Yaqʼax chupam ri rupam

Yaqʼax rikʼin ri rucholajem

RUKʼASLEMAL JUN WINÄQ

Rïn nkʼuqbʼan nkʼuʼx chë yë Jehová yitoʼö chkiwäch ri kʼayewal

Rïn nkʼuqbʼan nkʼuʼx chë yë Jehová yitoʼö chkiwäch ri kʼayewal

TAQ nkʼutüx chwä achkë nnaʼon chkipan ri junaʼ ri nyaʼon pä ruqʼij Jehová, rïn nbʼij: «Rïn yïn achiʼel jun maleta pa ruqʼaʼ Jehová». Ri nwajoʼ nbʼij ya riʼ chë, achiʼel taq nkʼwaj n-maleta akuchï nwajoʼ wä rïn, rïn chqä nyaʼ qʼij chë Jehová chqä rutinamit yekʼwan wchë y yibʼä akuchï nkiʼij wä ryeʼ chwä chqä ajän nkajoʼ ryeʼ. Tapeʼ yitaqon chkipan tinamït ri akuchï xenqʼaxaj kʼayewal chqä xxiʼin rij nkʼaslemal, xintamaj chë nkʼatzin nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij Jehová rchë ma naxiʼij ta awiʼ.

XINTAMAJ RUWÄCH JEHOVÁ CHQÄ XINKʼUQBʼAʼ NKʼUʼX CHRIJ

Rïn xinaläx pa 1948 chpan jun tinamït ri kʼo pa suroeste che rä Nigeria. Chkipan ri junaʼ riʼ, ri nchʼutataʼ Moustapha, ri ya riʼ ruchaqʼ ntat, chqä Wahabi, ri nnmal, xeʼok testigos de Jehová. Taq rïn 9 wä njunaʼ, xkäm ntat. Rïn kan kowan xibʼison taq ryä xkäm, ye kʼa Wahabi xuʼij chwä chë xtqkowin xtqatzʼët chik jmul ntat taq ryä xtkʼasöx pä. Ri xinquʼ rij riʼ xirutoʼ rchë xinwajoʼ xintjoj wiʼ chrij le Biblia. Rïn xiqasäx pa yaʼ pa 1963, y ri oxiʼ chik wachʼalal xeʼok chqä Testigos.

Pa 1965 xiqʼax chpan ri tinamït Lagos, ri akuchï kʼo wä chik Wilson, jun chkë ri nnmal. Kan kiʼ qakʼuʼx xqjeʼ chriʼ kikʼë jojun precursores regulares ri ye kʼo wä chpan ri congregación Igbobi. Rïn ntzʼët wä chë ryeʼ kan kiʼ kikʼuʼx, rma riʼ xinok precursor pa enero rchë ri junaʼ 1968.

Albert Olugbebi, jun qachʼalal ri kʼo wä pa Betel, xqrmöl jontir ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ rchë xuʼij chqë chë yekʼatzin precursores especiales pa norte che rä Nigeria. Kʼa nnatäj na chwä ri xuʼij ri qachʼalal Olugbebi chqë. Ryä xuʼij: «Rïx kʼa yïx qʼopojiʼ kʼojolaʼ na y yixkowin niksaj i-tiempo chqä iwchqʼaʼ rchë niyaʼ ruqʼij Jehová. Chlaʼ kan kʼïy samaj nkʼatzin nbʼan». Rïn nwajoʼ wä nbʼän achiʼel xuʼän ri profeta Isaías: nwajoʼ wä yibʼä akuchï yirutäq wä Jehová, rma riʼ xinnujsaj jun n-solicitud (Is. 6:8).

Pa mayo rchë ri junaʼ 1968, xinok precursor especial y xitaq chpan ri tinamït Kano, ri kʼo pa norte che rä Nigeria. Chpan qa ri junaʼ riʼ chqä najin wä chʼaʼoj chpan ri tinamït Biafra, ri xchapatäj pa 1967 y xkʼis pa 1970. Ri chʼaʼoj kan chöj xtzʼlaʼ ri tinamït riʼ, ye kʼa chrij riʼ ri chʼaʼoj xa pa este chik che rä ri tinamït xbʼan wä. Jun qachʼalal ri xrajoʼ xiruchajij xuʼij chwä chë ma kibʼä ta chpan ri tinamït Kano. Ye kʼa rïn xinbʼij che rä: «Matyox chawä. Rïn ntaman chë rït naquʼ wij. Ye kʼa we Jehová nrajoʼ chë rïn yibʼä chlaʼ, rïn ntaman che ryä xkiruchajij».

XINKʼUQBʼAʼ NKʼUʼX CHRIJ JEHOVÁ CHPAN JUN TINAMÏT RI KʼO CHʼAʼOJ CHPAN

Kan xtoʼon rkʼë wan ri xintzʼët taq xinapon Kano. Ri chʼaʼoj kan chöj xtzʼlaʼ ri tinamït riʼ. Taq nq-el wä chiʼ taq jay rchë nqatzjoj le Biblia, kʼo mul yeqatzʼët wä qa ri winäq ri xekamsäx chpan ri chʼaʼoj. Tapeʼ kan ye kʼïy wä congregaciones ye kʼo Kano, kʼïy chkë ri qachʼalal xeʼanmäj äl. Rma riʼ ma rubʼanon ta ye 15 publicadores xekanaj qa, y ryeʼ kan kixiʼin wä kiʼ chqä najin wä yebʼison. ¡Kan xel kikʼuʼx taq xkitzʼët chë xqapon 6 precursores especiales kikʼë! Ryeʼ kan jaʼäl xkinaʼ xqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx. Röj xeqatoʼ rchë xeqaʼän ri qamoloj, rchë xqatzjoj le Biblia, rchë xqatäq äl ki-informes pa sucursal chqä rchë xeqakʼutuj äl publicaciones.

Jontir ri precursores especiales xqachäp xqatjoj qiʼ chrij ri chʼaʼäl hausa. Rma röj nqatzjoj wä le Biblia pa kichʼaʼäl ri winäq, kʼïy chkë ryeʼ nkiyaʼ wä kixkïn chqë. Ye kʼa jojun chkë ri ye kʼo wä chpan ri religión ri kʼo más ruwinaq, ma nqä ta wä chkiwäch chë röj nqatzjoj le Biblia. Rma riʼ xkʼatzin xqachajij qiʼ chkiwäch. Kʼo jun qʼij, ri wachiʼil chqä rïn xqrjqotaj jun achï ri rukʼwan jun cuchillo. Xa matyox chë röj kʼo más qanin chwäch ri achï riʼ, rma riʼ xqkowin xqanmäj äl chwäch. Tapeʼ nxiʼin wä rij qakʼaslemal, achiʼel nuʼij ri Salmo 4:8, yë Jehová xqchajin, y eqal xejeʼ más publicadores chpan ri congregación. Pa qaqʼij komä, chpan ri tinamït Kano ye kʼo 11 congregaciones chqä más ye 500 publicadores.

XQÏL KʼAYEWAL CHPAN RI TINAMÏT NÍGER

Taq yïn wä precursor especial chpan ri tinamït Niamey (Níger).

Pa agosto rchë 1968, taq qakʼwan wä jun kayoxiʼ ikʼ chpan ri tinamït Kano, rïn chqä kaʼiʼ precursores especiales xqtaq Niamey, ri ru-capital ri República de Níger, ri kʼo África Occidental. Kan chanin xqatzʼët chë Níger ya riʼ jun chkë ri tinamït chwäch jontir le Ruwachʼlew ri akuchï más kʼatän nuʼän. Röj xkʼatzin xkʼluj chqë xqjeʼ pa kʼatän chqä xkʼatzin xqatamaj francés rma ya riʼ wä kichʼaʼäl ri winäq chriʼ. Tapeʼ xkʼatzin xqaʼän riʼ, röj xqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová y xqachäp rutzjoxik le Biblia chpan ri tinamït riʼ kikʼë jun kayoxiʼ publicadores ri kʼo kachoch chriʼ. Xa pa jbʼaʼ tiempo, jbʼaʼ ma jontir ri winäq ri kitaman nkiskʼij ruwäch wuj xqayaʼ jun ki-libro ri nqaksaj wä rchë nqatjoj qiʼ chrij le Biblia: La verdad que lleva a vida eterna. Chqä, ye kʼo wä jojun winäq yojkikanuj wä rchë nqayaʼ jun ki-libro.

Kan chanin xqatzʼët chë ri qʼatbʼäl taq tzij itzel nkinaʼ chkë ri testigos de Jehová. Pa julio rchë 1969, xqaʼän ri naʼäy qanimamoloj chpan ri tinamït riʼ, y xeʼapon jun ye 20 winäq. Röj kan kiʼ wä qakʼuʼx rma ye kʼo wä kaʼiʼ publicadores ri xkeqasäx pa yaʼ. Ye kʼa ri naʼäy qʼij rchë ri qanimamoloj xapon ri policía y xkiqʼät ri programa. Ryeʼ xkikʼwaj äl ri ukʼwäy bʼey rchë circuito chqä ri precursores especiales akuchï ye kʼo wä ri policías. Chriʼ xkiʼän kʼutunïk chqë chqä xkiʼij chë nkʼatzin nqtzolin chkaʼn qʼij. Rma röj qataman wä chë xkepë ri policías chqij, xyaʼöx ri tzijonem chkë ri yeqasäx pa yaʼ pa jun jay, y chrij riʼ ri publicadores pan ewäl xeqasäx wä pa yaʼ chpan jun raqän yaʼ.

Jojun semanas chrij riʼ, ri qʼatbʼäl tzij xiresaj äl rïn chqä 5 precursores especiales chpan ri tinamït. Ryeʼ xkiyaʼ 48 horas chqë rchë nq-el äl chpan ri tinamït Níger, ye kʼa röj xqtzʼetö achkë rubʼanik xq-el äl. Xqanmaj rutzij ri qʼatbʼäl tzij y xqbʼä pa sucursal ri kʼo Nigeria. Chrij riʼ, xojkitäq pa nkʼaj chik tinamït.

Rïn xitaq chpan Orisunbare, jun tinamït ri kʼo Nigeria. Chriʼ xintzjoj le Biblia kikʼë jun molaj qachʼalal ri ye aj chriʼ chqä xentjoj jojun winäq chrij le Biblia. Ye kʼa 6 ikʼ chrij riʼ, ri sucursal xuʼij chwä chë nkʼatzin yitzolin Níger, ye kʼa komä xa nyonïl. Rïn ma nyoʼen ta wä chë xtbʼix ya riʼ chwä, rma riʼ xchʼpü jbʼaʼ nkʼuʼx. Ye kʼa rïn kan nwajoʼ wä yentzʼët chik jmul ri qachʼalal aj Níger.

Rïn xitzolin Niamey. Taq nkʼwan wä chik jun qʼij chpan ri tinamït riʼ, jun kʼayinel aj Nigeria xnaʼej chë rïn yïn Testigo, rma riʼ xuʼän kʼïy kʼutunïk chwä chrij le Biblia. Junan xqatjoj qiʼ rkʼë, y taq xkowin xyaʼ qa ri sikʼ chqä rutjik yaʼ xqasäx pa yaʼ. Chrij riʼ xintzjoj le Biblia pa nkʼaj chik tinamït ri ye kʼo chpan ri tinamït riʼ y xintzʼët achkë rubʼanik más winäq xkiyaʼ kixkïn che rä Ruchʼaʼäl Dios. Taq xinapon Níger ye kʼo wä 31 Testigos chriʼ, y taq xibʼä äl, ye kʼo wä chik 69.

«MA QATAMAN TA ACHKË RUBʼANON RUTZJOXIK LE BIBLIA CHKIWÄCH RI QACHʼALAL AJ GUINEA»

Pa diciembre rchë 1977, xitzolin Nigeria rchë xqtjöx oxiʼ semanas. Taq xkʼis ri oxiʼ semanas riʼ, Malcolm Vigo, ri coordinador rchë ri Comité rchë Sucursal, xyaʼ jun carta chwä ri xtaq pä chkë rma ri sucursal ri kʼo Sierra Leona. Ri qachʼalal najin wä nkikanuj jun precursor ri ma kʼlan ta, majun ta ruyabʼil chqä retaman ri chʼaʼäl inglés chqä francés rchë ntok ukʼwäy bʼey rchë circuito chpan ri tinamït Guinea-Conakri. Ri qachʼalal Malcolm xuʼij chwä chë rma riʼ xiskʼïx rchë xitjöx oxiʼ semanas. Ryä xuʼij chwä chë ri samaj riʼ ma chaq bʼaʼ ta naʼän chqä xuʼij chwä: «Taquʼ na we xkabʼä o manä». Ye kʼa rïn xinbʼij che rä: «Rma yë Jehová najin yitaqö, rïn xkibʼä».

Rïn pan avión xibʼä wä äl Sierra Leona y xinapon kikʼë ri qachʼalal ri ye kʼo pa sucursal. Jun chkë ri kʼo chpan ri Comité rchë Sucursal xuʼij chwä: «Ma qataman ta achkë rubʼanon rutzjoxik le Biblia chkiwäch ri qachʼalal aj Guinea». Tapeʼ ri sucursal riʼ ntzʼetö wä ri samaj nbʼan Guinea, ma yekowin ta wä yetzjon äl kikʼë ri publicadores rma ri chʼaʼoj kʼo chkiwäch ri winäq rma ri política. Kan kʼïy mul xkajoʼ xkitäq jun qachʼalal ri kʼo chpan ri sucursal rchë nbʼä chkitzʼetik, ye kʼa ma xekowin ta. Rma riʼ xkiʼij chwä chë kibʼä Conakri, ru-capital ri tinamït Guinea chqä chë tinkanuj rubʼanik rchë ri qʼatbʼäl tzij nuyaʼ qʼij chwä yijeʼ chpan ri tinamït riʼ.

«Rma yë Jehová najin yitaqö, rïn xkibʼä»

Taq xinapon Conakri, xibʼä rkʼë ri embajador rchë Nigeria. Xinbʼij che rä chë nwajoʼ ntzjoj le Biblia pa tinamït Guinea, ye kʼa ryä xuʼij chwä chë ma tinbʼän ta riʼ rma rkʼë jbʼaʼ xkiyaʼöx pacheʼ o kʼo jun xtbʼanatäj wkʼë. Ryä xuʼij chwä: «Katzolin Nigeria y tatzjoj le Biblia chlaʼ». Y rïn xinbʼij che rä: «Rïn yichʼobʼon yijeʼ qa aweʼ». Ri achï riʼ xtäq jun carta che rä ri nsamäj chpan ri qʼatbʼäl tzij ri kʼo Guinea rchë yirutoʼ, y ryä kan xirutoʼ.

Jbʼaʼ chrij riʼ, xitzolin pa sucursal ri kʼo Sierra Leona y xintzjoj chkë qachʼalal achkë xuʼij ri qʼatbʼäl tzij chwä. Ri qachʼalal kan xel kikʼuʼx taq xkitamaj chë rkʼë rutoʼik Jehová ri qʼatbʼäl tzij xyaʼ qʼij chwä rchë yijeʼ qa Guinea.

Taq yïn wä ukʼwäy bʼey rchë circuito chpan ri tinamït Sierra Leona.

Chkipan ri junaʼ 1978 kʼa 1989 xinok ukʼwäy bʼey rchë circuito chpan ri tinamït Guinea chqä Sierra Leona, y xinok sustituto chlaʼ Liberia. Pa naʼäy kan kowan wä xiyawäj, kʼo mul taq yibʼä wä chkitzʼetik qachʼalal ri ye kʼo näj che rä ri tinamït. Ye kʼa ryeʼ nkikanuj wä rubʼanik rchë yinkikʼwaj pan hospital.

Kʼo jun qʼij kowan xiyawäj, xyaʼ malaria chqä lombrices chwä. Taq xikʼachöj pä, xintamaj chë ri qachʼalal najin wä nkitzjoj akuchï yinkimüq wä. Tapeʼ kan kʼïy mul xintzʼët ruwäch nkamik, majun bʼëy xpë ta pa njolon nyaʼ qa ri nsamaj ruyaʼon Jehová. Rïn nyaʼon chwäch wan chë xa xuʼ Jehová nkowin nchajin qchë, tapeʼ nqkäm, ryä nkowin nqrkʼasoj pä chik.

RI WIXJAYIL CHQÄ RÏN NQAKʼUQBʼAʼ QAKʼUʼX CHRIJ JEHOVÁ

Ri qʼij ri xqkʼleʼ, pa 1988.

Pa 1988, xintamaj ruwäch ya Dorcas, jun precursora ri kan ütz runaʼoj chqä nrajoʼ Jehová. Röj xqkʼleʼ y ryä xok wachiʼil taq xibʼä chkichʼbʼexik ri congregaciones. Ya Dorcas kowan yirutoʼon chqä kowan yirajoʼ, y ma nukʼewaj ta nuʼän ri nkʼatzin rchë nuyaʼ ruqʼij Jehová. Rchë xqbʼä chkitzʼetik ri congregaciones, kʼo mul xkʼatzin xqbʼiyïn 25 kilómetros rkʼë qa-maletas. Rchë xqapon chkitzʼetik ri congregaciones ri más näj ye kʼo wä, nqbʼä wä chkipan jalajöj chʼichʼ ri yeqïl wä äl pa bʼey. Röj xkʼatzin xqbʼä chkipan bʼey ri chʼabʼäq chqä jül kibʼanon.

Ya Dorcas ma nuxiʼij ta riʼ. Kʼo mul nkʼatzin wä nqqʼax chkipan raqän taq yaʼ ri ye kʼo cocodrilos chpan. Kʼo jun qʼij, xqaʼän äl jun nüm bʼey ri xyalöj 5 qʼij, ye kʼa xa pa canoa xqbʼä wä rma ri puentes ri yebʼanö rkʼë cheʼ ma kan ta ye ütz chik. Taq ya Dorcas xpaʼeʼ rchë ntel äl pa canoa, xtzaq pa yaʼ. Chöj kaʼiʼ röj ma qataman ta wä nqmuxan, y chpan ri raqän yaʼ riʼ ye kʼo wä cocodrilos. Ye kʼa jojun kʼojolaʼ xkikʼäq kiʼ pa yaʼ y xkesaj pä ya Dorcas. Kʼo jun tiempo kan kʼïy mul xqachkʼaj ri xbʼanatäj qkʼë, ye kʼa ma xqayaʼ ta qa qasamaj.

Ya Jahgift chqä Eric kan ye jun spanïk ri ruyaʼon pä Jehová chqë.

Taq xchapatäj ri junaʼ 1992, kʼo jun xbʼanatäj ri kan xel qakʼuʼx che rä: ¡Ya Dorcas xkanaj qa pa yabʼil! ¿Nkʼatzin wä nqayaʼ qa ri samaj yaʼon pa qaqʼaʼ? Röj xqaʼij: «Re ti neʼy reʼ jun spanïk ri xyaʼ pä Jehová chqë». Rma riʼ, ri rubʼiʼ xqayaʼ qa ya riʼ Jahgift (ri ntel chë tzij «ruspanik Jah»). Kajiʼ junaʼ chrij riʼ xaläx Eric, ri rukaʼn qalkʼwal. Che kaʼiʼ kan jun spanïk ri ruyaʼon pä Jehová chqë. Ya Jahgift kʼo jun tiempo xtoʼon chpan ri oficina rchë traducción ri kʼo Conakri, y Eric jun toʼonel pa congregación.

Taq xqʼax ri tiempo, ya Dorcas xyaʼ qa ri precursorado especial, ye kʼa xchäp ri precursorado regular tapeʼ ri akʼalaʼ kʼa ye koköj na. Rkʼë rutoʼik Jehová, rïn kʼa xinksaj na nkʼaslemal chubʼanik rusamaj ryä. Taq ri qalkʼwal xekʼïy pä, ya Dorcas xok chik jmul precursora especial, y komä ryä chqä rïn yoj misioneros chpan ri tinamït Conakri.

YË JEHOVÁ NQCHAJIN

Rïn ronojel mul yïn bʼenäq akuchï yirutaqon wä Jehová, y ri wixjayil chqä rïn kan kʼïy mul qatzʼeton achkë rubʼanik yojurchajin pä Jehová chqä ruyaʼon utzil pa qawiʼ. Rma qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová y ma chrij ta ri bʼeyomäl, röj ma kan ta kʼo kʼayewal qlon chqä ma kan ta nchʼpü qakʼuʼx. Ya Dorcas chqä rïn qatzʼeton pä chë xa xuʼ Jehová, ri «Dios ri nkolö qchë», nqtoʼö chkiwäch ri kʼayewal (1 Crón. 16:35). Rïn ntaman chë Jehová rukʼolon kikʼaslemal ri nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij ryä «chpan ri yaʼl rchë ri kʼaslemal» (1 Sam. 25:29).