1. ¿Achkë npë pan ajolon rït taq naquʼ achkë rubʼanik Jehová?

 ¿KʼO KOMÄ jmul aquʼun achkë rubʼanik Jehová? Taq rït yachʼö rkʼë, ¿achkë npë pan ajolon? Tapeʼ röj ma nqkowin ta nqatzʼët Jehová, le Biblia nutzjoj jojun naʼoj chrij ryä. Jun tzʼetbʼäl, nuʼij chë Jehová ya riʼ ri «Qʼij chqä ri akuchï nqatoʼ wä qiʼ» y «achiʼel jun qʼaqʼ ri kowan ruchqʼaʼ» (Sal. 84:11; Heb. 12:29). Chpan jun visión, ri profeta Ezequiel xuʼij chë Jehová achiʼel jun abʼäj ri nbʼix zafiro che rä, jun abʼäj ri kowan ntzʼitzʼan chqä ri kowan jaʼäl nqʼalajin achiʼel ri arcoíris (Ezeq. 1:26-28). Taq nqaquʼ rij ri nuʼij le Biblia chrij Jehová, rkʼë jbʼaʼ kan nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij o nqanaʼ chë röj kan majun ta qaqʼij.

2. ¿Achkë rma ye kʼo jojun kʼayewal nuʼän chkiwäch junan nuʼän kiwäch rkʼë Dios?

² Rma röj ma nqkowin ta nqatzʼët Jehová, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj chë ryä nqrajoʼ. O rkʼë jbʼaʼ rma ri qaqʼaxan pä chpan qakʼaslemal —achiʼel taq ma xqkʼïy ta pä rkʼë qatat— nqaquʼ chë Dios majun bʼëy xtqrajoʼ ta. Ye kʼa nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë Jehová nqʼax chwäch ri nqanaʼ chqä chë retaman achkë qanaʼon rma ri qaqʼaxan pä pa qakʼaslemal. Rchë nqrtoʼ pä rchë nqanmaj chë ryä nqrajoʼ, Jehová ruyaʼon qa chpan Ruchʼaʼäl achkë runaʼoj ryä.

3. ¿Achkë rma xtqtzjon chrij Jehová chqä chrij ri rubʼanik najowan?

³ Jehová kan kowan najowan (1 Juan 4:8). Ya riʼ ri naʼoj ri más nqʼalajin chrij. Re naʼoj reʼ nukʼüt achkë runaʼoj ryä. Jontir ri nuʼän, nuʼän rma kowan najowan. Rma ryä ke riʼ runaʼoj kan yerajoʼ chqä ri ma nkajoʼ ta ryä (Mat. 5:44, 45).  Chpan re tjonïk reʼ xtqtzjon chrij Jehová chqä chrij ri rubʼanik najowan. Taq más xtqatamaj ruwäch más xtqajoʼ.

JEHOVÁ KAN KOWAN NQRAJOʼ

4. ¿Achkë nanaʼ rït taq natamaj chë Jehová kowan najowan? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁴ «Jehová kan kowan nqrajoʼ» (Sant. 5:11). Chpan Ruchʼaʼäl, ryä nujnamaj riʼ rkʼë jun teʼej ri kowan najowan (Is. 66:12, 13). Tqaquʼ rij jun teʼej ri nuchajij ri ti ral rma kowan nrajoʼ. Ryä nutzʼibʼaʼ pa ruwiʼ ruchʼek chqä kan jaʼäl rubʼanik ntzjon rkʼë. Taq ri ti neʼy ntoqʼ o kʼo jun ntiʼon che rä, ryä chanin nbʼä rkʼë rchë nuyaʼ che rä achkë nrajoʼ. Ke riʼ chqä nuʼän Jehová, ryä ronojel mul xtqrtoʼ pä taq xtqbʼison. Rma riʼ jun chkë ri xtzʼibʼan ri Salmos xuʼij reʼ: «Taq kowan xchʼpü nkʼuʼx kimä ri kʼayewal, rït xakʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chqä xaʼän chë xinnaʼ uxlanen pa wan» (Sal. 94:19).

5. ¿Achkë rubʼanik najowan Jehová?

⁵ Jehová majun bʼëy nqryaʼ ta qa (Sal. 103:8). Ryä ronojel mul xtqrajoʼ tapeʼ kʼo akuchï xtqsach wä. Ri israelitas kan kʼïy mul xkiyaʼ bʼis pa ran Jehová, ye kʼa taq ryeʼ nkitzolij wä kiʼ che rä kimak, ryä nukʼüt wä chkiwäch chë kowan yerajoʼ. Kʼo jun qʼij xuʼij reʼ che rä rutinamit: «Rït kan kowan xbʼejeʼ aqʼij chi nwäch rïn, xyaʼöx aqʼij y rïn kowan yatinwajoʼ» (Is. 43:4, 5). Y Jehová ma rujalon ta runaʼoj. Röj ütz nqayaʼ chwäch qan che ryä kan kowan chqä nqrajoʼ. Tapeʼ xtqaʼän jun nüm mak chwäch, ryä ma xtqryaʼ ta qa. We röj nqatzolij qiʼ che rä qamak chqä nqakʼutuj qatoʼik che rä, ryä ronojel mul xtqrajoʼ. Ryä nuʼij chë «ma xtkʼewaj ta xtküy» qamak (Is. 55:7). Le Biblia nuʼij chë taq Jehová nuküy qamak, ryä nuʼän chë «kan jaʼäl xtnaʼ» qan (Hech. 3:19).

6. ¿Achkë nukʼüt qa Zacarías 2:8 chqawäch chrij Jehová?

⁶ (Taskʼij ruwäch Zacarías 2:8). Jehová nqrjnamaj rkʼë ri runaqʼ ruwäch ryä. Ri runaqʼ qawäch kan kowan kiqʼij chqä kan kowan yekʼatzin chqë. Rma riʼ taq Jehová nqrjnamaj rkʼë ruwäch, ryä achiʼel ta najin nuʼij reʼ: «Taq jun winäq nuʼän jun itzelal chiwä rïx, najin nuʼän jun itzelal che rä ri kan kowan ruqʼij chi nwäch rïn». Rma Jehová nqrajoʼ, ryä kan poqän nunaʼ ran  taq röj nqatäj poqän chqä nrajoʼ nqrchajij. Rma riʼ ütz nqaʼij reʼ che rä: «Kinachajij achiʼel nachajij ri runaqʼ awäch rït» (Sal. 17:8).

7. ¿Achkë rma nkʼatzin nqayaʼ chwäch qan chë Jehová nqrajoʼ?

⁷ Jehová nrajoʼ chë rït nanmaj chë ryä yatrajoʼ. Kantzij na wä chë ryä retaman chë xa bʼa achkë na ri najin naqʼaxaj rït komä, rkʼë jbʼaʼ ya riʼ nbʼanö chawä chë naquʼ chë ryä ma yatrajoʼ ta. Rma riʼ ¿achkë xkatoʼö rchë xtayaʼ chwäch awan chë ryä yatrajoʼ? Ri xkatoʼö ya riʼ naquʼ achkë rubʼanik Jehová nrajoʼ Jesús, yerajoʼ ri qachʼalal ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj chqä nqrajoʼ jontir röj. Ya riʼ xtqaʼän komä.

JEHOVÁ NUKʼÜT CHË NQRAJOʼ JONTIR

8. ¿Achkë rma retaman wä Jesús chë kowan najowäx rma Rutataʼ?

⁸ Jehová chqä Rukʼajol kan kʼïy junaʼ junan ye kʼo. Rma riʼ kan junan rubʼanon kiwäch chqä kowan nkajoʼ kiʼ. Yë ryeʼ ri naʼäy ri kan junan xuʼän kiwäch. Chpan Mateo 17:5, Jehová kan xuʼij chë kowan nrajoʼ Jesús. Ryä ma xa xuʼ ta xuʼij «Rïn kan kiʼ nkʼuʼx rkʼë», pa rukʼexel riʼ, rma ryä xrajoʼ chë röj nqatamaj chë nrajoʼ Jesús, chë kan kiʼ rukʼuʼx rkʼë chqä achkë xtuʼän Jesús xa jbʼaʼ chwäch apü, ryä xuʼij: «Ya reʼ ri Nkʼajol ri kowan nwajoʼ» (Efes. 1:7). Jesús retaman wä achkë nunaʼ Jehová chrij ryä. Ryä kan ruyaʼon wä chwäch ran chë Jehová kan kowan nrajoʼ, rma riʼ kan kʼïy mul xuʼij riʼ chkë ri winäq (Juan 3:35; 10:17; 17:24).

9. ¿Jaruʼ yerajoʼ Jehová ri yeruchaʼon rchë yebʼä chkaj? (Romanos 5:5).

⁹ Jehová chqä rukʼutun chkiwäch ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj chë kowan yerajoʼ (taskʼij ruwäch Romanos 5:5). Ri tzij ri xeksäx chpan re texto reʼ pa chʼaʼäl griego, ntel chë tzij chë ri rubʼanik yerajoʼ Jehová ri yeruchaʼon rchë yebʼä chkaj ütz njnamäx rkʼë jun raqän yaʼ ri kowan ruchqʼaʼ. Ri qachʼalal ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj kitaman chë yejowäx rma Dios (Jud. 1). Jontir ryeʼ yekowin chqä nkiʼij ri xuʼij ri apóstol Juan: «¡Röj kan kowan nqjowäx rma ri Qatat, rma riʼ nbʼix ralkʼwal Dios chqë!» (1 Juan 3:1). ¿Xa xuʼ komä ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj yerajoʼ Jehová? Manä. Achiʼel xtqatzʼët qa, ryä rukʼutun chë yerajoʼ jontir rusamajelaʼ.

10. ¿Achkë nkʼutü chawäch rït chë Jehová kowan yatrajoʼ?

¹⁰ ¿Achkë nkʼutü chqawäch röj chë Jehová kowan nqrajoʼ? Ri xuʼän ryä pa qawiʼ: xyaʼ rukʼaslemal Rukʼajol pa kamïk xa qmä röj. Ya riʼ nkʼutü chqawäch röj chë ryä kowan nqrajoʼ (Juan 3:16; Rom. 5:8). Ryä xyaʼ rukʼaslemal Jesús pa kamïk rchë röj nkuy qamak chqä rchë nqkowin junan nuʼän qawäch rkʼë ryä (1 Juan 4:10). Taq más xtqaquʼ rij ri xkiʼän Jehová chqä Jesús pa qawiʼ, más xtqʼax qawäch jaruʼ yojkajoʼ ryeʼ chqajujnal (Gál. 2:20). Ryä ma xyaʼ ta Rukʼajol pa kamïk xa rma jun pixaʼ ri nuʼij chë ya riʼ nkʼatzin nbʼan, ryä xuʼän riʼ rma kowan nqrajoʼ. Jehová xtäq pä chwäch le Ruwachʼlew ri Rukʼajol ri más nrajoʼ rchë xtäj poqän chqä xkäm xa qmä röj.

11. ¿Achkë nqatamaj qa chpan Jeremías 31:3?

¹¹ Achiʼel qatzʼeton pä, Jehová kan rukʼutun chqawäch chë nqrajoʼ (taskʼij ruwäch Jeremías 31:3). Ryä xqrkʼäm pä chpan rutinamit rma nqrajoʼ (tajnamaj rkʼë Deuteronomio 7:7, 8). Majun ta jun xtbʼanö chë ryä ma ta xtqrajoʼ chik (Rom. 8:38, 39). ¿Achkë nanaʼ rït taq naquʼ rij riʼ? Komä xtqaskʼij ri Salmo 23. Taq xtqaskʼij, tatzʼetaʼ achkë xnaʼ David rma retaman wä  chë Jehová kowan nrajoʼ y achkë nanaʼ rït chqä taq natamaj riʼ.

¿ACHKË NANAʼ RÏT TAQ NAQUʼ JARUʼ YATRAJOʼ JEHOVÁ?

12. Tatzjoj jojun naʼoj ri nqïl chpan ri Salmo 23.

¹² (Taskʼij ruwäch Salmo 23:1-6). Chpan ri Salmo 23, David xuʼij chë Jehová kowan nrajoʼ chqä nuchajij. Ryä xuʼij chë Jehová achiʼel ta jun Ajyuqʼ ri nyuqʼun rchë, chqä xuʼij achkë rubʼanon kachbʼilanïk che kaʼiʼ. David ma xxiʼij ta riʼ rma retaman wä chë Jehová rukʼwan rubʼey. Rma riʼ xkʼuqbʼan rukʼuʼx chrij. Ryä retaman wä chë Jehová ronojel mul xtrajoʼ. Tqatzʼetaʼ achkë rma ryä xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Dios.

13. ¿Achkë rma retaman wä David chë najin wä nchajïx rma Jehová?

¹³ «Majun ta jun ri ma ta xtjeʼ wkʼë». David retaman wä chë chajin pä rma Jehová rma ronojel mul ruyaʼon ri nkʼatzin che rä. Chqä retaman wä chë Jehová kiʼ rukʼuʼx rkʼë chqä chë junan wä rubʼanon kiwäch che kaʼiʼ. Rma riʼ David ruyaʼon wä chwäch ran chë, tapeʼ xa bʼa achkë xtbʼanatäj rkʼë, Dios xtyaʼ jontir ri nkʼatzin che rä. Ryä retaman wä chë ri kʼo más ruqʼij ya riʼ chë najowäx rma Jehová y ma yë ta ri najin wä nuqʼaxaj, rma riʼ kan kiʼ wä rukʼuʼx (Sal. 16:11).

14. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt Jehová chqawäch chë nqrajoʼ?

¹⁴ Jehová kowan nqrchajij, y más taq kʼo ma ütz ta nqaqʼaxaj pa qakʼaslemal. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Claire a, ri rukʼwan chik más 20 junaʼ pa Betel. Ryä ma xkanüy ta achkë xuʼän taq xtamaj chë  rufamilia kan xkejqaj kiʼ ri kʼayewal xekïl. Ri rutataʼ xyaʼ jun derrame cerebral che rä, jun ruchaqʼ xesäx qa pa congregación, ri rukʼayij rufamilia xchaʼ chiʼ y xesäx äl chkachoch. ¿Achkë rubʼanik xerutoʼ pä Jehová? Ya Claire nuʼij: «Jehová ronojel qʼij xyaʼ ri nkʼatzin che rä nfamilia. Ryä xyaʼ más chkë chwäch ri nquʼun rïn. Nkʼolon pa wan ronojel mul ri rukʼutun Jehová chi nwäch chë yirajoʼ y chaq taqïl yichʼobʼon chrij riʼ. Ya riʼ yirutoʼ rchë nyaʼ ruqʼij Jehová tapeʼ kʼo kʼayewal wlon».

15. ¿Achkë xyaʼö ruchqʼaʼ David? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁵ «Ryä nuyaʼ wuchqʼaʼ». Rma David kan kʼïy kʼayewal xeruqʼaxaj, kʼo mul xchʼpü rukʼuʼx (Sal. 18:4-6). Ye kʼa ri xyaʼö ruchqʼaʼ ryä ya riʼ retaman chë najowäx rma Jehová. David xnaʼ chë Jehová achiʼel ta xkʼwaj «chkipan juyuʼ ri kowan qʼayis kʼo chkiwäch» chqä «akuchï kowan yaʼ kʼo» rchë nuxlan. Ya riʼ xbʼanö chë ma xkʼis ta ruchqʼaʼ chqä kan kiʼ rukʼuʼx xyaʼ ruqʼij Jehová (Sal. 18:28-32).

16. ¿Achkë rubʼanik anaʼon rït chë Jehová ruyaʼon awchqʼaʼ?

¹⁶ Taq yeqaqʼaxaj kʼayewal, röj chqä nqkowin nqaʼij reʼ: «Rma Jehová kowan nqrajoʼ y majun bʼëy nqryaʼ ta qa, röj kʼa yoj kʼo na komä» (Lam. 3:22; Col. 1:11). Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Rachel. Ryä kan poqän xnaʼ ran taq rachjil xyaʼ qa ryä chqä Jehová taq najin wä ri COVID-19. ¿Achkë rubʼanik xtoʼöx rma Jehová? Ryä xuʼij reʼ: «Ryä xuʼän chë xinnaʼ chë yijowäx. Ryä xyaʼ ye kʼïy wamigos ri xejeʼ wkʼë, xkiyaʼ nway, xkitäq pä jaʼäl taq mensajes chqä textos chwä, kiʼ kikʼuʼx xkiʼän wkʼë chqä xkinataj chwä chë Jehová najin yiruchajij. Kan kowan yityoxin che rä Jehová rma yïn kʼo chpan jun familia ri kowan yejowan».

17. ¿Achkë rma David xkowin xuʼij: «Ma xtinxiʼij ta wiʼ»?

¹⁷ «Ma xtinxiʼij ta wiʼ, rma rït yït kʼo wkʼë». Ye kʼo jojun winäq kan itzel xkinaʼ che rä David y kan kʼïy mul xxiʼin rij rukʼaslemal. Tapeʼ ke riʼ, rma ryä xnaʼ chë najowäx rma Jehová ma xxiʼij ta riʼ. Ryä xnaʼ chë achiʼel ta Jehová ronojel mul kʼo rkʼë. Rma riʼ xbʼixaj ya reʼ che rä: «Ryä xirutoʼ pä rchë ma xinxiʼij ta chik wiʼ» (Sal. 34:4). David kan xxiʼin wä rij rukʼaslemal, ye kʼa ryä ma xxiʼij ta riʼ rma retaman wä chë najowäx rma Jehová.

18. Taq yeqïl kʼayewal ri nkiʼän chqë chë nqaxiʼij qiʼ, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nqatamaj chë Jehová nqrajoʼ?

¹⁸ Taq röj yeqaqʼaxaj kʼayewal ri nkiʼän  chqë chë nqaxiʼij qiʼ, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nqatamaj chë Jehová kowan nqrajoʼ? Ya Susi, jun qachʼalal precursora, xuʼij achkë xnaʼ ryä chqä rachjil taq ri kalkʼwal xkamsaj riʼ: «Kan kowan yaturtzʼlaʼ taq naqʼaxaj jun nüm kʼayewal, y naxiʼij awiʼ rma nanaʼ chë xkepë más kʼayewal chawij. Ye kʼa rma qataman chë Jehová nqrajoʼ ya riʼ nbʼanö chë ma nqaxiʼij ta qiʼ». Ya Rachel, ri xqatzjoj qa chpan ri peraj 16, nuʼij: «Kʼo jun aqʼaʼ ri kowan wä najin yibʼison chqä nxiʼin wiʼ, y nnaʼ wä chë majun ta chik yikowin nbʼän, xinchäp oqʼej chqä xichʼö rkʼë Jehová. Taq xinbʼän riʼ, xinnaʼ chë achiʼel ta ryä najin wä yiruqʼetej chqä yirubʼuchiʼij, achiʼel nuʼän jun teʼej rkʼë ri ti ral. Y chrij riʼ xok nwaran. Majun bʼëy xtinmestaj ta riʼ». Tasos, jun ukʼwäy bʼey ri xyaʼöx kajiʼ junaʼ pacheʼ rma ma xrajoʼ ta xok soldado, nuʼij achkë rubʼanik xchajïx rma Jehová. Ryä nuʼij: «Xyaʼ más chwä chwäch ri nkʼatzin chwä. Ya riʼ xbʼanö chë xinkʼuqbʼaʼ más nkʼuʼx chrij ryä. Chqä xyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa nwiʼ rchë kiʼ nkʼuʼx xinbʼän, rma akuchï xijeʼ wä kan nuyaʼ bʼis pan awan. Ya reʼ xkʼüt chi nwäch chë taq más nkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chrij ryä, más nqʼalajin chi nwäch chë ryä yirajoʼ. Rma riʼ xinok precursor regular tapeʼ yïn kʼo wä pacheʼ».

QJELUN RKʼË RI QADIOS RI KOWAN NAJOWAN

19. a) We qataman chë Jehová nqrajoʼ, ¿achkë rubʼanik xtqchʼö rkʼë? b) ¿Achkë textos ri yetzjon chrij ri rubʼanik nqrajoʼ Jehová yeʼapon más pan awan rït? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « Textos ri yojkitoʼ rchë nqatamaj chë Jehová nqrajoʼ»).

¹⁹ Ri xkiqʼaxaj jojun qachʼalal ri xqatzjoj chpan re tjonïk reʼ, nkikʼüt chqawäch chë Jehová ya riʼ jun «Dios ri kowan nqrajoʼ» (2 Cor. 13:11). Ryä nrajoʼ nqrtoʼ pä chqajujnal. Y röj qataman chë ryä kowan nqrajoʼ (Sal. 32:10). Taq más nqaquʼ achkë rubʼanik rukʼutun ryä chqawäch chë nqrajoʼ, más xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ryä xtqrtoʼ pä chqä más naqaj xtqjeʼ rkʼë ryä. Rma riʼ nqkowin nqaʼij che rä chë röj kan kowan nkʼatzin chqë chë ryä nqrajoʼ. Nqkowin nqaʼij che rä achkë nbʼanö chqë chë nchʼpü qakʼuʼx y ütz nqayaʼ chwäch qan chë ryä nqʼax chwäch ri nqanaʼ chqä chë nrajoʼ nqrtoʼ pä (Sal. 145:18, 19).

20. ¿Achkë rma ri nqatamaj chë Jehová nqrajoʼ nuʼän chë nqjelun más rkʼë ryä?

²⁰ Ri rubʼanik nqrajoʼ Jehová nuʼän chë röj kan jaʼäl nqanaʼ, achiʼel nqanaʼ taq nqjeʼ chwäch qʼaqʼ taq kowan tiw najin nuʼän. Ronojel mul nqajoʼ nqjeʼ naqaj rkʼë ryä. Jehová kan kowan nqrajoʼ. ¡Y röj kan kiʼ qakʼuʼx taq nqatamaj riʼ! Jontir röj nqajoʼ nqaʼij: «Rïn kowan nwajoʼ Jehová» (Sal. 116:1).