1, 2. a) ¿Achike ri kʼayew nubʼän chi qawäch nqabʼän? b) ¿Achike kʼutunïk nqatzʼët qa?

¿ATZʼETON ri rupaläj nubʼän jun akʼwal toq man nrajoʼ ta nubʼän ri ntaq chi rubʼanik? Ri rupaläj, nubʼij chi man nrajoʼ ta nubʼän ri nbʼïx chi re. Chuqaʼ retaman chi kʼo chi nniman tzij ruma rutataʼ ri nchʼon pe chi re, rijaʼ man nrajoʼ ta nubʼän ri nbʼïx chi re. ¡Achike xtubʼän! Kʼïy mul ke riʼ chuqaʼ qabʼanon röj.

² Kʼïy mul kʼayew nubʼän chi qawäch yojniman pa kiqʼaʼ ri winäq e kʼo pa qawiʼ. ¿Anaʼon rat riʼ? We ke riʼ man xa xe ta rat. Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi kojniman tzij, stapeʼ man konojel ta yebʼanon (Proverbios 24:21). Chuqaʼ we nqajoʼ yojkʼojeʼ pa rajowabʼäl ri Jehová, nkʼatzin nqabʼän ri nubʼij ri Loqʼoläj Wuj. ¿Achike ruma kʼayew nubʼän chi qawäch yojniman tzij? ¿Achike ruma ri Jehová nubʼij chi kojniman tzij? ¿Achike yojtoʼon richin nqabʼän ri nubʼij ri Jehová, chuqaʼ achike rubʼanik nqabʼän chi re? Keqatzʼetaʼ chi jujun re kʼutunïk reʼ.

3, 4. ¿Achike rubʼanik xojok ajmakiʼ röj winäq, chuqaʼ achike ruma kʼayew nubʼän chi qawäch yojniman tzij?

³ ¿Achike ruma kʼayew nubʼän ri yojniman pa kiqʼaʼ ri e kʼo pa qawiʼ? Kaʼiʼ ruma: nabʼey, ruma röj oj ajmakiʼ; rukaʼn, ri e paʼäl pa qawiʼ e ajmakiʼ chuqaʼ. Ri mak pa mil yan junaʼ tkʼojeʼ pe chi qij, kan xa xe toq ri Adán chuqaʼ ri Eva xkiqʼäj rutzij ri Jehová pa Edén. Nqʼalajin kʼa chi qawäch chi ri mak xtikïr pe ruma man xnimäx ta rutzij ri Jehová. Kʼa ja  wakami qalaxbʼen pe ri man nqajoʼ ta yojniman tzij (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanos 5:12).

⁴ Ruma kan qalaxbʼen wi ri mak, ri nqanimirsaj qiʼ aninäq kʼo pe rikʼin ri qanima; ja kʼa ri nqaqasaj qiʼ kʼayew nubʼän chi qawäch. Stapeʼ kʼïy yan junaʼ oj kʼo pa rutinamit ri Jehová, kʼo mul nqanimirsaj pe qiʼ chuqaʼ nqabʼän achiʼel ta manäq qaxkïn. Ja riʼ xubʼän ri Coré. Ri jun israelita riʼ xtoʼon rikʼin rutinamit ri Jehová richin xekikʼowisaj ri kʼayewal xekïl. Rijaʼ xujäl kʼa ri runaʼoj, xtzaq chupam ri rayibʼäl chi rij ri qʼatbʼäl tzij. Ke riʼ man xuxibʼij ta riʼ xyakatäj chi rij ri Moisés, ri achin más chʼuchʼuj ranima chupam kan ri qʼij riʼ (Números 12:1-3; 16:1-3). Ri Uzías, ri qʼatöy tzij, junan bʼaʼ xubʼän rikʼin ri Coré. Rijaʼ, ruma kan nimaläj wi achin nunaʼ, xok apo pa rachoch ri Jehová richin xubʼän jun samaj ri xa xe wi ri sacerdotes yebʼanon (2 Crónicas 26:16-21). Ri xubʼän ri Coré chuqaʼ ri Uzías xukʼäm pe kʼayewal pa kiwiʼ. Ronojel riʼ nuyaʼ kan jun naʼoj chi qawäch: man tqanimirisaj qiʼ, ruma nubʼän chi qe chi man yojniman ta tzij.

5. ¿Achike itzelal kibʼanon pe ri kʼo qʼatbʼäl tzij pa kiqʼaʼ?

⁵ Chuqaʼ kʼayew nubʼän chi qawäch yojniman tzij ruma ri kʼo qʼatbʼäl tzij pa kiqʼaʼ man pa ruchojmil ta yesamäj. Itzel kinaʼoj kikʼin ri winäq, xa xe nkibʼän ri nkajoʼ rijeʼ. Toq nasikʼij chi kij ri qʼatöy taq tzij e ikʼowinäq pe, nqʼalajin ronojel ri itzelal kibʼanon (tasikʼij Eclesiastés 8:9). Jun tzʼetbʼäl chi rij reʼ ja ri Saúl. Toq ri Jehová xuchaʼ richin xtok qʼatöy tzij, utziläj wi achin chuqaʼ nuqasaj wi riʼ. Xeʼikʼo ri junaʼ xujäl ri runaʼoj, xunimirisaj pe riʼ chuqaʼ xchʼupun rukʼuʼx chi rij ri David, ke riʼ xuqʼelebʼej (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Ri David xok chuqaʼ qʼatöy tzij. Stapeʼ xok jun chi ke ri utziläj taq qʼatöy tzij pa Israel, xikʼo ruqʼaʼ pa ruwiʼ ri qʼatbʼäl tzij. Xumäj rixjayil ri Urías, ri hitita, chuqaʼ xubʼän chi ri jun utziläj achin riʼ xkäm pa oyowal  (2 Samuel 11:1-17). Rikʼin reʼ nqʼalajin chi ruma oj ajmakiʼ man pa rubʼeyal ta nqasamajij ri qʼatbʼäl tzij, chuqaʼ más kʼa kʼayew nubʼän toq majun qaxibʼirik ta chuwäch ri Jehová. Chi rij ri qʼatbʼäl tzij kʼo pa kiqʼaʼ ri papa, jun achin aj Inglaterra ri kʼo retamabʼal chi kij ri qʼatbʼäl taq tzij, nubʼij chi toq natzʼët ronojel ri kibʼanon, nqʼalajin chi ri qʼatbʼäl tzij xa xe kikusan richin kiyaʼon tijoj poqonal pa kiwiʼ ri winäq. Toq nqakʼaxaj ronojel reʼ, rikʼin bʼaʼ nqabʼij: «¿Achike ruma nqanimaj kitzij ri kʼo qʼatbʼäl tzij pa kiqʼaʼ?».

6, 7. ¿Achike rubʼanik nqakʼüt chi yojniman tzij?

⁶ Kʼïy ruma kʼo chi yojniman tzij, chi ke riʼ kʼo oxiʼ ri más kejqalem chuqaʼ yeʼel pe chi rij ri ajowabʼäl. Nabʼey, ajowabʼäl chi rij ri Jehová; rukaʼn, chi kij ri winäq; rukʼisibʼäl, chi qij qa röj. Ajowabʼäl chi rij ri Jehová ruma xa xe rijaʼ nqajoʼ chuqaʼ ruma riʼ nqajoʼ nqakikotisaj ranima (tasikʼij Proverbios 27:11; Marcos 12:29, 30). Qetaman chi kan xa xe toq xbʼanatäj ri mak pa Edén, xtikïr pe ruchʼobʼoxik o rukʼutuxik we jaʼ o man jaʼ ta ri rubʼanik nqʼaton tzij ri Jehová. Chuqaʼ qetaman chi kan konojel bʼaʼ ri winäq man nkajoʼ ta ri ruqʼatbʼäl tzij ri Jehová chuqaʼ chi xa rikʼin ri Satanás e kʼo wi. Ja kʼa röj rikʼin kikotem nqabʼij chi oj kʼo rikʼin ri Jehová. ¿Achike nqanaʼ toq yeqasikʼij textos ri nkiyaʼ ruqʼij ri Jehová, achiʼel ri Apocalipsis 4:11? Janila kikotem. Chi qawäch röj rijaʼ ri qitzij Qʼatöy tzij ri kʼo pa ruwiʼ ri kaj chuqaʼ ri Ruwachʼulew, ruma riʼ rikʼin ronojel qanima nqayaʼ ruqʼij rukʼojlem. Reʼ nqabʼän toq qʼij qʼij yojniman tzij.

⁷ Ri nayaʼ ruqʼij ri Jehová nrajoʼ chi yaniman tzij. Nqanimaj ri rutzij ri Jehová ruma nqajoʼ. Chuqaʼ kʼo na wi mul kʼayew nubʼän chi qawäch nqabʼän ri nubʼij ri Qatataʼ chi kaj, achiʼel ri akʼwal xqasikʼij kan pa nabʼey. Ja riʼ kʼa toq nkʼatzin nqakʼäm qanaʼoj chi rij ri Jesús. Rijaʼ jantapeʼ (o chi jumul) xubʼän ri xubʼij ri Rutataʼ, stapeʼ chi kiwäch nimaläj  taq kʼayewal. Rijaʼ xubʼij: «Ja kʼa man tabʼän ri ninrayij rïn, xa kan tabʼanaʼ ri nqa chawäch rat» (Lucas 22:42).

8. a) ¿Achike rubʼanik nqanimaj rutzij ri Jehová wakami, chuqaʼ achike tzʼetbʼäl nkʼutun chi qawäch ri nunaʼ rijaʼ? b) ¿Achike yojtoʼon richin yojniman pa kiqʼaʼ ri yeyaʼon naʼoj pa qawiʼ? (Tatzʼetaʼ ri recuadro: « Tawakʼaxaj ri pixabʼanïk chuqaʼ ri tzij xkeyaʼöx pa awiʼ» chi re re wuj reʼ).

⁸ Ri ojer kan, ri Jehová nchʼon wi pe chi ke ri rusamajelaʼ. Wakami, richin nuqʼalajrisaj ri rurayibʼal chi qawäch nukusaj ri Loqʼoläj Wuj chuqaʼ ri winäq e ruyaʼon chuwäch ri rutinamit. Ruma kʼa riʼ ri rubʼanik yojniman tzij chuwäch ri Jehová, ja ri yojniman pa kiqʼaʼ ri e rupabʼan kan pa qawiʼ chuqaʼ ruyaʼon qʼij chi e kʼo pa qawiʼ. We manäq ta nqabʼän ri nkibʼij, achiʼel toq nkiyaʼ jun qanaʼoj rikʼin ri Loqʼoläj Wuj, ntel chi tzij chi man nqajoʼ ta nqanimaj rutzij ri Jehová. Ja riʼ ri xkibʼän ri israelitas. Toq rijeʼ xechʼojin chuqaʼ xeyakatäj chi rij ri Moisés, ri Jehová xunaʼ chi achiʼel chi rij rijaʼ xeyakatäj (Números 14:26, 27).

9. ¿Achike ruma nqabʼij chi ri yojniman tzij ntel chi tzij yeqajoʼ ri winäq? Tasikʼij jun tzʼetbʼäl.

⁹ Ri qajowabʼäl chi kij ri winäq ja riʼ ri rukaʼn ruma toq yojniman tzij. Richin más nqʼax chi qawäch reʼ, tabʼanaʼ chi re chi rat jun chi ke ri ajlabʼal (o soldado). We rat chuqaʼ ri awachibʼil niwajoʼ ütz nibʼän chi re ri isamaj chuqaʼ niwajoʼ yixkʼaseʼ, kʼo chi nibʼän ronojel ri nkibʼij pe ri ukʼwäy taq bʼey e kʼo pa iwiʼ. Rikʼin jun ri man xtniman ta tzij, xtpe kʼayewal pa iwiʼ chuqaʼ rikʼin bʼaʼ xtiwïl kamïk. Toq yeqasikʼij ri ajlabʼal rikʼin bʼaʼ yepe pa qajolom ri oyowal yebʼanatäj chi kiwäch ri tinamït chuqaʼ ri qʼaxomal yekiyaʼ kan. Toq yojchʼon chi rij ri Jehová nqatzʼët kʼa chi rijaʼ e kʼo ruwinaq ajlabʼal ri yebʼanon utzil (Isaías 13:4). Rijaʼ ri nimaläj Ajlabʼal ri kʼo pa kiwiʼ ri taqoxelaʼ. Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chuqaʼ chi ri nimanelaʼ oj «achiʼel jun tzobʼaj ajlabʼal» ri nqabʼän rusamaj ri Jehová (2 Timoteo 2:3; Ezequiel 37:1-10). Ri Jehová e ruyaʼon ukʼwäy taq bʼey pa qawiʼ. We röj man xkojniman ta pa kiqʼaʼ, xtqabʼän chi xtpe kʼayewal pa kiwiʼ  ri qachibʼil. Ke riʼ toq jun qachʼalal man nrajoʼ ta nubʼän ri nkibʼij ri ukʼwäy taq bʼey, yeritzelaj apo ri chʼaqa chik qachʼalal (1 Corintios 12:14, 25, 26). Reʼ achiʼel jun akʼwal ri man nrajoʼ ta chik nunimaj kitzij ruteʼ rutataʼ; toq ke riʼ konojel ri e kʼo pa jay nkitïj poqön. Rikʼin reʼ nqatzʼët chi ri yojniman tzij, jun rubʼanik nqakʼüt chi yeqajoʼ ri winäq.

10, 11. ¿Achike ruma ütz nawetamaj chi kij ri utzil nukʼäm pe ri yaniman tzij?

¹⁰ Ri rox ruma toq yojniman tzij, ja ri nukʼäm pe utzil pa qawiʼ. Toq ri Jehová nubʼij chi kojniman pa kiqʼaʼ ri e kʼo pa qawiʼ, nubʼij chuqaʼ achike utzil npe pa qawiʼ. Achiʼel toq nchʼon chi kij ri qateʼ qatataʼ, ¿achike utzil nubʼij chi xtpe pa qawiʼ we yojniman pa kiqʼaʼ? Chi más kʼïy junaʼ xkojkʼaseʼ chuqaʼ xtqïl kikotem (Deuteronomio 5:16; Efesios 6:2, 3). ¿We nqanimaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación? Ri qakuqubʼabʼäl kʼuʼx man xtitewür ta qa (Hebreos 13:7, 17). ¿We xtqanimaj kitzij ri qʼatöy taq tzij? Majun kʼayewal ta xtkiyaʼ pa qawiʼ (Romanos 13:4).

 ¹¹ Toq nqʼax chi qawäch achike ruma ri Jehová nrajoʼ chi yojniman tzij, man kʼayew ta xtubʼän chi qawäch xtqabʼän ri nkibʼij ri kʼo qʼatbʼäl tzij pa kiqʼaʼ. Wakami tqatzʼetaʼ akuchi (o apeʼ) kʼo chi yojniman tzij.

12. ¿Achike samaj yaʼon pa ruwiʼ ri achin chuqaʼ achike rubʼanik nubʼän chi re?

¹² Ja ri Jehová xyaʼon rutikirsabʼal ri kʼaslem pa jun jay. Ruma rijaʼ ütz nutzʼët ri pa ruchojmil nbʼan chi re ronojel, rubʼin achike kikʼojlem jujun winäq pa jay (1 Corintios 14:33, CO). Ja ri achin ruyaʼon pa kiwiʼ ri winäq pa jun jay. Richin nubʼän ri samaj riʼ kʼo chi nunimaj rutzij ri Jesús, ruma rijaʼ ri kʼo pa ruwiʼ. ¿Achike rubʼanik nubʼän chi re? Nukʼäm runaʼoj chi rij ri rubʼeyal nusamajij ri Jesús rutinamit ri Jehová (Efesios 5:23). Jun ütz achijilonel man nanimäj ta chuwäch ri samaj kʼo pa ruwiʼ. Kʼo chi ütz runaʼoj nubʼän, chuqaʼ nqʼalajin chi kan kʼo runaʼoj rikʼin ri yerubʼän. Man xa xe ntaqon pe pa kiwiʼ ri winäq o nubʼän ri nrajoʼ rijaʼ. Kʼo pa ranima chi man yaʼon ta qʼij chi re nubʼän ri nrajoʼ rijaʼ, chuqaʼ ri ruqʼatbʼäl tzij man junan ta rikʼin ri Jehová.

13. Richin nqa chuwäch ri Jehová ri samaj nubʼän jun ixöq, ¿achike rubʼanik nubʼän chi re?

¹³ Ri ixöq kʼo chi nutoʼ chuqaʼ nutzʼaqatisaj ri rachijil. Rijaʼ kʼo chuqaʼ ruqʼij ri rutzij pa rachoch.  Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij: «Man tiwixowaj ri nukʼüt [...] ri iteʼ» (Proverbios 1:8). Jun ixöq runimanel ri Jesús kʼo pa ranima chi ri rutzij rijaʼ man ikʼowinäq ta ruqʼij chuwäch rutzij ri rachijil, ruma riʼ nutoʼ richin nubʼän ri samaj yaʼon pa ruwiʼ ri rachijil. Rijaʼ man nuqasaj ta ruqʼij ri rachijil, man nukanoj ta rubʼanik nbʼan ri nrajoʼ rijaʼ o rijaʼ ta nukʼwan bʼey. Toq man nqa ta chuwäch ri nubʼän ri rachijil, pa rubʼeyal nubʼij chi re, chuqaʼ xtutoʼ rikʼin ri xtunojij xtubʼän. Toq ri achin man runimanel ta ri Jesús, rikʼin bʼaʼ más kʼayew xtubʼän chuwäch ri ixöq xtunimaj rutzij. We stapeʼ ke riʼ rijaʼ xtuyaʼ ruqʼij, rikʼin bʼaʼ ruma riʼ ri xtrajoʼ xtretamaj chi rij ri Jehová (tasikʼij 1 Pedro 3:1).

14. ¿Achike nkibʼän ri akʼwalaʼ richin yekikot ri kiteʼ kitataʼ chuqaʼ ri Jehová?

¹⁴ ¿Achike nukʼäm pe ri yeniman tzij ri akʼwalaʼ? Nukikotisaj kanima ri kiteʼ kitataʼ chuqaʼ nuyaʼ kiqʼij (Proverbios 10:1). Nkikotisaj chuqaʼ ranima ri Jehová. Ri naʼoj chi rij ri nanimaj kitzij ateʼ atataʼ kichin konojel akʼwalaʼ. Toq  ri akʼwalaʼ xa xe kiteʼ o kitataʼ kʼo kikʼin, ja riʼ toq más nkʼatzin chi yetoʼon chuqaʼ yeniman tzij. Toq ri winäq nkibʼän ri kisamaj yaʼon kan ruma ri Jehová, yekikot chuqaʼ kʼo uxlanem pa kachoch. Chuqaʼ nkiyaʼ ruqʼij ri Jehová ri xtikirisan ri kʼaslem pa jun jay.

15. a) ¿Achike rubʼanik nqakʼüt pa congregación chi yojniman pa ruqʼaʼ ri Jehová? b) ¿Achike textos yojtoʼon richin yojniman pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey? (Tatzʼetaʼ ri recuadro: « Kojniman pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey pa rutinamit ri Jehová» chi re re wuj reʼ).

¹⁵ Ri Jehová ja ri Jesús rupabʼan pa ruwiʼ ri rutinamit (Colosenses 1:13). Ri Jesús ja ri «kuqül rukʼuʼx samajel» rukusan richin nuyaʼ ronojel ri nkʼatzin chi ke ri winäq chi rij ri Loqʼoläj Wuj (Mateo 24:45-47, CR). Ri Molaj Ukʼwäy taq Bʼey ri kʼo pa kiwiʼ ri testigos de Jehová, ja riʼ ri «kuqül rukʼuʼx samajel y nowinäq». Achiʼel ri pa kiqʼij kan ri nabʼey taq nimanelaʼ, ri Molaj Ukʼwäy taq Bʼey nkitäq rubʼixik chi ke ri ukʼwäy taq bʼey ri pa taq congregación ri achike kʼo chi nbʼan. Kʼo mul kan jumul chi ke rijeʼ nkibʼij el, chuqaʼ kʼo kʼa mul nkitäq el rubʼixik chi kij ri ukʼwäy taq bʼey e richin circuito. Toq röj yojniman pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey, ja ri Jehová nqanimaj rutzij (tasikʼij 1 Tesalonicenses 5:12; Hebreos 13:17).

16. ¿Achike ruma ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi ri ukʼwäy taq bʼey rikʼin ruchuqʼaʼ ri Jehová yechaʼöx?

¹⁶ Ri ukʼwäy taq bʼey chuqaʼ ri toʼonelaʼ xa e ajmakiʼ. Ruma riʼ achiʼel xa bʼa achike winäq, kʼo ri man jaʼ ta xkekibʼän. Stapeʼ e ajmakiʼ rijeʼ e achiʼel jun «sipanïk», rusipanïk ri Jehová richin yekitoʼ ri winäq (Efesios 4:8). Ri Loqʼoläj Wuj nubʼij chi rijeʼ e chaʼon rikʼin ri loqʼoläj ruchuqʼaʼ ri Jehová (Hechos 20:28). ¿Achike ruma ke riʼ nubʼij? Nabʼey, ruma toq yechaʼöx, ntzʼetöx we ri kibʼanobʼal kibʼanon chi re achiʼel nrajoʼ ri Jehová chi kij ri ukʼwäy taq bʼey. Ri Loqʼoläj Wuj, jun wuj ri bʼanon rikʼin ri loqʼoläj ruchuqʼaʼ ri Jehová (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Rukaʼn, ruma  toq ri ukʼwäy taq bʼey yechaʼon kichin, nkikʼutuj chi re ri Jehová chi kerutoʼ rikʼin ri ruchuqʼaʼ.

17. ¿Achike ruma ri ixoqiʼ nkitzʼapej kijolom toq nkibʼän rusamaj jun achin?

¹⁷ Ri pa congregación kʼïy samaj yebʼan, ronojel riʼ pa kiwiʼ ri ukʼwäy taq bʼey chuqaʼ ri toʼonelaʼ e kʼo wi. Jun chi ke ri samaj, ja ri tzijonem nyaʼöx el pa kiwiʼ ri yebʼetzijon ri Loqʼoläj Wuj. ¿Achike nbʼanon ri samaj riʼ toq majun chi ke rijeʼ kʼo? Jun chi ke ri qachʼalal achin ri qasan chik pa yaʼ. ¿We majun ta chuqaʼ kʼo jun achin? Toq ke riʼ xtukusäx jun qachʼalal ixöq ri ntikïr nubʼän ri samaj riʼ. Toq jun ixöq nubʼän jun samaj ri kʼo ta chi jun achin qasan chik pa yaʼ nbʼanon, xtutzʼapëj rujolom (1 Corintios 11:3-10). * Re jun naʼoj reʼ man richin ta nqasäx kiqʼij ri ixoqiʼ, reʼ xa jun rubʼanik richin nukʼüt chi nuyaʼ ruqʼij ri chojmilal ruyaʼon kan ri Jehová pa jun jay chuqaʼ pa rutinamit.

18, 19. a) ¿Achike naʼoj nuyaʼ chi qawäch ri Romanos 13:1-7? b) ¿Achike rubʼanik nqayaʼ kiqʼij ri qʼatöy taq tzij?

¹⁸ Ri qitzij taq nimanelaʼ nqaxikʼ qiʼ nqabʼän pa qakʼaslem ri naʼoj nqïl chupam ri Romanos 13:1-7 (tasikʼij). Toq nqasikʼij re texto reʼ, nqatzʼët chi yerusikʼij ri «qʼatöy taq tzij». Ri Jehová ruyaʼon qʼij chi e kʼo ri qʼatöy taq tzij richin yesamäj pa kiwiʼ ri winäq chuqaʼ richin pa ruchojmil yekibʼän chi re ronojel. ¿Achike rubʼanik yojniman pa kiqʼaʼ ri qʼatöy taq tzij? Yojniman toq nqabʼän ri nkibʼij ri kipixaʼ. Ruma riʼ nqayaʼ apo ri pwäq nkikʼutuj, ütz kinojisaxik nqabʼän chi ke ri wuj yekikʼutuj, chuqaʼ ri nubʼij ri pixaʼ chi kij ri ulew, kʼayij chuqaʼ chi qij röj winäq. Ronojel ri nkibʼij ri qʼatöy taq tzij xtqabʼän, ja kʼa toq nqatzʼët chi xa nkiqʼäj rutzij ri Tataʼixel, man xkojniman ta chik pa kiqʼaʼ. Achiʼel xkibʼij ri apóstol,  röj chuqaʼ xtqabʼij: «Nkʼatzin chi ja ri nubʼij ri Dios ri nqanimaj, y man ja ta ri nkajoʼ ri winaqiʼ» (Hechos 5:28, 29; tasikʼij ri recuadro: « ¿Achike qʼatbʼäl tzij ninnimaj?»).

¹⁹ Jun chik rubʼanik nqakʼüt chi yojniman pa kiqʼaʼ ri qʼatöy taq tzij, ja ri pa rubʼeyal yojchʼon kikʼin ri kisamajelaʼ. Jun qʼij, ri apóstol Pablo xukʼwäx chuwäch ri Herodes Agripa, ri qʼatöy tzij, chuqaʼ chuwäch ri Festo. Ri Pablo retaman wi chi rijeʼ kʼïy ri man jaʼ ta ri nkibʼän, stapeʼ ke riʼ, ri rubʼanik xchʼon kikʼin xubʼän chi re chi kan kʼo kiqʼij (Hechos 26:2, 25). Röj, kʼo chi nqakʼäm qanaʼoj chi rij ri Pablo, nïm o qajnäq ruqʼij rusamaj jun winäq, ri rubʼanik yojchʼon rikʼin tubʼanaʼ chi kʼo ruqʼij. Ke riʼ chuqaʼ kinaʼoj tkibʼanaʼ ri akʼwalaʼ kikʼin ri tijonelaʼ o xa bʼa achike chik jun samajel ri pa tijobʼäl. Kʼo ta chi konojel winäq nqayaʼ kiqʼij, stapeʼ man ütz ta nkitzʼët ri qanimabʼäl kʼuʼx. Jaʼ, kʼo ta chi konojel winäq nqʼalajin chi kiwäch chi röj majun winäq ta nqaqasaj ruqʼij (tasikʼij Romanos 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. ¿Achike nukʼäm pe we nqayaʼ kiqʼij ri qʼatöy taq tzij?

²⁰ Majun ruma nqaqasaj kiqʼij ri winäq. Chuqaʼ pa rukʼexel yeqachaʼ achike nqayaʼ kiqʼij, ütz nqasamajij re naʼoj reʼ: «Tiyaʼ kiqʼij konojel ri winäq» (1 Pedro 2:17, CO). E kʼïy winäq ütz nkinaʼ ri xtqayaʼ kiqʼij ruma wakami majun chik e kʼïy ta yebʼanon ke riʼ. Toq nqayaʼ kiqʼij ri winäq, nqataqej ri xubʼij kan ri Jesús: «Tsaqirisan ri isaqil rïx chi kiwäch ri winäq, richin nkitzʼët ri utziläj taq ibʼanobʼal, y xtkiyaʼ rukʼojlem ri i-Tataʼ ri kʼo chi la chi kaj» (Mateo 5:16, CR).

²¹ Ruma achiʼel pa qʼequʼm e kʼo ri winäq, ri choj kanima ütz xtkitzʼët apo ri saqil nuyaʼ ri Loqʼoläj Wuj. Ruma kʼa riʼ we röj nqayaʼ kiqʼij ri qachʼalal pa qachoch, pa rutinamit ri Jehová chuqaʼ ri qʼatöy taq tzij, rikʼin bʼaʼ ruma riʼ xkepe chupam ri saqil nuyaʼ ri Tataʼixel. Kan ütz ta riʼ ¿pejaʼ? Stapeʼ ta kʼa majun winäq xtpe qikʼin ruma riʼ, röj xa xe retal yojkikot ruma nqakikotisaj ranima ri Jehová toq nqayaʼ kiqʼij ri winäq chuqaʼ ja riʼ rubʼanik oj kʼo chupam ri rajowabʼäl.