1, 2. ¿Achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ yeqaqʼaxaj röj, ri rusamajelaʼ Jehová?

 JONTIR röj kʼo mul chaq kʼateʼ njalatäj qakʼaslemal taq nqïl jun kʼayewal. Tqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl. Kʼo jun qʼij, jun doctor xuʼij che rä Luis, a jun qachʼalal, chë kʼo cáncer che rä y rma riʼ xa xuʼ chik jun kayoxiʼ ikʼ xtkʼaseʼ. Ya Monika chqä rachjil, jun ukʼwäy bʼey, kan kiʼ wä kikʼuʼx najin nkiyaʼ ruqʼij Jehová. Ye kʼa kʼo jun qʼij xtamaj chë rachjil kan kʼïy junaʼ xa kaʼiʼ rubʼanik kʼaslemal rukʼwan. Ya Olivia, jun qachʼalal ri ma kʼlan ta, xkʼatzin xyaʼ qa rachoch rma ya nchapatäj wä jun qʼeqäl jöbʼ chpan rutinamit. Taq ryä xtzolin, xtzʼët chë rachoch kan chöj xchaʼ chiʼ. Jontir re qachʼalal reʼ chaq kʼateʼ xjalatäj kikʼaslemal. ¿Bʼanatajnäq chqä ya riʼ awkʼë rït?

² Röj, ri rusamajelaʼ Jehová, yeqaqʼaxaj chqä kʼayewal chqä nqyawäj achiʼel xa bʼa achkë winäq. Chqä yeqaköchʼ ri kʼayewal yeyaʼöx pa qawiʼ kimä ri itzel nkinaʼ che rä rutinamit Jehová. Kantzij na wä chë Jehová nuyaʼ qʼij chë yeqïl kʼayewal, ye kʼa ryä nuʼij chë xtqrtoʼ pä (Is. 41:10). Rkʼë rutoʼik ryä, röj kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän, xtqachaʼ xtqaʼän ri ütz chqä xtqanmaj rutzij ryä tapeʼ yeqaqʼaxaj nmaʼq taq kʼayewal. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë kajiʼ rubʼanik nqrtoʼ Jehová rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal. Chqä xtqatzʼët achkë nkʼatzin nqaʼän röj rchë yeqakʼän ri toʼïk riʼ.

JEHOVÁ XTQRCHAJIJ

3. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ ma nqkowin ta nqaʼän taq yoj kʼo chpan jun nüm kʼayewal?

³ We röj yoj kʼo chpan jun nüm kʼayewal, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaquʼ achkë nkʼatzin nqaʼän. ¿Achkë rma? Rma rkʼë jbʼaʼ ri kʼayewal riʼ najin nuʼän chë nqatäj poqän  chqä nchʼpü qakʼuʼx, y rma riʼ ma nqkowin ta nqaquʼ achkë nkʼatzin nqaʼän. Ke riʼ xkinaʼ ri kaʼiʼ qachʼalal ixoqiʼ ri xeqatzjoj qa chpan ri peraj 1. Ya Olivia nuʼij: «Taq ri qʼeqäl jöbʼ xtzʼlaʼ wachoch, rïn ma xkanüy ta chik achkë xinbʼän». Ya Monika nuʼij reʼ chrij ri xuʼän ri rachjil: «Rïn ma xa xuʼ ta kowan xibʼison, xinnaʼ chë achiʼel ta kʼo jun xchʼik pa wan. Nixta yikowin wä yenbʼän ri samaj ri nbʼän ronojel qʼij. Majun bʼëy xinquʼ ta chë ya riʼ xtbʼanatäj wkʼë rïn». ¿Achkë rubʼanik rubʼin Jehová chë xtqrtoʼ pä taq xtqanaʼ chë ma xtqkowin ta xtqqʼax chwäch jun kʼayewal?

4. ¿Achkë nuʼij Jehová chpan Filipenses 4:6, 7 chë xtuʼän qkʼë?

⁴ Ri nuʼän Jehová. Ryä nuʼij chë xtuʼän chqë chë «ma xtchʼpü ta chik» qakʼuʼx (taskʼij ruwäch Filipenses 4:6, 7). Ri nbʼanö chqë chë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx chqä kan jaʼäl nunaʼ qan, ya riʼ ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová; «majun ta jun winäq nqʼax chwäch achkë rubʼanik nbʼanatäj» riʼ qkʼë. ¿Kʼo komä jmul abʼin che rä Jehová jontir ri kʼo pan awan y chrij riʼ kan jaʼäl xanaʼ rma xaʼij jontir riʼ che rä? We ke riʼ, yë Dios xbʼanö chë ke riʼ xanaʼ.

5. ¿Achkë nbʼanatäj qkʼë taq Dios nuʼän chqë chë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx?

⁵ Filipenses 4:7 nuʼij chë taq Dios nuʼän chqë chë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx, «ya riʼ xtbʼanö» chë kan jaʼäl xtnaʼ qan chqä ma xtqquʼü ta chik. Ri tzij ri xksäx pa chʼaʼäl griego rchë ri tzij «ya riʼ xtbʼanö», ya riʼ jun tzij ri xksäx chkij ri soldados ri nkichajij wä jun tinamït rchë ma yeʼok taq apü kikʼulel chpan. Ri winäq ri ye kʼo wä chpan ri tinamït riʼ yekowin wä yewär chqä ma nkixiʼij ta kiʼ rma kitaman chë ri soldados ye kʼo wä chuchiʼ ri puertas rchë nkichajij ri tinamït. Ke riʼ chqä nbʼanatäj taq Dios nuʼän chqë chë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx, ya riʼ achiʼel ta nuchajij qan chqä qachʼobʼonik, ntel chë tzij, nuʼän chë kan jaʼäl nunaʼ qan, ma nqquʼü ta chik chqä ma nqaxiʼij ta qiʼ (Sal. 4:8). Y tapeʼ ri kʼayewal ri najin nqaqʼaxaj ma chanin ta nkʼis, röj nqkowin ma kan ta nchʼpü qakʼuʼx, achiʼel xbʼanatäj rkʼë Ana (1 Sam. 1:16-18). Taq nbʼanatäj riʼ, röj ma kʼayewal ta chik nuʼän chqawäch nqchʼobʼon chqä nqatzʼët achkë nkʼatzin nqaʼän.

6. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë Dios nqrtoʼ pä rchë ma nchʼpü ta qakʼuʼx? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁶ Ri nkʼatzin nqaʼän röj. Achiʼel ri winäq chpan jun tinamït ri yekowin wä nkiʼij che rä jun soldado chë keruchajij, röj chqä nqkowin nqaʼij che rä Jehová chë tqrchajij. Qchʼö rkʼë kʼa taq ryä nuʼän chqë chë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx (Luc. 11:9; 1 Tes. 5:17). Ya riʼ xuʼän Luis chqä ya Ana, ri  rixjayil, taq xbʼix che rä chë xa xuʼ chik jun kayoxiʼ ikʼ xtkʼaseʼ. Ryä xuʼij: «Rït majun bʼëy naquʼ ta chë kʼayewal xtuʼän chawäch xtatzʼët achkë tratamiento xtakʼän taq naqʼaxaj jun kʼayewal achiʼel reʼ. Ye kʼa ri yichʼö rkʼë Dios yirutoʼon rchë ma kan ta nchʼpü nkʼuʼx». Re kaʼiʼ qachʼalal reʼ kowan xechʼö rkʼë Dios chqä xkiʼij che rä chë kerutoʼ pä rchë ma kan ta nkiquʼ rij ri najin nkiqʼaxaj, rchë ma kan ta nchʼpü kikʼuʼx chqä rchë nkitzʼët achkë nkʼatzin nkiʼän. Ryeʼ xkinaʼ chë Jehová kan xerutoʼ pä. We rït chqä najin yaqʼax chpan jun nüm kʼayewal, kachʼö rkʼë Dios. Xtatzʼët achkë rubʼanik ryä xtuʼän chawä chë ma xtchʼpü ta chik akʼuʼx (Rom. 12:12).

JEHOVÁ XTBʼANÖ CHË MAJUN TA JUN XTSLON QCHË

7. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ taq nqqʼax chpan jun nüm kʼayewal?

⁷ We röj najin nqqʼax chpan jun nüm kʼayewal, rkʼë jbʼaʼ ya riʼ nbʼanö chqë chë ma pa rubʼeyal ta chik nqchʼobʼon chqä ma nqanaʼ ta chik ri yeqaʼän. Ri yeqanaʼ taq yoj kʼo chpan jun nüm kʼayewal ütz yeqajnamaj rkʼë ri ruwiʼ yaʼ ri kowan nkisloj jun barco. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë rixjayil Luis taq ryä xkäm. Ya Ana nuʼij: «Taq npë jun nüm bʼis pa wan, nquʼ achkë rma xbʼanatäj ya riʼ wkʼë rïn. Ye kʼa jojun chik mul npë nyowal rma majun ta chik Luis wkʼë». Chqä nuʼij chë kʼo jojun qʼij xnaʼ chë xa ruyonïl kʼo chqä xchʼpü rukʼuʼx rma nkʼatzin wä nuchaʼ achkë nuʼän, rma rubʼanon qa yë wä Luis ri nbʼanö riʼ. Chwäch ryä, achiʼel ta kʼo pa runikʼajal ri mar taq najin jun nüm qʼeqäl jöbʼ. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Jehová taq npë jun nüm bʼis pa qan chqä ma nqayaʼ ta qʼij chë ya riʼ nchʼakon chqij?

8. ¿Achkë rutzjun Jehová chqë chpan Isaías 33:6?

⁸ Ri nuʼän Jehová. Ryä rubʼin chë xtqrtoʼ rchë majun ta jun xtslon qchë (taskʼij ruwäch Isaías 33:6). Taq jun barco kʼo chpan jun nüm qʼeqäl jöbʼ, rkʼë jbʼaʼ kan kowan nslon. Rma riʼ ye kʼïy barcos ye kʼo jojun achiʼel remos chkixeʼ —pa derecha chqä pan izquierda— ri nbʼix estabilizadores chkë rchë ma kan ta kowan nslon, y ke riʼ ri ye bʼenäq chpan ri barco ma kan ta nkixiʼij chik kiʼ. Ye kʼa jojun chkë riʼ más ütz yesamäj taq ri barco najin nbʼiyïn. Ke riʼ chqä röj, we nqajoʼ chë Jehová nqrtoʼ pä taq yoj kʼo chpan jun nüm kʼayewal nkʼatzin nqbʼiyïn, ntel chë tzij, nkʼatzin ma nqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij ryä.

9. ¿Achkë rubʼanik yojkitoʼ ri samajbʼäl ri ruyaʼon pä rutinamit Jehová chqë? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁹ Ri nkʼatzin nqaʼän röj. Taq röj najin nqbʼison, nchʼpü qakʼuʼx o ma nkanüy ta chik achkë nqaʼän rma yoj kʼo chpan jun  kʼayewal, tqabʼanaʼ jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqchʼö rkʼë Jehová, nqamöl qiʼ pa qaSalón chqä nqatzjoj le Biblia. Kantzij na wä chë ma xtqkowin ta xtqaʼän ri xqaʼän rubʼanon qa, ye kʼa Jehová nqʼax chwäch ri nqanaʼ röj (tajnamaj rkʼë Lucas 21:1-4). Ma tamestaj ta najäm awäch rchë natjoj awiʼ chrij le Biblia chqä yachʼobʼon chrij. Jehová ruksan rutinamit rchë ruyaʼon pä qapublicaciones chqä videos ri yojkitoʼ rchë ma kan ta nchʼpü qakʼuʼx chqä nqbʼison. Rchë nawïl ri nkʼatzin chawä, ütz naksaj ri aplicación JW Library^®, ri Índice de las publicaciones Watch Tower chqä ri Guía de estudio para los testigos de Jehová. Ya Monika, ri xqatzjoj qa chkipan ri naʼäy taq peraj, nuʼij chë ryä yeruksaj wä re samajbʼäl reʼ taq nunaʼ chë npë bʼis pa ran, nkatäj ruyowal o nchʼpü rukʼuʼx. Jun tzʼetbʼäl, ryä kʼo mul yerukanuj wä ri tzij nkatäj ayowal, nkanüx akʼexel o ma nayaʼ ta qa akʼlaj. Ryä yeruskʼij wä ri naʼoj yerïl kʼa taq más ütz nunaʼ. Ryä nuʼij: «Taq rïn ntzʼibʼaj wä ri nwajoʼ ntamaj, ri hora riʼ najin wä nchʼpü nkʼuʼx, ye kʼa pa rukʼisbʼäl más jaʼäl nnaʼ chqä nnaʼ chë achiʼel ta Jehová najin yiruqʼetej. Taq nskʼij kiwäch ri qapublicaciones nnaʼ chë Jehová nqʼax chwäch ri najin nqʼaxaj chqä chë yirutoʼ pä». Jehová chqä nkowin yaturtoʼ rït we najin nchʼpü akʼuʼx, najin yabʼison o ma nkanüy ta achkë naʼän (Sal. 119:143, 144).

JEHOVÁ XTQRTOʼ PÄ

10. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ taq nqaqʼaxaj jun nüm kʼayewal?

¹⁰ Taq nqaqʼaxaj jun nüm kʼayewal, kʼo jojun qʼij rkʼë jbʼaʼ xtkʼis qachqʼaʼ chqä xtchʼpü qakʼuʼx. Rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ achiʼel nunaʼ jun winäq ri nukʼäq anin. Ryä rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy kan chanin nukʼäq anin, ye kʼa komä ma nkowin ta chik nuʼän riʼ. Rkʼë jbʼaʼ komä kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän jun samaj ri kan chaq bʼaʼ xqaʼän rubʼanon qa o ma nuʼij ta chik riʼ qan nqaʼän ri nqä wä chqawäch nqaʼän ojer. Achiʼel xuʼän Elías, rkʼë jbʼaʼ röj chqä xa xuʼ nqajoʼ nqwär qa chik jmul (1 Rey. 19:5-7). ¿Achkë rubʼin Jehová chë xtuʼän qkʼë taq xtkʼis qachqʼaʼ?

11. ¿Achkë más nuʼän Jehová rchë nqrtoʼ pä? (Salmo 94:18).

¹¹ Ri nuʼän Jehová. Ryä rubʼin chë xtqrtoʼ pä (taskʼij ruwäch Salmo 94:18). Jun winäq ri nukʼäq anin ri xa xqʼöch raqän nkʼatzin rutoʼik rchë nbʼiyïn. Ke riʼ chqä röj, rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin qatoʼik rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová. Taq nbʼanatäj ya riʼ  qkʼë, ryä nuʼij chqë: «Rïn, Jehová ri aDios, nchapon che aqʼaʼ derecha; rïn yibʼin reʼ chawä: ‹Ma taxiʼij ta awiʼ. Rïn kan xkatintoʼ›» (Is. 41:13). Taq ri qʼatöy tzij David xeruqʼaxaj nmaʼq taq kʼayewal chqä ye kʼo winäq itzel xkinaʼ che rä, ryä xtzʼët chë Jehová xtoʼö pä rchë, rma riʼ xuʼij reʼ che rä: «Yinatoʼ rkʼë ri aqʼaʼ derecha» (Sal. 18:35). Ye kʼa ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ pä Jehová?

12. We röj ma ütz ta qanaʼon, ¿achkë yeruksaj Jehová rchë nuyaʼ qatoʼik?

¹² Jehová kan kʼïy mul nqrtoʼ pä taq nuʼän chë nkʼaj chik winäq nkiyaʼ qatoʼik. Jun tzʼetbʼäl, kʼo jmul David kan kowan wä najin nbʼison, ye kʼa Jonatán xbʼä rkʼë rchë xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx (1 Sam. 23:16, 17). Y, rkʼë Elías, Jehová xksaj ri profeta Eliseo rchë xyaʼ rutoʼik (1 Rey. 19:16, 21; 2 Rey. 2:2). Y qkʼë röj, Jehová nuksaj ri qafamilia, ri qamigos chqä ri ukʼwäy taq bʼey rchë nuyaʼ qatoʼik. Ye kʼa taq röj ma ütz ta qanaʼon, rkʼë jbʼaʼ ri nqajoʼ ya riʼ nqjeʼ qayonïl. Ya riʼ majun ta rubʼanon. Ye kʼa ¿achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nqakʼän ri toʼïk ri nuyaʼ Jehová chqë?

13. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nqakʼän ri toʼïk ri nuyaʼ Jehová chqë? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ Ri nkʼatzin nqaʼän röj. Tqatjaʼ qaqʼij rchë ma nqayonij ta qiʼ. Taq röj xa nqayonij qiʼ, xa xuʼ ri kʼayewal najin nqaqʼaxaj ya riʼ nqaquʼ, y ya riʼ xtuʼän chqë chë ma yë ta ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän (Prov. 18:1). Kantzij na wä chë jontir röj kʼo mul nqajoʼ nqjeʼ qayonïl, y más taq nqaqʼaxaj jun nüm kʼayewal, ye kʼa we röj xa xuʼ nqajoʼ nqayonij qiʼ, rkʼë jbʼaʼ xa xtqakʼüt chë ma nqajoʼ ta nqakʼän ri toʼïk ri nuyaʼ Jehová chqë. Rma riʼ, tapeʼ najin nqaqʼaxaj jun nüm kʼayewal, tqakʼamaʼ ri toʼïk nkiyaʼ chqë ri qafamilia, ri qamigos chqä ri ukʼwäy taq bʼey. Tqatjaʼ qaqʼij rchë nqatzʼët chë ri toʼïk ri nkiyaʼ ryeʼ chqë ya riʼ rubʼanik nqrtoʼ pä Jehová (Prov. 17:17; Is. 32:1, 2).

JEHOVÁ XTKʼUQBʼAʼ QAKʼUʼX

14. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtbʼanö chë xtqaxiʼij qiʼ?

¹⁴ Röj rkʼë jbʼaʼ kʼo mul kan kowan nqaxiʼij qiʼ. Le Biblia yerutzjoj jojun rusamajelaʼ Dios ri xkixiʼij kiʼ kimä ri winäq ri itzel xkinaʼ chkë o kimä nkʼaj chik kʼayewal (Sal. 18:4; 55:1, 5). ¿Y röj? ¿Najin nqaqʼaxaj kʼayewal kimä qachiʼil pan escuela, pa samaj, kimä qafamilia o kimä ri qʼatbʼäl taq tzij? ¿Nxiʼin rij qakʼaslemal rma jun itzel yabʼil? Taq nbʼanatäj ya riʼ qkʼë, röj nqanaʼ chë majun ta akuchï nqatoʼ wä qiʼ, achiʼel nbʼanatäj rkʼë jun ti akʼal. ¿Achkë nuʼän Jehová rchë nqrtoʼ pä?

15. Rkʼë ri nuʼij Salmo 94:19, ¿achkë nuʼij Jehová chë xtuʼän?

 ¹⁵ Ri nuʼän Jehová. Ryä nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx (taskʼij ruwäch Salmo 94:19). Tqaquʼ rij jun ti qʼopoj ri ma ntok ta ruwaran rma najin jun nüm jöbʼ chqä kowan qlojay najin yeqʼajan. Rma riʼ npë rutataʼ rkʼë, nuqʼetej chqä nubʼuchiʼij rchë ntok ruwaran. Tapeʼ kʼa najin na ri nüm jöbʼ riʼ, ri ti qʼopoj ma nuxiʼij ta chik riʼ rma chajin rma rutataʼ. Ke riʼ chqä röj, taq qaxiʼin qiʼ, rkʼë jbʼaʼ ri nkʼatzin chqë ya riʼ chë ri Qatat kʼo chkaj achiʼel ta nqrqʼetej chqä nqrbʼuchiʼij. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nkʼuqbʼäx qakʼuʼx rma Jehová?

16. We nqajoʼ chë Jehová nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁶ Ri nkʼatzin nqaʼän röj. Röj kan kowan nkʼatzin nqchʼö rkʼë Jehová chqä nqaskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl (Sal. 77:1, 12-14). Rchë ke riʼ, taq xtqïl jun nüm kʼayewal, rkʼë jbʼaʼ ri naʼäy xtqaʼän ya riʼ xtqatoʼ qiʼ rkʼë Jehová. Tqaʼij che rä ryä achkë nbʼanö chqë chë nchʼpü qakʼuʼx chqä nqaxiʼij qiʼ, y tqayaʼ qʼij chë ryä nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx rkʼë Ruchʼaʼäl (Sal. 119:28). Kʼo jojun peraj chpan le Biblia ri kowan nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq nqaqʼaxaj jun nüm kʼayewal, achiʼel ri wuj Job, Salmos, Proverbios chqä ri xuʼij qa Jesús chpan ri capítulo 6 rchë Mateo. We rït yachʼö rkʼë Jehová chqä naskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl, xtatzʼët achkë rubʼanik nukʼuqbʼaʼ akʼuʼx.

17. ¿Achkë nkʼatzin ma nqamestaj ta?

¹⁷ Ma tqamestaj ta reʼ: tapeʼ kan jun nüm kʼayewal xtqaqʼaxaj, Jehová xtqrtoʼ pä. Ryä majun bʼëy xtqryaʼ ta qa qayonïl (Sal. 23:4; 94:14). Tnatäj chqë chë ryä rubʼin chqë chë xtqrchajij, xtuʼän chë majun ta jun xtslon qchë, xtqrtoʼ pä chqä xtkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Ri profeta Isaías xuʼij reʼ che rä Jehová: «Xkeʼachajij ri kan rkʼë ronojel kan nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chawij; rït kan xtayaʼ uxlanen pa kan rma kan chawij rït kikʼuqbʼan wä kikʼuʼx» (Is. 26:3). Rma riʼ takʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij Jehová y takʼamaʼ jontir ri toʼïk ri nuyaʼ ryä chawä. We rït xtaʼän riʼ, xtaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal xtawïl pan akʼaslemal.