1. ¿Achkë xtqtoʼö rchë kan xtqä chqawäch xtqanukʼuj kij ri profecías?

 BEN, jun qachʼalal kʼajol, nuʼij: «Rïn kowan nqä chi nwäch nnukʼuj kij ri profecías ri ye kʼo chpan le Biblia». ¿Ke riʼ chqä nanaʼ rït? ¿O naquʼ chë kʼayewal nuʼän chawäch nanukʼuj kij ri profecías, o xa nikʼo akʼuʼx yeʼaskʼij? We ke riʼ nbʼanatäj awkʼë, rkʼë jbʼaʼ xtjalatäj ri rubʼanik yeʼatzʼët ri profecías we nqʼax más chawäch achkë rma Jehová xeruyaʼ qa chpan Ruchʼaʼäl.

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rma nkʼatzin nqatamaj más chkij ri profecías y achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nqanukʼuj kij. Chrij riʼ xtqanukʼuj kij kaʼiʼ profecías ri ye kʼo chpan ri wuj Daniel y xtqatzʼët achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nqʼax chqawäch achkë yeʼel chë tzij.

3. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë yeqʼax ri profecías chqawäch?

³ Rchë yeqʼax ri profecías chqawäch, nkʼatzin nqakʼutuj qatoʼik. Qchʼobʼon na peʼ chrij reʼ. Tabʼanaʼ che rä chë xabʼä chpan jun tinamït ri majun bʼëy yït bʼenäq ta, ye kʼa yït bʼenäq rkʼë jun awachiʼil ri kan kʼïy chik mul bʼenäq chriʼ. Ri awachiʼil riʼ retaman akuchï yïx kʼo wä y achkë bʼey nkʼatzin nikʼwaj. ¡Kan ütz chë ri awachiʼil riʼ xrajoʼ xbʼä awkʼë! Ke riʼ chqä Jehová, ryä retaman achkë tiempo yoj kʼo komä y achkë petenäq chqawäch apü. Rma riʼ, rchë yeqʼax ri profecías chqawäch nkʼatzin nqakʼutuj qatoʼik che rä (Dan. 2:28; 2 Ped. 1:19, 20).

4. ¿Achkë rma Jehová xeruyaʼ qa profecías chpan Ruchʼaʼäl? (Jeremías 29:11; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁴ Jehová achiʼel jun tataʼaj. Ryä nrajoʼ chë ralkʼwal ütz yebʼä  pa kikʼaslemal (taskʼij ruwäch Jeremías 29:11). Chqä nkowin nuʼij achkë xkebʼanatäj chqawäch apü. Rma riʼ xeruyaʼ qa profecías chpan Ruchʼaʼäl rchë röj nqatamaj achkë xkebʼanatäj chqawäch apü (Is. 46:10). Rma riʼ nqkowin nqaʼij chë ri profecías kan jun spanïk ri ruyaʼon qa Qatat chqë. Ye kʼa ¿achkë rubʼanik nqatamaj chë kantzij xketzʼaqät?

5. ¿Achkë nkitamaj qa ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ chrij Max?

⁵ Chpan ri escuela, ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri ye Testigos ye kʼo chkikojöl winäq ri ma kan ta kʼo ruqʼij le Biblia chkiwäch o rkʼë jbʼaʼ kan majun ruqʼij chkiwäch. Rkʼë jbʼaʼ ri nkiʼij o ri nkiʼän ri winäq riʼ nuʼän chë ryeʼ xa kaʼiʼ chik kikʼuʼx nkiʼän chrij ri nkinmaj. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Max. Ri qachʼalal riʼ nuʼij: «Taq yïn kʼo na pan escuela, xinkʼutuj qa chi nwäch we ri religión ri najin nkikʼüt nteʼ ntat chi nwäch ya riʼ ri nqä chwäch Dios chqä we le Biblia Ruchʼaʼäl Dios». ¿Achkë xkiʼän ruteʼ rutataʼ Max? Ryä nuʼij: «Ryeʼ ma xpë ta kiyowal chwä, tapeʼ najin wä yechʼpü chwij (yinkimäy)». Ri ruteʼ rutataʼ Max xkiksaj le Biblia rchë xkiqʼalajsaj rukʼutunik, ye kʼa ryä kʼo jun chik xuʼän. Max nuʼij: «Rïn xinnukʼuj kiwäch ri profecías ri ye kʼo chpan le Biblia chqä xintzjoj chkë ri nkʼaj chik kʼojolaʼ pa congregación ri najin wä ntamaj». ¿Achkë xbʼanatäj? Ryä nuʼij: «Taq rïn xinbʼän riʼ, más xinyaʼ chwäch wan chë le Biblia ya riʼ Ruchʼaʼäl Dios».

6. ¿Achkë ütz nqaʼän we xa kaʼiʼ qakʼuʼx qabʼanon chrij ri nqanmaj, y achkë rma?

⁶ Y rït, ¿xa kaʼiʼ chik najin nuʼän akʼuʼx chrij ri nuʼij le Biblia? We ke riʼ, majun mak ta najin naʼän, ye kʼa kʼo nkʼatzin naʼän. Ri xa kaʼiʼ rubʼanon akʼuʼx achiʼel ri óxido. We röj ma nqesaj ta ri óxido chrij xa bʼa achkë jun ri kʼo qkʼë, xa xtchaʼ chiʼ. ¿Achkë ütz naʼän rchë achiʼel ta nawesaj äl ri «óxido» ri kʼo chrij akʼuqbʼäl akʼuʼx? Naʼäy takʼutuj qa reʼ chawäch: «¿Nnmaj rïn ri nuʼij le Biblia chrij ri xtbʼanatäj chqawäch apü?». We xa kaʼiʼ rubʼanon akʼuʼx chrij riʼ, ütz nanukʼuj kiwäch ri profecías ri xetzʼaqät yän. ¿Achkë xkatoʼö rchë xtaʼän riʼ?

7. ¿Achkë xtoʼö rchë Daniel rchë xnukʼuj kij ri profecías? (Daniel 12:10; tatzʼetaʼ ri achbʼäl).

⁷ Rchë nqanukʼuj kij ri profecías, ütz nqakʼän qanaʼoj chrij Daniel. Ryä xnukʼuj kij ri profecías rma xrajoʼ xtamaj ri kantzij. Jun chik ri xtoʼö rchë, ya riʼ chë ma xnaʼ ta riʼ. Daniel retaman wä chë Jehová nuyaʼ kinaʼoj ri kitaman ruwäch ryä chqä nkismajij rupixaʼ (Dan. 2:27, 28; taskʼij ruwäch Daniel 12:10). Ryä xkʼüt chë ma xnaʼ ta riʼ taq xkʼutuj rutoʼik che rä Jehová (Dan. 2:18). Chqä, Daniel nutjoj wä riʼ chrij Ruchʼaʼäl Dios chqä nchʼobʼon wä chrij. Ryä nunukʼuj wä kiwäch ri loqʼoläj taq wuj ri ye kʼo wä pa ruqʼij qa ryä (Jer. 25:11, 12; Dan. 9:2). ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Daniel?

8. ¿Achkë rma ye kʼo jojun winäq nkinukʼuj kij ri profecías, ye kʼa achkë nkʼatzin nqaʼän röj?

⁸ Taquʼ achkë rma nanukʼuj kij ri profecías. ¿Achkë rma rït naʼän riʼ? ¿Naʼän riʼ rma nawajoʼ natamaj ri kantzij? We ke riʼ, Jehová kan xkaturtoʼ pä (Juan 4:23, 24; 14:16, 17). Ye kʼa, ye kʼo jojun winäq nkitjoj kiʼ chrij le Biblia xa xuʼ  rchë nkajoʼ nkikʼüt chë ma runaʼoj ta Dios kʼo chpan. Ryeʼ nkitäj kiqʼij rchë nkikanuj jun naʼoj chpan rchë nkikʼüt chë yë ryeʼ yechaʼö achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta, rchë ke riʼ nkiʼän ri nkajoʼ chpan kikʼaslemal. Ye kʼa taq röj nqatjoj qiʼ chkij ri profecías nkʼatzin nqaʼän riʼ rma nqajoʼ nqatamaj ri kantzij. Chqä, rchë yeqʼax ri profecías chqawäch, kʼo jun naʼoj nkʼatzin njeʼ qkʼë.

9. ¿Achkë naʼoj nkʼatzin njeʼ qkʼë rchë yeqʼax ri profecías chqawäch, y achkë rma?

⁹ Ma tanaʼ ta awiʼ. Jehová nuʼij chë nuyaʼ kitoʼik ri ma nkinaʼ ta kiʼ (Sant. 4:6). Rma riʼ, we nqajoʼ yeqʼax ri profecías chqawäch, nkʼatzin nqakʼutuj qatoʼik che rä. We röj ma nqanaʼ ta qiʼ, xtqakʼän ri toʼïk ri nuyaʼ pä ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj. Jehová nuksaj re utziläj samajel reʼ rchë pa ruqʼijul nuyaʼ pä ri nkʼatzin chqë (Luc. 12:42). Rma ryä kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir, nqʼax chqawäch achkë rma xa xuʼ re utziläj samajel reʼ nuksaj rchë nqrtoʼ pä rchë nqʼax chqawäch ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia (1 Cor. 14:33; Efes. 4:4-6).

10. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xuʼän ya Esther?

¹⁰ Tatjoj awiʼ chrij Ruchʼaʼäl Dios. Taquʼ rij jun profecía ri nqä chawäch rït y tanukʼuj rij. Ya riʼ xuʼän ya Esther, jun qachʼalal ixöq. Ryä nqä wä chwäch nutamaj chkij ri profecías ri yetzjon chrij rupetik ri Mesías. Ryä nuʼij: «Taq 15 wä njunaʼ, xinwajoʼ xintamaj we ri profecías riʼ xetzʼibʼäx qa taq majanä tpë Jesús chwäch le Ruwachʼlew». ¿Achkë xuʼän ya Esther? Ryä xchäp kiskʼixik ri Rollos del mar Muerto, y ri xtamaj chpan xtoʼ rchë ma xuʼän ta chik kaʼiʼ rukʼuʼx. Ya Esther nuʼij: «Jojun chkë ri rollos riʼ xetzʼibʼäx taq majanä tpë Jesús chwäch le Ruwachʼlew. Rma riʼ nqkowin nqaʼij chë ri profecías ri xetzʼibʼäx qa chpan kan rkʼë Dios ye petenäq wä». Ye kʼa ryä nuʼij: «Jojun chkë ri naʼoj ye kʼo chpan xkʼatzin xinkamluj kiskʼixik rchë xeqʼax chi nwäch». Tapeʼ ke riʼ, ryä nunaʼ chë kan kʼo xkʼatzin wä ri xuʼän. Ryä nuʼij achkë xnaʼ taq xnukʼuj kij jojun profecías: «Xqʼalajin chi nwäch chë le Biblia kantzij ntzjon».

11. ¿Achkë utzil nqïl taq nqatzʼët na we le Biblia kantzij ntzjon?

¹¹ Taq nqatzʼët achkë rubʼanik ye tzʼaqatajnäq pä ri profecías ri ye kʼo chpan Ruchʼaʼäl Dios, más nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij jontir ri nuʼij pä chqë. Chqä, ri profecías yojkitoʼ rchë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqayoʼej ri rutzjun Dios chqë chqä rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän tapeʼ xa bʼa achkë na yebʼanatäj pa qakʼaslemal. Tqatzʼetaʼ komä kaʼiʼ profecías ri ye kʼo chpan ri wuj Daniel ri najin yetzʼaqät pa qaqʼij komä. Ri nqʼax chqawäch achkë yeʼel chë tzij nqrtoʼ rchë yë ri ütz nqachaʼ nqaʼän.

12. ¿Achkë ntel chë tzij ri ajqanaj ri bʼanon rkʼë hierro chqä chʼabʼäq? (Daniel 2:41-43).

¹² (Taskʼij ruwäch Daniel 2:41-43). Ri qʼatöy tzij Nabucodonosor xrachikʼaj jun mamaʼ achbʼäl. Ri raqän ri achbʼäl riʼ bʼanon rkʼë hierro chqä chʼabʼäq. Taq nqajnamaj re profecía reʼ kikʼë nkʼaj chik profecías ri ye kʼo chpan ri wuj Daniel chqä ri wuj Apocalipsis, nqʼalajin chqawäch chë raqän ri mamaʼ achbʼäl riʼ nukʼambʼej  tzij chrij ri nüm qʼatbʼäl tzij ri kibʼanon Estados Unidos chqä ri Reino Unido; ya riʼ ri qʼatbʼäl tzij ri kʼo más ruchqʼaʼ pa qaqʼij komä. Taq Daniel xqʼalajsaj chwäch Nabucodonosor achkë ntel chë tzij rachïkʼ, ryä xuʼij reʼ chrij ri qʼatbʼäl tzij riʼ: «Xtjeʼ uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, ye kʼa kʼo mul xa xtkʼis qa». ¿Achkë rma kʼo mul xa xtkʼis qa ri uchqʼaʼ kʼo pa ruqʼaʼ? Rma ri winäq —ri ya riʼ nukʼambʼej tzij ri chʼabʼäq— ma nkiyaʼ ta qʼij che rä rchë nuksaj ruchqʼaʼ. b

13. ¿Achkë nkʼatzin nqatamaj rchë nqʼax re profecía reʼ chqawäch?

¹³ Ri nuʼij Daniel chrij ri mamaʼ achbʼäl chqä chrij ri raqän, yojkitoʼ rchë nqʼax chqawäch jojun naʼoj ri kowan kejqalen. Naʼäy, ri nüm qʼatbʼäl tzij ri kibʼanon Estados Unidos chqä ri Reino Unido rukʼutun chë kʼo ruchqʼaʼ. Jun tzʼetbʼäl, ri qʼatbʼäl tzij riʼ kʼo chkikojöl ri tinamït ri xechʼakon chpan ri Primera chqä ri Segunda Guerra Mundial. Ye kʼa re qʼatbʼäl tzij reʼ kʼisnäq qa ruchqʼaʼ y, kʼa xtkʼis na más, rma ri chʼaʼoj kʼo chkiwäch ruwinaq. Rukaʼn, ya reʼ rukʼisbʼäl qʼatbʼäl tzij más nüm xtjeʼ chwäch le Ruwachʼlew taq Ruqʼatbʼäl Tzij Dios xtchüp kiwäch jontir ri qʼatbʼäl taq tzij. Tapeʼ ye kʼo nkʼaj chik tinamït xkekatäj pä chrij re jun nüm qʼatbʼäl tzij reʼ, ma xkekowin ta chrij. Röj qataman riʼ rma chpan ri profecía nuʼij chë «ri abʼäj», ntel chë tzij, Ruqʼatbʼäl Tzij Dios xtwulaj raqän ri mamaʼ achbʼäl (Dan. 2:34, 35, 44, 45).

14. ¿Achkë rma ri nqatamaj achkë ntel chë tzij ri raqän ri mamaʼ achbʼäl nqrtoʼ rchë yë ri ütz nqachaʼ nqaʼän?

¹⁴ ¿Ayaʼon chwäch awan rït chë ri xuʼij Daniel chrij raqän ri mamaʼ achbʼäl ya riʼ ri kantzij? We ke riʼ, kan xtqʼalajin rkʼë jontir ri xtaʼän pan akʼaslemal. Jun tzʼetbʼäl, ma xtatäj ta aqʼij rchë xtakanuj abʼeyomal rma ataman chë ya xtchup ruwäch ronojel (Luc. 12:16-21; 1 Juan 2:15-17). Chqä, ri nqʼax re profecía reʼ chawäch xkaturtoʼ rchë xtayaʼ más awan chrij rutzjoxik le Biblia chqä chrij kitjoxik ri winäq (Mat. 6:33; 28:18-20). Rma riʼ, komä ri xqanukʼuj yän re profecía reʼ, ütz nakʼutuj qa reʼ chawäch: «¿Nkʼüt rïn rkʼë jontir ri yenbʼän chë nyaʼon chwäch wan chë Ruqʼatbʼäl Tzij Dios ya xtchüp kiwäch jontir ri qʼatbʼäl taq tzij?».

15. ¿Yë achkë riʼ «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte» chqä «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa sur»? (Daniel 11:40).

¹⁵ (Taskʼij ruwäch Daniel 11:40). Ri capítulo 11 rchë Daniel ntzjon chkij kaʼiʼ qʼatöy taq tzij ri nkiʼän chʼaʼoj chkiwäch. Ryeʼ nkiʼän riʼ rma nkajoʼ nkiqʼät tzij pa ruwiʼ jontir Ruwachʼlew. Taq nqajnamaj re profecía reʼ kikʼë nkʼaj chik profecías ri ye kʼo chpan le Biblia, nqʼalajin chqawäch chë Rusia chqä ri rachiʼil ya riʼ «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte», chqä chë «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa sur» ya riʼ ri nüm qʼatbʼäl tzij ri kibʼanon Estados Unidos chqä ri Reino Unido. c

16. ¿Achkë kʼayewal kilon rusamajelaʼ Dios ri ye kʼo chkipan tinamït ri ye kʼo pa ruqʼaʼ «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte»?

¹⁶ «Ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte» ruyaʼon kʼayewal pa kiwiʼ rusamajelaʼ Dios ri ye kʼo chkipan tinamït ri ye kʼo pa ruqʼaʼ. Ye kʼo jojun Testigos yekichʼeyon chqä yeyaʼon pacheʼ xa rma nkiyaʼ ruqʼij Dios. Ye kʼa ri qachʼalal ma kixiʼin ta kiʼ chwäch ri nuʼän «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte». Pa rukʼexel riʼ, ryeʼ xa más kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij Jehová. ¿Achkë rma? Rma kitaman chë ri kʼayewal yeyaʼon pa kiwiʼ kan bʼin qa chik chpan ri wuj Daniel (Dan. 11:41). d Ri ma nqamestaj  ta re naʼoj reʼ chrij ri profecía riʼ, xtqrtoʼ chqä röj rchë xtqayoʼej apü ri rutzjun Dios chqë chqä rchë majun bʼëy xtqayaʼ ta qa ryä.

17. ¿Achkë kʼayewal kilon rusamajelaʼ Dios ri ye kʼo chkipan tinamït ri ye kʼo pa ruqʼaʼ «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa sur»?

¹⁷ Ojer qa, «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa sur» xyaʼ kʼayewal pa ruwiʼ rutinamit Jehová. Chpan ri Primera chqä ri Segunda Guerra Mundial, ye kʼïy qachʼalal xeyaʼöx pacheʼ rma ma xkajoʼ ta xeʼok soldados chqä ye kʼo jojun kalkʼwal ri Testigos xesäx pä pa taq escuelas rma ma xkajoʼ ta xkiʼän ri saludo a la bandera. Ye kʼa, chpan ri junaʼ ri ye qʼaxnäq pä, ri rusamajelaʼ Jehová kʼo nkʼaj chik kʼayewal kilon ri akuchï nkʼatzin nkikʼüt chë xa xuʼ Ruqʼatbʼäl Tzij Dios nkitoʼ. Jun tzʼetbʼäl, taq ri winäq nkichaʼ jun qʼatöy tzij, rkʼë jbʼaʼ jun qachʼalal chqä xtuʼij riʼ ran xttoʼ jun partido político. Kantzij na wä chë, tapeʼ majun ta achoq chrij xtuʼän wä votar, rkʼë jbʼaʼ pa rujolon o pa ran xtrajoʼ chë kʼo jun xtchʼakon. Ye kʼa, rchë xa xuʼ Ruqʼatbʼäl tzij Dios xtqʼatö, nkʼatzin nqachajij qiʼ ma xa xuʼ ta rkʼë ri yeqaʼän, xa kan rkʼë chqä ri yeqaquʼ chqä ri yeqanaʼ (Juan 15:18, 19; 18:36).

18. ¿Achkë nqanaʼ röj taq nqatzʼët chë re kaʼiʼ qʼatöy taq tzij reʼ nkiʼän chʼaʼoj chkiwäch? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

 ¹⁸ Rkʼë jbʼaʼ, ri winäq ri ma nkikʼuqbʼaʼ ta kikʼuʼx chkij ri profecías kowan nchʼpü kikʼuʼx taq nkitzʼët chë «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa sur» nuʼän chʼaʼoj rkʼë «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte» (Dan. 11:40). Re kaʼiʼ qʼatöy tzij reʼ, ye kʼo kʼïy bombas kikʼë ri nkowin nuchüp kiwäch jontir ri winäq chwäch le Ruwachʼlew. Ye kʼa röj qataman chë Jehová ma xtyaʼ ta qʼij chë xtbʼanatäj riʼ (Is. 45:18). Rma riʼ röj ma nchʼpü ta qakʼuʼx nixta nqaxiʼij qiʼ. Pa rukʼexel riʼ, taq nqatzʼët chë «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa norte» nuʼän chʼaʼoj rkʼë «ri qʼatöy tzij ri kʼo pa sur», más nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, rma nukʼüt chqawäch chë ya xtchup ruwäch jontir ri itzelal.

19. ¿Achkë nkʼatzin nqʼax chqawäch chkij ri profecías ri ye kʼo chpan le Biblia?

¹⁹ Röj ma qataman ta achkë rubʼanik xketzʼaqät jojun chkë ri profecías ri ye kʼo chpan le Biblia; nixta Daniel xqʼax chwäch jontir ri xtzʼibʼaj qa chpan ruwuj (Dan. 12:8, 9). Ye kʼa xa rma ma qataman ta achkë rubʼanik xttzʼaqät jun profecía ma ntel ta chë tzij chë ma xttzʼaqät ta. Röj qayaʼon chwäch qan chë, achiʼel xuʼän ojer, Jehová kan pa ruqʼijul xtqʼalajsaj chqawäch ri xtkʼatzin xtqatamaj (Amós 3:7).

20. Xa jbʼaʼ chik apü, ¿achkë profecías xketzʼaqät, y achkë nkʼatzin nqaʼän röj?

²⁰ Ri tinamït xtkiyaʼ re rutzjol reʼ: «¡Kʼo uxlanen chqä ronojel ütz rubʼanon!» (1 Tes. 5:3). Taq xtbʼanatäj riʼ, ri qʼatbʼäl taq tzij xkekatäj pä chkij ri religiones ri ma yeqä ta chwäch Dios y xtkichüp kiwäch (Apoc. 17:16, 17). Chrij riʼ ryeʼ xkekatäj pä chrij rutinamit Dios (Ezeq. 38:18, 19). Y, pa rukʼisbʼäl, xtchapatäj Armagedón (Apoc. 16:14, 16). Röj qataman chë xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë xtbʼanatäj jontir reʼ. Ye kʼa loman xtbʼanatäj riʼ, qkʼaseʼ apü rchë nqatzʼët achkë rubʼanik xketzʼaqät ri profecías y keqatoʼ ri winäq rchë nkiʼän chqä riʼ, rchë ke riʼ xtqakʼüt chwäch ri Qatat kʼo chlaʼ chkaj chë nqtyoxin che rä.