasamajij kʼa pa akʼaslem. Toq nabʼän pa akʼaslem ri nubʼij, jebʼël xtqʼax chawäch achike ri «ütz y ri man ütz ta» (Hebreos 5:14). Toq qatijon ri qanima rikʼin ri Loqʼoläj Wuj, xkojrutoʼ richin xtqatzʼët achike ri ütz chuqaʼ ri man ütz ta. Achiʼel ri tzʼiʼ nwowöt chaqʼaʼ ntikïr yojrutoʼ chi re jun kʼayewal, ri qanima xkojrutoʼ richin xtqabʼän ri nqa chuwäch ri Qatataʼ chi kaj. Chuqaʼ yojrutoʼ richin yojkʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Jehová.