1, 2. a) ¿Achkë rma xuʼij ri apóstol Pablo chë ri nqjowan «ya riʼ kʼo más ruqʼij»? b) ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj?

 TAQ ri apóstol Pablo xtzjon chrij ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx, chrij ri qayoʼen apü chqä chrij ri nqjowan, ryä xuʼij reʼ pa rukʼisbʼäl: «Ri kʼo más ruqʼij chkiwäch jontir ya riʼ ri nqjowan» (1 Cor. 13:13). ¿Achkë rma ryä xuʼij riʼ? Rma taq xtqjeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew, ma xtkʼatzin ta chik xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij riʼ rma ya xbʼanatäj yän. Ye kʼa ronojel mul xtkʼatzin xtqajoʼ Jehová chqä xkeqajoʼ ri winäq, y taq xkeqʼax ri junaʼ kan más na chik xkeqajoʼ.

² Rma ronojel mul xtkʼatzin xtqajowalaʼ qiʼ chqawäch, keqaqʼalajsaj oxiʼ kʼutunïk. Ri naʼäy, ¿achkë rma nkʼatzin nqajowalaʼ qiʼ chqawäch? Rukaʼn, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqajoʼ qiʼ? Y rox, ¿achkë ütz nqaʼän rchë ronojel mul xtqajowalaʼ qiʼ chqawäch?

3. ¿Achkë rma nqajowalaʼ qiʼ chqawäch?

³ ¿Achkë rma kan kʼo ruqʼij nqajowalaʼ qiʼ chqawäch? Rma taq nqaʼän riʼ nqakʼüt chë yoj kantzij taq rutzeqelbʼëy Jesús. Ryä xuʼij reʼ chkë ru-apóstoles: «Ke riʼ xtqʼalajin chkiwäch jontir chë rïx yïx ntzeqelbʼëy, we xtiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch» (Juan 13:35). Chqä, taq yeqajoʼ ri nkʼaj chik  kan más junan nuʼän qawäch kikʼë. Rma riʼ Pablo xuʼij: «Ya riʼ nbʼanö chë junan nuʼän iwäch» (Col. 3:14). Kʼo chik jun rma ri nkʼatzin nqajowalaʼ qiʼ chqawäch. Ri apóstol Juan xtzʼibʼaj reʼ chkë ri cristianos: «Ri najowan Dios kʼo chë nrajoʼ ruchʼalal chqä» (1 Juan 4:21). Rma riʼ taq röj yeqajoʼ ri qachʼalal, nqakʼüt chqä chë nqajoʼ Jehová.

4, 5. Tayaʼ jun tzʼetbʼäl rchë nakʼüt achkë rubʼanik ri nqajoʼ Dios rukʼwan riʼ rkʼë ri yeqajoʼ ri nkʼaj chik.

⁴ ¿Achkë rubʼanik rukʼwan riʼ ri nqajoʼ Dios rkʼë ri yeqajoʼ qachʼalal? Rchë nqʼax ya riʼ chqawäch, tqaquʼ achkë rubʼanik ri qan rukʼwan riʼ kikʼë ri nkʼaj chik peraj che rä ri qachʼakul. Jun doctor nutamaj achkë rubʼanik najin nsamäj ran jun winäq taq nuchäp ruqʼaʼ rchë nunaʼ ru-pulso. ¿Achkë nukʼüt reʼ chqawäch?

⁵ Achiʼel nuʼän jun doctor ri nuchäp ruqʼaʼ jun winäq rchë nutamaj we ütz najin nsamäj ran, röj chqä nqkowin nqatamaj jaruʼ nqajoʼ Jehová taq nqatzʼët jaruʼ yeqajoʼ qachʼalal. We röj nqanaʼ chë ma kan ta yeqajoʼ chik qachʼalal, rkʼë jbʼaʼ ma kan ta nqajoʼ chik Jehová chqä. Ye kʼa, we najin nqakʼüt chë yeqajoʼ qachʼalal, ya riʼ nkʼutü chqawäch chë nqajoʼ chqä Jehová.

6. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ we nqanaʼ chë ma kan ta yeqajoʼ chik qachʼalal? (1 Juan 4:7-9, 11).

⁶ ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ we nqanaʼ chë ma kan ta yeqajoʼ chik qachʼalal? Rma rkʼë ya riʼ najin nqakʼüt chë ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová xa najin chik nchaʼ chiʼ. Ya riʼ nukʼüt ri xuʼij ri apóstol Juan. Ryä xuʼij: «Ri winäq ri ma nrajoʼ ta ruchʼalal, ri kan nutzʼët, ma nkowin ta nrajoʼ Dios, ri ma nutzʼët ta» (1 Juan 4:20). ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chrij reʼ? Chë Jehová kiʼ rukʼuʼx xtuʼän qkʼë we röj nqajowalaʼ qiʼ chqawäch (taskʼij ruwäch 1 Juan 4:7-9, 11).

7, 8. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqajowalaʼ qiʼ chqawäch?

⁷ Chpan le Biblia kan kʼïy mul yeqïl re tzij reʼ: «Tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch» (Juan 15:12, 17; Rom. 13:8; 1 Tes. 4:9; 1 Ped. 1:22; 1 Juan 4:11). Ye kʼa ri nqjowan kan pa qan ntel wä pä; majun ta jun nkowin ntzʼetö rchë. Rma riʼ, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik ri nqanaʼ pa qan? Röj nqakʼüt riʼ rkʼë ri yeqaʼij chqä ri yeqaʼän.

⁸ Kʼo kʼïy rubʼanik ri nqkowin nqakʼüt chkiwäch qachʼalal chë yeqajoʼ. Le Biblia nuʼij achkë rubʼanik nqkowin nqaʼän riʼ. «Ma titzʼük ta tzij chiwäch» (Zac. 8:16). «Ma titïk ta chʼaʼoj chiwäch» (Mar. 9:50). «Ma tiyoʼej ta chë ri nkʼaj chik nkiyaʼ iqʼij rïx, xa rïx naʼäy kixbʼanö riʼ» (Rom. 12:10). «Kan ütz ikʼulik tibʼanaʼ» (Rom. 15:7). «Ronojel mul […] tikuyulaʼ imak chiwäch» (Col. 3:13). «Chkiwäch ri kʼayewal, ma tiyaʼ ta qa ri toʼïk najin nikʼüt chiwäch» (Gál. 6:2). «Ronojel mul tikʼuqbʼalaʼ ikʼuʼx chiwäch» (1 Tes. 4:18). «Titolaʼ iwiʼ chiwäch» (1 Tes. 5:11). «Kixchʼö rkʼë Dios pa kiwiʼ ri nkʼaj chik» (Sant. 5:16).

9. ¿Achkë rma taq nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼaj chik nqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁹ Chpan ri jun qa peraj xqatzʼët achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqajoʼ qiʼ. Tqatzʼetaʼ jun chkë riʼ. Pablo xuʼij: «Ronojel mul tikʼuqbʼalaʼ ikʼuʼx chiwäch». ¿Achkë rma nqaʼij chë taq nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx  ri nkʼaj chik najin nqakʼüt chë yeqajoʼ? Jun chkë ri qa-publicaciones nuʼij chë ri tzij griego ri xksaj Pablo rchë ri tzij «tikʼuqbʼalaʼ ikʼuʼx», ntel chë tzij «yajeʼ rkʼë jun winäq rchë natoʼ chqä nakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx taq najin nuqʼaxaj jun kʼayewal». Rma riʼ, taq nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun qachʼalal ri najin nutäj poqän, najin nqatoʼ rchë ma ntel ta qa chpan ri bʼey ri nqrkʼwaj chpan ri kʼaslemal. Y ronojel mul ri nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun qachʼalal najin nqakʼüt chwäch chë kowan nqajoʼ (2 Cor. 7:6, 7, 13).

10. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri nqapoqonaj kiwäch ri nkʼaj chik rukʼwan riʼ rkʼë ri nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx?

¹⁰ Ri nqapoqonaj kiwäch ri nkʼaj chik rukʼwan riʼ rkʼë ri nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma, taq jun winäq nupoqonaj ruwäch jun chik winäq ri najin nutäj poqän, ryä kan nrajoʼ nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chqä nukanuj rubʼanik rchë nutoʼ. Rma riʼ, ri nbʼanö chë nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun winäq ya riʼ nqapoqonaj ruwäch. Ya riʼ chqä nuʼän Jehová. Pablo xuʼij chë rma Dios nupoqonaj kiwäch ri winäq, ryä nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx. Ryä xuʼij chë Jehová ya riʼ «ri Qatataʼ ri nupoqonaj qawäch chqä ri Dios ri nkʼuqbʼan qakʼuʼx» (2 Cor. 1:3). Ri apóstol Pablo xuʼij chë Jehová ya riʼ «ri Qatataʼ ri nupoqonaj qawäch» rma ri naʼoj riʼ kan rkʼë ryä ntzʼuktäj wä pä. Ri naʼoj riʼ nbʼanö che rä ryä rchë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq «nqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal» (2 Cor. 1:4). Achiʼel ri yaʼ ri nuʼän chë jun winäq kan jaʼäl nunaʼ taq nutäj, Jehová chqä nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun winäq ri najin nutäj poqän rchë kan jaʼäl nunaʼ. ¿Achkë xtqtoʼö röj rchë xtqapoqonaj kiwäch ri nkʼaj chik chqä xtqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx achiʼel nuʼän Jehová? Ri yejeʼ naʼoj qkʼë ri kikʼwan kiʼ rkʼë ri nqapoqonaj kiwäch ri nkʼaj chik. Tqatzʼetaʼ jojun chkë ri naʼoj riʼ.

11. Rkʼë ri nuʼij chpan Colosenses 3:12 y 1 Pedro 3:8, ¿achkë naʼoj xkojkitoʼ rchë xkeqajoʼ chqä xtqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼaj chik?

¹¹ ¿Achkë xtqtoʼö rchë ronojel mul xtqajowalaʼ qiʼ chqawäch chqä rchë xtqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx? Ri xtqtoʼö ya riʼ nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri nkʼaj chik, nqajoʼ qiʼ kan achiʼel nkajoʼ kiʼ kaʼiʼ ri kan kichʼalal kiʼ chqä ütz qanaʼoj nqaʼän (taskʼij ruwäch Colosenses 3:12; 1 Pedro 3:8). Taq röj nqapoqonaj kiwäch ri nkʼaj chik chqä yejeʼ nkʼaj chik ütz taq naʼoj qkʼë, ya riʼ xtbʼanö chë kan xtqajoʼ xtqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri najin nkiqʼaxaj kʼayewal. Jesús ke reʼ rubʼanik xqʼalajsaj ri naʼoj riʼ: «Rma ri yeruʼij jun winäq nukʼüt achkë kʼo pa ran. Ri winäq ri ütz runaʼoj kan yë ri ütz ri yeruʼij rma kan yë ri ütz kʼo pa ran» (Mat. 12:34, 35). Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë taq nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal nqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ.

12. a) ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ? b) ¿Achkë kʼutunïk xtqaqʼalajsaj?

¹² Jontir röj nqajoʼ nqasmajij re naʼoj reʼ: «Tqajowalaʼ qiʼ achiʼel wä qabʼanon pä» (1 Juan 4:7). Ye kʼa ma tqamestaj ta ri xuʼij qa Jesús. Ryä xuʼij: «Ye kʼïy ma xkejowan ta chik» (Mat. 24:12). Kikʼë re tzij reʼ, Jesús ma xrajoʼ ta xuʼij chë rutzeqelbʼëy ma xtkajoʼ ta chik kiʼ. Tapeʼ ke riʼ, nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma nqakʼän ta qanaʼoj chkij ri winäq, ri ma nkajoʼ ta kiʼ. Rkʼë ri xqatzʼët qa, tqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ: ¿kʼo komä jun rubʼanik nqatamaj we röj yeqajoʼ qachʼalal?

13. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqatzʼët we kantzij yeqajoʼ qachʼalal o manä?

 ¹³ Jun rubʼanik nqatamaj we kantzij yeqajoʼ qachʼalal ya riʼ nqatzʼët achkë qanaʼoj nqakʼüt taq kʼo jun nbʼanatäj qkʼë (2 Cor. 8:8). Jun chkë riʼ ya riʼ ri xuʼij qa ri apóstol Pedro. Ryä xuʼij: «Ye kʼa más nkʼatzin niʼän reʼ: kan tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch, rma ri winäq ri najowan kan nkyun» (1 Ped. 4:8). Rma riʼ, taq qachʼalal kʼo jun akuchï yesach wä o kʼo jun ma ütz ta nkiʼän chqë, ri qanaʼoj xtqaʼän kikʼë xtqrtoʼ rchë xtqatamaj we kantzij yeqajoʼ o manä.

14. Rkʼë ri nuʼij 1 Pedro 4:8, ¿achkë rubʼanik nkʼatzin nqajowalaʼ qiʼ? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁴ Tqaquʼ rij ri xuʼij ri apóstol Pedro. Ri naʼäy peraj rchë ri versículo 8 nuʼij chë röj nkʼatzin nqajowalaʼ qiʼ chqawäch. Ri tzij griego ri xksaj Pedro rchë xuʼij «tiwajowalaʼ iwiʼ» ntel chë tzij «ri nurïkʼ riʼ». Ri rukaʼn peraj rchë ri versículo nuʼij achkë nbʼanatäj we nqajowalaʼ qiʼ chqawäch: nqaküy kimak qachʼalal. Ri nqajoʼ qiʼ achiʼel jun tzyäq ri nurïkʼ riʼ rchë nuküch ma xa xuʼ ta jun o kaʼiʼ mak, xa kan kʼïy mak. Chpan re contexto reʼ, ri tzij nuküch ntel chë tzij «nkyun». Achiʼel  jun peraj tzyäq ri nkowin nuküch jun tzʼil ri kʼo chrij qatzyaq, ri nqajoʼ qiʼ nuʼän chë nqaküch o nqaküy ri ma ütz ta nkiʼän ri nkʼaj chik.

15. ¿Achkë xtqaʼän we xkeqajoʼ ri nkʼaj chik? (Colosenses 3:13).

¹⁵ Röj nkʼatzin yeqajoʼ kowan qachʼalal rchë nqaküy kimak, yajün taq kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän riʼ (taskʼij ruwäch Colosenses 3:13). Taq röj yeqaküy ri nkʼaj chik, nqakʼüt chë kowan nqjowan chqä chë nqajoʼ nqaʼän ri nqä chwäch Jehová. ¿Achkë más xtqtoʼö rchë xtqaküy kimak ri nkʼaj chik chqä rchë xtqamestaj ri ma nqä ta chqawäch nkiʼän?

16, 17. ¿Achkë más xtqtoʼö rchë xtqamestaj ri ma ütz ta nkiʼän ri nkʼaj chik? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl. (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁶ Tatzʼetaʼ ri ütz nkiʼän ri nkʼaj chik y ma yë ta ri ma ütz ta. Tqabʼanaʼ che rä chë yït kʼo rkʼë jun molaj qachʼalal, y pa rukʼisbʼäl niwesaj jun i-foto. Rït nawesaj oxiʼ fotos rchë natzʼët achkë xtakʼöl qa. Ye kʼa chpan jun foto natzʼët chë jun qachʼalal ma ütz ta xel. ¿Achkë xtaʼän rkʼë ri foto riʼ? Kantzij na wä chë xtachüp äl y xtakʼöl qa ri kaʼiʼ chik ri kan ütz xeʼel chqä ri akuchï jontir najin yixtzeʼen.

¹⁷ Ri fotos ri yeqakʼöl achiʼel ri yebʼanatäj pa qakʼaslemal ri ma yeqamestaj ta. Jun tzʼetbʼäl, röj ma nqamestaj ta ri  tiempo ri jaʼäl nqanaʼ nqjeʼ kikʼë qachʼalal. Ye kʼa tqabʼanaʼ che rä chë kʼo jun qʼij jun qachʼalal kʼo jun xuʼij o kʼo jun xuʼän ri ma ütz ta. ¿Achkë xtaʼän taq xtnatäj pä ya riʼ chawä? Rït ütz nawesaj äl pan ajolon achiʼel naʼän taq nachüp jun foto ri ma nqä ta chawäch (Prov. 19:11; Efes. 4:32). Rma röj kan kʼïy ri qaqʼaxan rkʼë ri qachʼalal riʼ, ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch xtqamestaj ri ma ütz ta xuʼän ryä. Ri más ütz ya riʼ achiʼel ta yeqakʼöl «ri jaʼäl taq ru-fotos» ryä.

18. ¿Achkë naʼoj xqatamaj qa chpan re tjonïk reʼ?

¹⁸ ¿Achkë rma röj nqajoʼ nqajowalaʼ qiʼ chqawäch? Achiʼel xqatzʼët qa, we röj yeqajoʼ qachʼalal xtqakʼüt chqä chë nqajoʼ Jehová. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chkiwäch qachʼalal chë yeqajoʼ? Jun rubʼanik nqaʼän riʼ ya riʼ taq nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx. Y, rchë ronojel mul nqaʼän riʼ, nkʼatzin chqä nqapoqonaj kiwäch. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë ronojel mul xtqajowalaʼ qiʼ chqawäch? Ri ütz nqaʼän ya riʼ nqatäj qaqʼij rchë nqaküy kimak ri nkʼaj chik.

19. ¿Achkë rma kan kowan nkʼatzin nqjowan pa qaqʼij komä?

¹⁹ ¿Achkë rma kan kowan nkʼatzin nqjowan pa qaqʼij komä? Tqatzʼetaʼ ri xuʼij Pedro: «Ri qʼij taq xtchup ruwäch ronojel ya xbʼeqä. Rma riʼ, […] kan tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch» (1 Ped. 4:7, 8). ¿Achkë qayoʼen chë xkebʼanatäj chqawäch apü loman nqayoʼej chë xtbʼeqä ri qʼij taq xtchup ruwäch ronojel ri itzelal? Jesús xuʼij reʼ chkë rutzeqelbʼëy: «Rma nbʼiʼ, jontir ri winäq itzel xtkinaʼ chiwä» (Mat. 24:9). Rchë röj xtqkowin xtqayaʼ ruqʼij Jehová tapeʼ ri winäq itzel xtkinaʼ chqë, nkʼatzin junan nuʼän qawäch. Satanás nrajoʼ nqrjäch, ye kʼa ma xtkowin ta chqij we röj nqajowalaʼ qiʼ chqawäch, rma ya riʼ nbʼanö chë junan nuʼän qawäch (Col. 3:14; Filip. 2:1, 2).