• «Rïn xinnaʼ chë ri wachjil achiʼel ta chaq taqïl najin nukanuj nkʼexel».

• «Rïn xinnaʼ chë xa majun ta nqʼij chqä chë ma yïn jaʼäl ta».

• «Xa xuʼ wä rïn ntaman ri najin nqʼaxaj. Ma yikowin ta wä ntzjoj ri najin nqʼaxaj».

• «Rïn xinquʼ chë Jehová ma yirajoʼ ta».

Re tzij reʼ nkikʼüt chqawäch achkë nunaʼ jun ixöq taq rachjil nutzʼët pornografía. Y, si rachjil kan pa ikʼ o pa junaʼ rubʼanon pä riʼ pa newäl, rkʼë jbʼaʼ ryä xtnaʼ chë ma xtkowin ta chik xtkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij. Kʼo jun ixöq xuʼij: «Rïn xinnaʼ chë achiʼel ta ma ntaman ta ruwäch wachjil. Nkʼutuj wä qa chi nwäch achkë más najin nrewaj chi nwäch».

Y ri awachjil rït, ¿najin nutzʼët pornografía? a Re tjonïk reʼ xbʼan pä chkë qachʼalal ixoqiʼ achiʼel rït. Chpan re tjonïk reʼ xketzʼet jojun naʼoj chpan le Biblia ri kan xtkikʼuqbʼaʼ akʼuʼx, xkatkitoʼ rchë xtatamaj chë Jehová kʼo awkʼë, rchë kiʼ chik jmul akʼuʼx xtaʼän chqä rchë junan chik jmul xtuʼän awäch rkʼë. b

Kantzij na wä chë rït ma yakowin ta natzʼët jontir ri nuʼän awachjil, ye kʼa kʼo jojun ri ütz naʼän rchë ma nchʼpü ta más akʼuʼx (yamayon). Ya reʼ jojun chkë ri ütz naʼän.

Ma taquʼ ta chë rït yït ajmak. Rkʼë jbʼaʼ jun ixöq nuquʼ chë ryä ajmak rma rachjil nutzʼët pornografía. Ya Alice c nuquʼ wä chë ryä ajmak, rma riʼ nukʼutuj wä qa chwäch: «¿Achkë rma wachjil nqä chwäch yerutzʼët nkʼaj chik ixoqiʼ chi nwäch rïn?». Y ye kʼo nkʼaj chik ixoqiʼ nkinaʼ chë xa más bʼenäq pa nüm ri kʼayewal rma ri kinaʼoj nkiʼän rkʼë kichjil. Ya Daniela nuʼij: «Kan itzel wä nnaʼ chë ryä nutzʼët pornografía. Ya riʼ xbʼanö chë rïn chaq nyowal ronojel mul, y rma riʼ xinnaʼ chë xa nmak rïn ma ütz ta chik najin nqakʼwaj qiʼ pa qakʼlajil».

We rït chqä ke riʼ nanaʼ, tnatäj chawä chë Jehová ma nuʼij ta chë rït yït ajmak rma ri najin nuʼän awachjil. Santiago 1:14 nuʼij: «Kan yë jun winäq nkanun qa kʼayewal chrij taq nuyaʼ qʼij chë ri nurayij nqʼolö rchë chqä nchʼakon chrij» (Rom. 14:12;  Filip. 2:12). Jehová ma nuqʼabʼaj ta rumak awachjil chawij rït. Pa rukʼexel riʼ, ryä nuloqʼoqʼej chë rït nanmaj rutzij (2 Crón. 16:9).

Ma taquʼ ta chë ri awachjil nutzʼët pornografía rma rït ma yït jaʼäl ta, ya riʼ ma tzij ta. Ri nqʼax reʼ chawäch kowan xkaturtoʼ. Ye kʼo winäq ri kitaman chrij re naʼoj reʼ nkiʼij chë ri pornografía nuʼän chë ri achï kʼo yeruquʼ chqä yerurayij ri ma nrïl ta rkʼë jun ixöq.

Ma taquʼ ta más ri najin nbʼanatäj pan akʼlajil. Ya Catherine nuʼij chë ma nkowin ta nresaj pa rujolon chë rachjil nutzʼët pornografía. Ya Frances nuʼij: «Taq ma ntaman ta akuchï kʼo wä wachjil, rïn kan kowan nchʼpü nkʼuʼx. Chöj jun qʼij xa xuʼ ya riʼ nquʼ rij». Ye kʼo ixoqiʼ nkiʼij chë kan kowan yekʼïx taq ye kʼo kikʼë qachʼalal ri rkʼë jbʼaʼ kitaman ri najin nbʼanatäj rkʼë kichjil. Y ye kʼo jojun chik nkinaʼ chë xa kiyonïl ye kʼo rma nkiquʼ chë majun ta jun nqʼax chwäch ri najin nkiqʼaxaj ryeʼ.

Majun ta rubʼanon we rït chqä ke riʼ nanaʼ, ye kʼa we xa xuʼ ya riʼ naquʼ xa más xkaqä pa bʼis. Ri más ütz naʼän ya riʼ nakowirsaj awachbʼilanïk rkʼë Jehová, rma ya riʼ xtyaʼö awchqʼaʼ (Sal. 62:2; Efes. 6:10).

¿Achkë rubʼanik yaturtoʼ ri naskʼij ruwäch le Biblia chqä yachʼobʼon chrij? Le Biblia yerutzjoj jojun ixoqiʼ ri xkiqʼaxaj nmaʼq taq kʼayewal chqä chë kan jaʼäl xnaʼ kan taq xkitzjoj che rä Jehová jontir ri najin nkiqʼaxaj. Tapeʼ ryä ma ronojel ta mul xresaj ri kʼayewal chkij, ryä xyaʼ uxlanen pa kan. Taquʼ rij ri xbʼanatäj rkʼë Ana, ri kan kowan xbʼison. Ryä yalöj xtzjon rkʼë Jehová y kan jaʼäl xnaʼ ran taq xuʼän riʼ tapeʼ ma retaman ta wä achkë xtbʼanatäj chpan rukʼaslemal (1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Cor. 1:3, 4).

Takʼutuj atoʼik chkë ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación. Ryeʼ «xkeʼok achiʼel jun ri akuchï natoʼ wä awiʼ chwäch ri kaqʼiqʼ chqä achiʼel jun ri akuchï natoʼ wä awiʼ chwäch ri qʼeqäl jöbʼ» (Is. 32:2). Rkʼë jbʼaʼ ryeʼ xtkiʼij che rä jun qachʼalal ixöq, ri achoq rkʼë ütz natzjoj wä ri najin naqʼaxaj, chë tkʼuqbʼaʼ akʼuʼx (Prov. 17:17).

Rkʼë jbʼaʼ rït nakʼutuj qa chawäch we xkakowin xtatoʼ awachjil rchë xtyaʼ qa rutzʼetik pornografía, y rkʼë jbʼaʼ kan xkakowin xtaʼän riʼ. Le Biblia nuʼij chë más ütz taq «kaʼiʼ winäq» nkitoʼ kiʼ rchë nkisöl jun nüm kʼayewal «chwäch xa xuʼ jun» (Ecl. 4:9-12). Ye kʼo estudios nkikʼüt chë taq ri kʼlan taq winäq nkitolaʼ kiʼ chkiwäch, ma kan ta kʼayewal nuʼän chkiwäch  nkiyaʼ qa rutzʼetik pornografía chqä nkikʼuqbʼaʼ chik jmul kikʼuʼx chkij.

Jun ri nkʼatzin natzʼët rït, ya riʼ we ri awachjil kantzij nrajoʼ nuyaʼ qa rutzʼetik pornografía chqä we xttäj ruqʼij rchë xtyaʼ qa. ¿Ataman chik rït we ryä xkʼutuj yän ruchqʼaʼ che rä Jehová chqä we xkʼutuj yän rutoʼik chkë ri ukʼwäy taq bʼey? (2 Cor. 4:7; Sant. 5:14, 15). ¿Kʼo komä rubʼanon awachjil rchë ma nutzʼët ta chik pornografía? Jun tzʼetbʼäl, ¿ma nuksaj ta chik más ru-celular, ru-tablet o ru-computadora?, ¿nutäj ruqʼij rchë ma nuʼän ta jun ri xa xtuʼän che rä chë xttzʼët chik jmul? (Prov. 27:12). ¿Nrajoʼ ryä nukʼän atoʼik rït chqä majun nrewaj ta chawäch? We ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ rït xkakowin xtatoʼ.

Ye kʼa ¿achkë rubʼanik xtaʼän riʼ? Tatzʼetaʼ ri nuʼän ya Felicia. Ryä kʼlan rkʼë Ethan, ri xchäp rutzʼetik pornografía taq kʼa koʼöl na. Ya Felicia nuʼän jontir ri kʼo pa ruqʼaʼ rchë rachjil ma kʼayewal ta nuʼän chwäch nukʼutuj rutoʼik che rä taq nrajoʼ nutzʼët chik jmul pornografía. Ethan nuʼij: «Ma kʼayewal ta nuʼän chi nwäch ntzjoj jontir che rä wixjayil. Ryä kan ütz runaʼoj nuʼän wkʼë; yirutoʼ rchë kʼo yenqʼät chi nwäch rchë ma nbʼän ta ri ma ütz ta, y chaq taqïl nukʼutuj chwä achkë nbʼanon. Chqä, yirutoʼ rkʼë ruksaxik internet». Ye kʼa, ya Felicia kan poqän nunaʼ ran taq nuquʼ chë rachjil nutzʼët pornografía. Ye kʼa ryä nuʼij: «Tapeʼ kan kowan nyowal chqä kan poqän runaʼon wan, rïn ntaman chë ya riʼ ma nutoʼ ta ryä rchë nuyaʼ qa ri ma ütz ta najin nuʼän. Rma riʼ, naʼäy nqtzjon chrij ri najin nbʼanatäj rkʼë ryä, y chrij riʼ nqakanuj rubʼanik rchë nqasöl ri nkʼayewal rïn».

Taq ri kʼlan taq winäq yetzjon chkiwäch, ya riʼ nutoʼ ri achï rchë ma nutzʼët ta chik pornografía. Ye kʼa nutoʼ chqä ri ixöq rchë nukʼuqbʼaʼ chik jmul rukʼuʼx chrij. Taq jun achï majun ta nrewaj chwäch rixjayil, nutzjoj che rä achkë najin nuʼän o akuchï kʼo wä, ya riʼ nutoʼ rixjayil rchë ma kaʼiʼ ta rukʼuʼx nuʼän chrij.

¿Ütz komä nuʼän chawäch rït naʼän ya reʼ rkʼë awachjil? We ütz nuʼän chawäch, rkʼë jbʼaʼ ütz niskʼij o nitjoj iwiʼ chrij re tzijonem reʼ. ¿Achkë kʼo chë nuyaʼ chwäch awachjil nuʼän? Ryä kʼo chë nuyaʼ chwäch nuyaʼ qa rutzʼetik pornografía y nuʼän chë rït nakʼuqbʼaʼ chik jmul akʼuʼx chrij. Pa rukʼexel nkatäj ruyowal chawä rma rït nawajoʼ yatzjon chrij reʼ, ryä kʼo chë nutäj ruqʼij rchë nqʼax chwäch achkë nanaʼ rït rma ri najin nuʼän ryä. Y rït, ¿achkë kʼo chë nayaʼ chawäch naʼän? Nkʼatzin nayaʼ chawäch natoʼ ryä rkʼë ri najin nuqʼaxaj y natäj aqʼij rchë nakʼuqbʼaʼ chik jmul akʼuʼx chrij. Kan kowan nkʼatzin chë rïx nqʼax chiwäch achkë nbʼanö chë ri winäq nkitzʼët pornografía y achkë nkʼatzin nbʼan rchë nyaʼöx qa rutzʼetik. d

 We rït nanaʼ chë xa xtpë iyowal we xkitzjon chrij reʼ, taquʼ we ütz njeʼ jun ukʼwäy bʼey iwkʼë rchë nukʼwaj bʼey chiwäch. We ke riʼ, tichaʼ jun ukʼwäy bʼey ri ninaʼ rïx chë ma kʼayewal ta nuʼän chiwäch yixtzjon rkʼë. Ma tamestaj ta chë, tapeʼ ri awachjil xtyaʼ qa rutzʼetik pornografía, rkʼë jbʼaʼ rït xtkʼwaj tiempo chawäch rchë xtakʼuqbʼaʼ chik jmul akʼuʼx chrij. Ye kʼa ma kakos ta. Tayaʼ awan chrij ri utzil xtiwïl pan ikʼlajil. Ma tikʼo ta akʼuʼx nayoʼej chë kʼo jun qʼij más ütz xtikʼwaj iwiʼ (Ecl. 7:8; 1 Cor. 13:4).

We ri awachjil nutzʼët chik jmul pornografía, ¿ntel chë tzij riʼ chë ma ntiʼon ta ran rma ri najin nuʼän o chë majun bʼëy xtkowin ta xtyaʼ qa rutzʼetik? Manä, ma ke riʼ ta. We ryä rukʼulun chik che rä nuʼän riʼ, rkʼë jbʼaʼ ronojel mul xtkʼatzin xttäj ruqʼij rchë xtyaʼ qa rutzʼetik. Ryä xtkowin xttzʼët chik jmul pornografía tapeʼ kan kʼïy chik junaʼ ma rutzʼeton ta. Rchë ma xtbʼanatäj ta riʼ, ryä kʼo más xtkʼatzin xtqʼät chwäch chqä xtkʼatzin na xtchajij kowan riʼ (Prov. 28:14; Mat. 5:29; 1 Cor. 10:12). Ryä xtkʼatzin xtjäl ri rubʼanik nchʼobʼon chqä xtkʼatzin nutzelaj ri ma ütz ta. Jojun chkë riʼ ya riʼ ri pornografía chqä jontir ri rukʼwan riʼ rkʼë, achiʼel ri nachäp qa achʼakul (Efes. 4:23; Sal. 97:10; Rom. 12:9). ¿Nawajoʼ rït naʼän jontir reʼ? We ke riʼ, tayaʼ chwäch awan chë rkʼë jbʼaʼ kʼo jun qʼij ri awachjil xtyaʼ qa rutzʼetik pornografía. e

¿Y achkë nbʼanatäj we ri awachjil ma nrajoʼ ta nutäj ruqʼij rchë nuyaʼ qa rutzʼetik pornografía? We ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ rït chaq taqïl xkabʼison, chiʼin xtanaʼ chqä xtpë ayowal. Ye kʼa, taʼij jontir ri nanaʼ che rä Jehová; ya riʼ xkaturtoʼ rchë xtjeʼ uxlanen pan awan (1 Ped. 5:7). Tatjaʼ aqʼij rchë natjoj más awiʼ chrij le Biblia, yachʼobʼon chrij chqä yachʼö rkʼë Jehová, ya riʼ xkatoʼö rchë xkajelun más rkʼë ryä y ryä xtjelun pä más awkʼë rït. «Jehová naqaj kʼo wä chkë ri sokotajnäq kan» chqä nrajoʼ chë kiʼ chik jmul kikʼuʼx nkiʼän (Sal. 34:18). Tatjaʼ aqʼij rchë yatok jun más ütz rusamajel Jehová, takʼutuj atoʼik chkë ri ukʼwäy taq bʼey y ma tikʼo ta akʼuʼx nayoʼej ri qʼij taq ri awachjil rkʼë jbʼaʼ xtjäl runaʼoj (Rom. 2:4; 2 Ped. 3:9).