1. ¿Achkë rma kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj tzij?

 ¿KʼAYEWAL nuʼän chawäch rït yanman tzij? Kʼo mul, David chqä kan ke riʼ xnaʼ. Rma riʼ, xuʼij reʼ che rä Dios: «Kinatoʼ rchë kan nrayij nnmaj atzij» (Sal. 51:12). Tapeʼ David kan nrajoʼ wä Jehová, kʼo mul kʼayewal xuʼän chwäch xnmaj rutzij, y kan ke riʼ chqä nbʼanatäj qkʼë röj. ¿Achkë rma? Naʼäy, rma kan qchë wä röj ma nqanmaj ta tzij. Rukaʼn, rma Satanás nutäj ruqʼij chqij rchë ma nqanmaj ta tzij, achiʼel xuʼän ryä (2 Cor. 11:3). Y, rox, rma yoj kʼo chkikojöl winäq ri ma yenman ta tzij, rma ryeʼ ye kʼo pa ruqʼaʼ «ri uchqʼaʼ ri komä najin nsmajin kichë ri kalkʼwal ri ma nkinmaj ta tzij» (Efes. 2:2). Rma riʼ rchë nqanmaj rutzij Jehová chqä kitzij ri ruyaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ, nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë ri mak qakʼwan ma nchʼakon ta chqij chqä rchë nqapabʼaʼ qiʼ chwäch Satanás chqä ruwinaq.

2. ¿Achkë ntel chë tzij yanman tzij? (Santiago 3:17).

² (Taskʼij ruwäch Santiago 3:17). Santiago xuʼij chë ri winäq ri kan kʼo runaʼoj nunmaj tzij. ¿Achkë ntel chë tzij riʼ? Ntel chë tzij chë nkʼatzin nqanmaj kitzij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rma Jehová chqä chë nkʼatzin naläx pa qan nqaʼän riʼ. Ye kʼa Jehová ma nrajoʼ ta chë nqanmaj rutzij jun winäq ri nuʼän chqë chë nqaqʼäj rupixaʼ (Hech. 4:18-20).

3. Chwäch Jehová, ¿achkë rma kan kʼo ruqʼij nqanmaj kitzij ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ?

³ Rkʼë jbʼaʼ ma kʼayewal ta nuʼän chqawäch nqanmaj rutzij Jehová chwäch ri nqanmaj kitzij ri winäq, rma ri naʼoj ri nuyaʼ pä ryä chqë kan ye tzʼaqät (Sal. 19:7). Ye kʼa ya riʼ ma nbʼanatäj ta kikʼë ri winäq ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ. Tapeʼ ke riʼ, ri Qatat kʼo chkaj ruyaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ri teʼej tataʼaj, ri qʼatöy taq tzij chqä ri ukʼwäy taq bʼey (Prov. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Ped. 2:13, 14). Taq röj nqanmaj kitzij re winäq reʼ, najin nqanmaj rutzij Jehová. Tqatzʼetaʼ achkë ütz nqaʼän rchë nqanmaj kitzij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rma Jehová  yajün taq kʼayewal nuʼän chqawäch nqasmajij ri nkiʼij chqë.

4. ¿Achkë rma kan ye kʼïy qʼopojiʼ kʼojolaʼ ma nkinmaj ta kitzij kiteʼ kitataʼ?

⁴ Ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ye kʼo kichiʼil ri ma nkinmaj ta kitzij kiteʼ kitataʼ (2 Tim. 3:1, 2). ¿Achkë rma kan ye kʼïy ke riʼ kinaʼoj? Ye kʼo jojun nkiʼij chë ri kiteʼ kitataʼ kʼo nkiʼij chkë chë tkibʼanaʼ ye kʼa ryeʼ ma nkiʼän ta. Rma riʼ nkinaʼ chë ma pa rubʼeyal ta najin nbʼan kikʼë. Ye kʼo chik jojun nkinaʼ chë ri naʼoj nkiyaʼ kiteʼ kitataʼ chkë ma nkʼatzin ta chik komä chqä chë kan kʼayewal nkismajij. Rït, ri kʼa yït qʼopoj o yït kʼajol na, ¿kʼo komä jmul anaʼon riʼ? Ye kʼïy rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chkiwäch nkismajij re naʼoj reʼ ri nuyaʼ Jehová: «Tinmaj kitzij ri iteʼ itataʼ achiʼel nuʼij ri Ajaw, rma ya riʼ kan ütz» (Efes. 6:1). ¿Achkë xkatoʼö rït rchë xtaʼän riʼ?

5. Rkʼë ri nuʼij chpan Lucas 2:46-52, ¿achkë rma Jesús ya riʼ ri más ütz tzʼetbʼäl kʼo chrij ri nanmaj kitzij ateʼ atataʼ?

⁵ Rchë rït yanman tzij, takʼamaʼ anaʼoj chrij Jesús (1 Ped. 2:21-24). Ryä majun ta wä mak chrij, ye kʼa ruteʼ rutataʼ xa ye ajmakiʼ. Tapeʼ ke riʼ, ryä xnmaj kitzij yajün taq kʼo akuchï xesach wä o ma nqʼax ta wä chkiwäch ri nunaʼ ryä (Éx. 20:12). Tatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë taq 12 wä rujunaʼ (taskʼij ruwäch Lucas 2:46-52). Jesús chqä ru-familia xebʼä Jerusalén rchë xkibʼebʼanaʼ jun chkë ri nmaqʼij ri nbʼan ronojel junaʼ. Taq José chqä María xetzolin pä chkachoch, xkitzʼët chë Jesús majun ta wä kikʼë. Ri kʼo ta chë xkiʼän ryeʼ ya riʼ xkitzʼët ta chë junan ye kʼo jontir kalkʼwal, ye kʼa ma xkiʼän ta riʼ. Y taq xkibʼewlaʼ Jesús, ¡María xa xchapon che rä rma xeruxiʼij! Tapeʼ Jesús xkowin ta xuʼij chkë chë ma pa rubʼeyal ta najin nkiʼän rkʼë, ryä ma xuʼän ta. Pa rukʼexel riʼ, ryä kan pa rubʼeyal xtzjon kikʼë chqä ma xqasaj ta kiqʼij, ye kʼa José chqä María ma xqʼax ta chkiwäch ri xuʼij ryä chkë. Tapeʼ ke riʼ, Jesús xnmaj kitzij.

6, 7. ¿Achkë xketoʼö ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ rchë xtkinmaj kitzij kiteʼ kitataʼ?

⁶ Rït, ri yït qʼopoj o yït kʼajol na, taq ri ateʼ atataʼ kʼo akuchï yesach wä o ma nqʼax ta chkiwäch ri nanaʼ rït, ¿kʼayewal nuʼän chawäch nanmaj kitzij? ¿Achkë xkatoʼö? Naʼäy, taquʼ achkë nunaʼ Jehová. Le Biblia nuʼij chë, we ri akʼalaʼ nkinmaj kitzij kiteʼ kitataʼ, «ya riʼ kan nqä chwäch ri Ajaw» (Col. 3:20). Taq ri ateʼ atataʼ ma nqʼax ta chkiwäch ri nanaʼ rït, o kʼo nkiʼij chawä chë tabʼanaʼ ye kʼa rït nanaʼ chë ma pa rubʼeyal ta najin nkiʼän awkʼë, Jehová retaman riʼ. Ye kʼa we rït nanmaj kitzij, ryä kan kiʼ rukʼuʼx xtuʼän awkʼë.

⁷ Rukaʼn, taquʼ achkë nkinaʼ ateʼ atataʼ. Taq rït nanmaj kitzij, ryeʼ kan kiʼ kikʼuʼx nkiʼän awkʼë chqä más xtkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chawij (Prov. 23:22-25). Y kantzij na wä chë rït chqä más junan xtuʼän awäch kikʼë. Alexandre, jun qachʼalal aj Bélgica, nuʼij: «Taq más xinmaj kitzij nteʼ ntat, más junan xuʼän nwäch kikʼë chqä más kiʼ qakʼuʼx xqaʼän». b Rox, ma tamestaj ta chë, we yanman tzij komä, kan ke riʼ chqä xtaʼän chqawäch apü. Paulo, ri aj Brasil, nuʼij: «Ri nnmaj kitzij nteʼ ntat yirutoʼ rchë nnmaj rutzij Jehová chqä nnmaj kitzij ri yaʼon uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ». Ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij achkë rma nkʼatzin nanmaj kitzij ateʼ atataʼ: «Rchë ütz xkabʼä pan akʼaslemal chqä yalöj xkajeʼ chwäch le Ruwachʼlew» (Efes. 6:2, 3).

8. ¿Achkë rma ye kʼïy qʼopojiʼ kʼojolaʼ kiyaʼon chwäch kan nkinmaj kitzij kiteʼ kitataʼ?

 ⁸ Ye kʼïy qʼopojiʼ kʼojolaʼ kitzʼeton chë taq nkinmaj kitzij kiteʼ kitataʼ kan ütz yebʼä pa kikʼaslemal. Ya Luiza, ri aj Brasil, pa naʼäy ma xqʼax ta chwäch achkë rma ruteʼ rutataʼ ma nkiyaʼ ta wä qʼij che rä njeʼ ru-teléfono, rma jontir ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ kʼo wä jun kichë. Ye kʼa chrij riʼ xqʼax chwäch chë ruteʼ rutataʼ najin wä nkichajij. Ryä nuʼij: «Komä nqʼax chi nwäch chë ri nteʼ ntat ma kixmon ta nqʼaʼ waqän, pa rukʼexel riʼ, ryeʼ nkiyaʼ nnaʼoj rchë yinkichajij». Ya Elizabeth, jun qʼopoj aj Estados Unidos, nuʼij chë kʼo mul kʼayewal nuʼän chwäch nunmaj kitzij ruteʼ rutataʼ. Ryä nuʼij achkë nuʼän: «Taq ri nteʼ ntat kʼo jun nkiʼij chwä chë tinbʼanaʼ y ma nqʼax ta chi nwäch achkë rma nkʼatzin nbʼän riʼ, nquʼ achkë utzil wlon pä rkʼë jontir ri naʼoj kiyaʼon chwä». Ya Monica, ri kʼo Armenia, nuʼij chë más ütz nbʼä pa rukʼaslemal taq nunmaj kitzij ruteʼ rutataʼ chwäch taq ma nuʼän ta riʼ.

9. ¿Achkë nkiquʼ jojun winäq chrij ri nasmajij ri pixaʼ nkiyaʼ ri qʼatbʼäl taq tzij?

⁹ Ri winäq kitzʼeton chë kan kowan yekʼatzin ri qʼatbʼäl taq tzij chqä chë nkʼatzin nqanmaj kitzij tapeʼ xa xuʼ nqasmajij jojun chkë ri pixaʼ yekiyaʼ (Rom. 13:1). Ye kʼa taq ri qʼatbʼäl taq tzij kʼo jun nkiʼij chkë ri nkinaʼ ryeʼ chë ma pa rubʼeyal ta najin nbʼan kikʼë o kan nqʼax ruwiʼ ri nkʼutüx chkë, ma kan ta nkajoʼ chik nkinmaj kitzij. Jun tzʼetbʼäl, qtzjon chkij ri impuestos. Chlaʼ Europa xbʼan kʼutunïk chkë jojun winäq, y jojun chkë ryeʼ xkiʼij «chë we jun winäq nunaʼ chë kan nqʼax ruwiʼ jun impuesto ri xyaʼöx, majun ta rubʼanon we ma nutöj ta». Rma ri winäq riʼ ke riʼ nkiquʼ, ri ye kʼo chpan ri tinamït riʼ ma jontir ta ri impuestos nkitöj che rä ri qʼatbʼäl tzij.

10. ¿Achkë rma nqanmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij yajün taq nkiyaʼ jun pixaʼ ri ma nqä ta chqawäch?

¹⁰ Le Biblia nuʼij chë ri qʼatbʼäl taq tzij najin nkiʼän chë ri winäq nkitäj poqän, ye kʼo pa ruqʼaʼ Satanás chqä chë ya xkesäx äl (Sal. 110:5, 6; Ecl. 8:9; Luc. 4:5, 6). Ye kʼa nuʼij chqä chë «ri winäq ri ma nunmaj ta kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij, ma najin ta nuʼän ri rubʼin qa Dios». Pa qaqʼij komä, Jehová ruyaʼon qʼij chkë ri qʼatbʼäl taq tzij rchë nkiqʼät tzij, rchë ke riʼ jontir pa rubʼeyal nbʼan che rä, y ryä nrajoʼ chë röj nqanmaj kitzij. Rma riʼ nkʼatzin nqayaʼ «chkë jontir ri taqäl chkij nyaʼöx chkë», y jojun chkë riʼ ya riʼ ri nqatöj qa-impuestos chkë, nqayaʼ kiqʼij chqä nqanmaj kitzij (Rom. 13:1-7). Rkʼë jbʼaʼ röj nqanaʼ chë jun pixaʼ ri nuyaʼ ri qʼatbʼäl tzij majun ta utzil nukʼäm pä pa qawiʼ, kan nqʼax ruwiʼ ri nkʼatzin nqatöj, o rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ chë ma pa rubʼeyal ta najin nbʼan qkʼë. Ye kʼa rma röj nqanmaj rutzij Jehová, nqanmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij. Xa xuʼ ma xtqaʼän ta riʼ we kʼo jun xtkikʼutuj chqë ri xa xtuʼän chë xtqaqʼäj rutzij ryä (Hech. 5:29).

11, 12. Rkʼë ri nuʼij Lucas 2:1-6, ¿achkë xkiʼän José y María rchë xkiʼän ri xuʼij ri qʼatöy tzij chkë tapeʼ kʼayewal xuʼän chkiwäch? ¿Y achkë utzil xkïl? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

 ¹¹ Röj kan kʼïy nqatamaj qa chrij José chqä María. Ryeʼ ma xkikʼewaj ta xkinmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij yajün taq kʼayewal xuʼän chkiwäch (taskʼij ruwäch Lucas 2:1-6). Jun tzʼetbʼäl. Taq María 9 chik ikʼ kʼo pa yabʼil, ryeʼ kʼo jun xkiqʼaxaj ri akuchï xkʼatzin xkikʼüt chë yenman tzij. Ri qʼatöy tzij aj Roma, César Augusto, xuʼij chë jontir winäq nkʼatzin nkitzʼibʼaj kibʼiʼ pa kitinamit. Rchë nkiʼän riʼ, José chqä María nkʼatzin wä yebʼä Belén, ye kʼa nkʼatzin wä yebʼin jun 150 kilómetros chkiwäch bʼey ri rojyuʼ kiwäch. Ya riʼ kan jun nüm bʼey y María xa kʼo wä pa yabʼil. Rma riʼ rkʼë jbʼaʼ José chqä María xechʼpü chrij riʼ. ¿Achkë xtbʼanatäj we ri ti neʼy pa bʼey xtaläx wä? ¡María ruyoʼen wä jun akʼal ri xttok ri Mesías! ¿Xkiquʼ komä ryeʼ chë rma riʼ ma ütz ta nkiʼän ri xuʼij ri qʼatöy tzij?

¹² José chqä María ma xkiquʼ ta chë rma ya riʼ ma ütz ta nkiʼän ri xuʼij ri qʼatöy tzij. Jehová xyaʼ utzil pa kiwiʼ rma xenman tzij. María kan ütz ruwäch xapon Belén, kan ütz ruwäch runeʼy xaläx y xtoʼon rchë xtzʼaqät jun profecía (Miq. 5:2).

13. ¿Achkë utzil nkïl nkʼaj chik qachʼalal taq röj nqanmaj tzij?

¹³ We röj nqanmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij, kan kʼo utzil xtqïl, ye kʼa ma xa xuʼ ta röj, ri nkʼaj chik winäq chqä. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Jun rma ya riʼ chë ma nqïl ta ri kʼayewal ri nkiyaʼ ri qʼatbʼäl taq tzij pa kiwiʼ ri ma nkinmaj ta kitzij (Rom. 13:4). Y jun chik rma ya riʼ chë, taq röj nqanmaj tzij, ri qʼatbʼäl taq tzij nqʼalajin chkiwäch chë ri testigos de Jehová kan ütz kinaʼoj. Ya riʼ xbʼanatäj chpan ri tinamït Nigeria jojun junaʼ qa. Jun molaj soldados xeʼok chpan jun Salón del Reino taq najin wä jun moloj. Ryeʼ najin wä nkikanuj jojun winäq ri najin wä yechʼojin rma ri impuestos ri xyaʼ ri qʼatbʼäl tzij. Ye kʼa ri kʼwayon bʼey chkiwäch xuʼij chkë ri soldados chë keʼel pä chriʼ. Ryä xuʼij chkë: «Ri testigos de Jehová ma yeʼel  ta pa taq bʼey rchë nkiʼän protestas kimä ri impuestos». Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë, taq rït nanmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij, yatoʼon rchë kan ütz nqtzʼet kimä ryeʼ. Y kʼo jun qʼij ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtkʼäm pä utzil pa kiwiʼ nkʼaj chik qachʼalal (Mat. 5:16).

14. ¿Achkë xuʼän jun qachʼalal ixöq rchë xnmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij?

¹⁴ Tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij. Ya Joanna, jun qachʼalal ixöq aj Estados Unidos, nuʼij: «Rïn kan kʼayewal xuʼän chi nwäch xinmaj tzij rma ri n-familia kan kʼïy ma pa rubʼeyal ta xkiʼän ri qʼatbʼäl taq tzij kikʼë». Ye kʼa ya Joanna xyaʼ chwäch nujäl runaʼoj. ¿Achkë rubʼanik xuʼän riʼ? Naʼäy, ryä ma xskʼij ta chik chpan ri redes sociales ri ma ütz ta nkiʼij ri winäq chkij ri qʼatbʼäl taq tzij (Prov. 20:3). Rukaʼn, xuʼij che rä Jehová chë ttoʼ pä rchë nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij ryä pa rukʼexel nuyoʼej chë xtjeʼ jun qʼatbʼäl tzij ri xtsöl jontir ri kʼayewal (Sal. 9:9, 10). Y, rox, xskʼij kiwäch ri qa-publicaciones ri yetzjon chrij ri política (Juan 17:16). Ya Joanna nuʼij chë kan chʼajchʼöj rubʼanon ran rma nunmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij.

15. ¿Achkë rma kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän ri nuʼij pä rutinamit Jehová chqë?

¹⁵ Jehová nuʼij chqë chë tqanmaj kitzij ri yekʼwayon bʼey chqawäch chpan ri congregación (Heb. 13:17). Tapeʼ Jesús, ri kʼwayon bʼey chqawäch, majun ta mak chrij, ri winäq ri yeruchaʼon ryä rchë nkikʼwaj bʼey chqawäch xa kʼo qa mak chkij. Rma riʼ kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj kitzij, y más taq kʼo jun nkikʼutuj chqë ri ma nqajoʼ ta nqaʼän. Kʼo jmul, ri apóstol Pedro ke riʼ chqä xnaʼ. Jun ángel xuʼij che rä chë nkʼatzin nutäj tiʼäj kichë chköp ri nuʼij chpan Rupixaʼ Moisés chë ma ütz ta yetej. Ye kʼa Pedro oxiʼ mul xuʼij che rä chë ma xttäj ta (Hech. 10:9-16). Ryä ma xqʼax ta chwäch achkë rma xbʼix ya riʼ che rä. Ryä rukʼulun wä che rä nuʼän ri achkë retaman pä. We Pedro kan kʼayewal xuʼän chwäch xnmaj rutzij jun ángel ri majun ta mak chrij, ma nsach ta qakʼuʼx achkë rma röj kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj kitzij winäq ri xa kʼo qa mak chkij.

16. ¿Achkë xuʼän Pablo taq kʼo jun xbʼix che rä chë tbʼanaʼ? (Hechos 21:23, 24, 26).

¹⁶ Ri apóstol Pablo xnmaj tzij yajün taq rkʼë jbʼaʼ xquʼ chë ri xbʼix che rä chë tbʼanaʼ ma nkʼatzin ta wä chik nuʼän. Ye kʼo jojun cristianos judíos xkikʼoxaj chë ye kʼo jojun winäq najin yetzjon chrij Pablo. Ri winäq riʼ najin wä nkiʼij chë ryä ma najin ta nusmajij Rupixaʼ Moisés chqä chë najin wä nukʼüt chë ma nkʼatzin ta chik nsmajïx ri Pixaʼ riʼ (Hech. 21:21, nota). Ri ukʼwäy taq bʼey ri ye kʼo wä Jerusalén xkiʼij chë rä Pablo chë nkʼatzin nukʼüt chë najin nusmajij ri Pixaʼ. Rchë nuʼän riʼ, ryä chqä kajiʼ achiʼaʼ nkʼatzin wä yebʼä pa templo rchë nkichʼajchʼobʼej kiʼ. Ye kʼa Pablo retaman wä chë ri cristianos ma nkʼatzin ta wä chik nkismajij Rupixaʼ Moisés chqä chë ryä majun ta wä jun mak rubʼanon. Tapeʼ ke riʼ, ryä xuʼän ri xbʼix che rä. Le Biblia nuʼij: «Chkaʼn qʼij, Pablo xerukʼwaj äl re achiʼaʼ reʼ rchë junan xkichʼajchʼobʼej kiʼ» (taskʼij ruwäch Hechos 21:23, 24, 26). Rma ryä xnmaj tzij, ri cristianos ma xjeʼ ta chʼaʼoj chkiwäch (Rom. 14:19, 21).

17. ¿Achkë nukʼüt chawäch rït ri xbʼanatäj rkʼë ya Stephanie?

¹⁷ Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Stephanie kʼayewal xuʼän chwäch ri xchaʼ xuʼän ri sucursal. Ryä chqä rachjil kan kiʼ wä kikʼuʼx najin yetoʼon chpan jun grupo ri yetzjon jun chʼaʼäl ri ma kichʼaʼäl ta ryeʼ. Ye kʼa  ri sucursal xuʼij chë ma xtjeʼ ta chik ri grupo riʼ chqä xuʼij chkë ri kʼlaj qachʼalal riʼ chë keqʼax chpan jun chkë ri congregaciones ri yetzjon kichʼaʼäl ryeʼ. ¿Achkë xnaʼ ya Stephanie? Ryä nuʼij: «Kan kowan xibʼison. Rïn xinquʼ chë majun ta chik jun congregación pa qachʼaʼäl röj ri nkʼatzin más rutoʼik». Tapeʼ ke riʼ, ryä xuʼän ri xuʼij ri sucursal. Ryä nuʼij: «Taq xqʼax ri tiempo xqʼax chi nwäch chë ri qachʼalal kan yë ri ütz xkichaʼ xkiʼän. Chpan ri congregación ri yoj kʼo komä, ye kʼïy ma ye Testigos ta ki-familia, rma riʼ röj xq-ok achiʼel ta kiteʼ kitataʼ ryeʼ. Chqä, najin nyaʼ rutjonik jun qachʼalal ixöq ri kanajnäq qa. Y komä kʼo más n-tiempo rchë ntjoj wiʼ chrij le Biblia». Y, pa rukʼisbʼäl nuʼij: «Rïn ntaman chë ntjon pä nqʼij rchë nnmaj tzij; ya riʼ nuʼän chë chʼajchʼöj nunaʼ wan».

18. ¿Achkë utzil nqïl taq nqanmaj tzij?

¹⁸ Jontir röj nqkowin nqatamaj nqanmaj tzij. Jesús «xtamaj achkë riʼ ri yanman tzij rma kan xtäj poqän» y ma rma ta chë majun ta mak chrij (Heb. 5:8). Kʼïy mul, röj chqä nqatamaj achkë riʼ ri nqanmaj tzij taq yeqaqʼaxaj kʼayewal. Tqaquʼ rij ri xbʼanatäj taq xchapatäj ri COVID-19. Jontir xbʼix chqë chë ma xtqbʼä ta chik pa Salón del Reino nixta xtq-el chik chutzjoxik le Biblia chuchiʼ taq jay. ¿Achkë xanaʼ rït? ¿Kʼayewal xuʼän chawäch xanmaj tzij? Tapeʼ xa bʼa achkë na xanaʼ, kan kʼo utzil xawïl rma xanmaj tzij, xaturtoʼ rchë junan xuʼän awäch kikʼë qachʼalal chqä xaʼän chë Jehová kiʼ rukʼuʼx xuʼän awkʼë. Komä qataman chik chë nkʼatzin nqaʼän jontir ri xtbʼix chqë taq xtchapatäj ri nimaläj tijöj poqonal. Rkʼë jbʼaʼ rma xtqanmaj tzij xtqkolotäj qa (Job 36:11).

19. ¿Achkë rma rït nawajoʼ yanman tzij?

¹⁹ Qatzʼeton pä chë kan kʼïy utzil nqïl taq nqanmaj tzij. Ye kʼa röj nqanmaj rutzij Jehová rma nqajoʼ chqä nqajoʼ chë ryä kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë (1 Juan 5:3). Majun bʼëy xtqkowin ta xtqatzolij che rä Jehová jontir ri rubʼanon pa qawiʼ (Sal. 116:12). Ye kʼa kʼo jun ri nqkowin nqaʼän: nqanmaj rutzij ryä chqä nqanmaj kitzij ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ. We röj xtqaʼän riʼ, xtqakʼüt chë kʼo qanaʼoj. Y, rma kʼo qanaʼoj, Jehová kan kiʼ rukʼuʼx xtuʼän qkʼë (Prov. 27:11).