1, 2. ¿Achkë rma ri rusamajelaʼ Dios nkʼatzin nqachajij qiʼ? (Tatzʼetaʼ ri achibʼäl ri kʼo pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

YE KʼÏY aqʼomanelaʼ chqa enfermeras yekitoʼ winäq ri kilon jun itzel yabʼil. Nkiʼän riʼ rma yekajoʼ. Ye kʼa, rchë ma nkikʼän ta apo kiyabʼil ri winäq, kʼo chë nkichajij kiʼ. Ke riʼ chqa rusamajelaʼ Dios, kʼïy chqe röj yoj kʼo chqa yojsamäj kikʼë winäq ri ma kikʼamon ta kinaʼoj chrij Dios. We ma nqajoʼ ta nqakʼän apo kinaʼoj kʼo chë nqachajij qiʼ.

² Chpan ri qʼij yoj kʼo komä, ri winäq ma nkiyaʼ ta ruqʼij rupixaʼ Dios chrij ri ütz chqa ri ma ütz ta. Chpan rukaʼn wuj xutäq äl Pablo che rä Timoteo, xuʼij äl achkë kinaʼoj xtkiʼän ri winäq ri ma xtkiyaʼ ta ruqʼij Dios. Komä, jujun qʼij nqʼax, más ye kʼïy xtkikʼän apo kinaʼoj chkij ri winäq riʼ (taskʼij ruwäch 2 Timoteo 3:1-5, 13). Tapeʼ ma yeqa ta chi qawäch ri naʼoj riʼ, rkʼë jubʼaʼ ma nqanaʼ ta nqakʼän apo kichʼobʼonik, kitzij chqa kibʼanobʼal ri winäq (Proverbios 13:20). Rma riʼ, chpan re tzijonem reʼ xtqatzʼët kinaʼoj ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Dios chqa kinaʼoj ri rusamajelaʼ Dios. Chqa xtqatzʼët achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ma xtqakʼän ta apo qanaʼoj chkij chqa achkë rubʼanik xkeqatoʼ nikʼaj chik winäq rchë xtkitamaj ruwäch Dios.

3. ¿Achkë winäq xkekʼutu naʼoj ri yeqïl chpan 2 Timoteo 3:2 kʼa 5?

 ³ Achiʼel xqatzʼët yan pä, ri apóstol Pablo xuʼij chë chpan rukʼisbʼäl taq qʼij xkepe kʼïy kʼayewal. Chrij riʼ xuʼij 19 itzel taq naʼoj ri xttzʼetetäj chkij ri winäq. Chpan Romanos 1:29 kʼa 31 ye kʼo chqa naʼoj ri ye junan bʼaʼ kikʼë ri naʼoj riʼ, ye kʼa chpan ri carta xutäq äl che rä Timoteo ye kʼo tzij ri ma yeʼawïl ta chpan jun chik wuj chpan ri Escrituras Griegas Cristianas. Chpan ri carta che rä Timoteo, taq Pablo xuʼij qa achkë kinaʼoj ri winäq xtkiʼän, xutikirisaj äl rutzij rkʼë re tzij reʼ: ‹ri winäq›. Rkʼë ri tzij riʼ xchʼo chkij ri achiʼaʼ chqa ixoqiʼ, rma chë achiʼaʼ chë ixoqiʼ nkikʼüt itzel taq naʼoj. Ye kʼa ma jontir ta winäq xtkikʼän apo ri itzel taq naʼoj. Ri rusamajelaʼ Dios kan jun wä kinaʼoj xtkiʼän (taskʼij ruwäch Malaquías 3:18 chpan ri nota). *

4. ¿Achkë kibʼanik ri winäq nkinimirisaj kiʼ naʼij rït?

⁴ Taq Pablo xuʼij yan chë ye kʼïy winäq kan xtqʼax ruwiʼ ri ajowabʼäl xtkinaʼ chkij ryeʼ chqa chrij pwäq, xuʼij chqa chë ye kʼo xtkinimirisaj kiʼ, xtkinaʼ chë xa xuʼ ryeʼ kʼo kiqʼij chqa nimaʼq xtkinaʼ kiʼ. Ri winäq riʼ nkinimirisaj kiʼ rma kibʼanik, kirajil, rubʼanik kikʼaslemal chqa rma ri yekowin nkiʼän. Ryeʼ nkirayij chë nyaʼöx kiqʼij. Kʼo jun etamanel xuʼij reʼ chkij ri nkinimirisaj kiʼ: «Chpan ran kʼo jun koʼöl altar ri achoq chuwäch achiʼel ta nxukeʼ qa». Ye kʼo yebʼin chë ri nanimirisaj awiʼ janina itzel, rma riʼ ri nkinimirisaj kiʼ itzel nkitzʼët taq jun chik winäq nunimirisaj riʼ.

5. ¿Achkë bʼanatajnäq kikʼë jujun rusamajelaʼ Jehová?

⁵ Le Biblia nuʼij chë Jehová itzel nutzʼët ri nanimirisaj awiʼ (Proverbios 6:16, 17). Ri nqanimirisaj qiʼ nuʼän chë nqayaʼ qa Jehová (Salmo 10:4). Ri nanimirisaj awiʼ jun chkë runaʼoj Satanás (1 Timoteo 3:6). Ri ojer qa, ye kʼo rusamajelaʼ Dios xkinimirisaj kiʼ. Jun chkë ryeʼ ya ri Uzías. Ryä pa junaʼ xok jun utziläj qʼatöy tzij pa Judá. Ye kʼa le Biblia nuʼij chë taq ryä kʼo chik uchuqʼaʼ pa ruqʼaʼ, janina xunimirisaj riʼ, rma riʼ xeruʼän itzelal. Ke riʼ xuqʼäj rutzij Jehová chqa xok apo pa ru-templo rchë xuporoj pon chuwäch altar. Xeqʼax ri junaʼ, ri Ezequías, ri qʼatöy tzij, xunimirisaj chqa riʼ, ye kʼa ma xyalöj ta (2 Crónicas 26:16; 32:25, 26).

6. a) ¿Achkë ta xbʼano chë David xunimirisaj ta riʼ? b) ¿Achkë xtoʼo rchë ma xunimirisaj ta riʼ?

⁶ Ye kʼo winäq nkinimirisaj kiʼ rma kan jaʼäl kibʼanik, kan etamatäl kiwäch, yeqʼojoman, kʼo kuchuqʼaʼ o rma nyaʼöx kiqʼij. David xkʼojeʼ ronojel reʼ rkʼë, ye kʼa ryä ma xunimirisaj ta riʼ. Jun tzʼetbʼäl, taq ryä xukamisaj Goliat, Saúl, ri qʼatöy tzij, xuʼij che rä chë tkʼuleʼ rkʼë rumiʼal. Ye kʼa David xuʼij che rä: «¿Achkë ta kʼa rïn chqa ri wachʼalal, ri rachʼalal ri nataʼ pa Israel, rchë naʼij rït chë xkinok ajiʼ?» (1 Samuel 18:18). ¿Achkë xtoʼo rchë David chë ma xunimirisaj ta riʼ? Rma ryä retaman wä chë we kʼo retamabʼal chqa rusamaj, rma Dios xuqasaj riʼ chqa xrakʼaxaj taq xchʼo rkʼë (Salmo 113:5-8). Ryä xqʼax chuwäch chë jontir ri xkʼojeʼ rkʼë ya ri Jehová xyaʼo chë rä (tajunumaj rkʼë 1 Corintios 4:7).

7. ¿Achkë yojtoʼo rchë nqaqasaj qiʼ?

⁷ Komä, ri rusamajelaʼ Jehová nqatäj qaqʼij rchë nqaqasaj qiʼ achiʼel xuʼän David. Nqa chi qawäch chë Jehová, tapeʼ ryä Rajaw ri kaj chqa ri Ruwachʼulew, nuqasaj riʼ (Salmo 18:35). Rma riʼ nqatäj  qaqʼij nqasamajij re naʼoj reʼ: ‹Tijoyowaj iwäch chë iwachiʼil iwiʼ [...], ma ninimirisaj ta iwiʼ, rïx chʼuchʼuj y kʼo kochʼonïk iwkʼë› (Colosenses 3:12). Chqa qataman chë taq röj nqakʼüt ajowabʼäl «ma nqayaʼ ta qa qaqʼij» chqa «ma nqanimirisaj ta qiʼ» (1 Corintios 13:4). Chqa tnatäj chqe chë, achiʼel jun achijil rkʼë jubʼaʼ xtrajoʼ xtretamaj ruwäch Dios tapeʼ majun tzij xtuʼij rixjayil che rä, ri winäq chqa rkʼë jubʼaʼ xtkajoʼ xtkitamaj chrij Dios xa xuʼ xtkitzʼët chë rusamajelaʼ nkiqasaj kiʼ (1 Pedro 3:1).

8. a) ¿Achkë nkiʼij jujun winäq chrij ri nanimaj kitzij ateʼ atataʼ? b) ¿Achkë naʼoj nuyaʼ le Biblia chkë ri akʼalaʼ?

⁸ Pablo chqa xuʼij achkë kinaʼoj xtkiʼän chi kiwäch ri winäq chpan rukʼisbʼäl taq qʼij. Ryä xuʼij chë ri akʼalaʼ ma xtkinimaj ta kitzij kiteʼ kitataʼ. Ri qʼij yoj kʼo komä, ye kʼo wuj, películas chqa programas pa televisión ri nkikʼüt chë majun rubʼanon ta chë ri akʼalaʼ ma nkinimaj ta tzij. Ye kʼa ri naʼoj riʼ nuyaʼ kʼayewal pa jun jay. Chqa taq yeqʼax ri junaʼ, nukʼän pä kʼayewal pa kiwiʼ jontir winäq. Reʼ ojer tzʼeton pä, achiʼel pa Grecia, taq jun achï yeruchʼäy ruteʼ rutataʼ, jurayil nelesäx äl pa rutinamit. Chqa pa Roma, ri pixaʼ nuʼij wä chë kan janina itzel ri nachʼäy atataʼ, kan achiʼel nakamisaj jun winäq. Ri Escrituras Hebreas chqa Griegas nkiʼij chë ri akʼalaʼ kʼo chë nkiyaʼ kiqʼij kiteʼ kitataʼ (Éxodo 20:12; Efesios 6:1-3).

9. ¿Achkë xketoʼo ri akʼalaʼ rchë xtkinimaj kitzij kiteʼ kitataʼ?

⁹ ¿Achkë nkʼatzin nkiʼän ri akʼalaʼ rchë ma nkikʼän ta apo kinaʼoj ri ma yeniman ta tzij? Xkerutoʼ we yechʼobʼon chrij ri kibʼanon kiteʼ kitataʼ pa kiwiʼ. Chqa xkerutoʼ rchë xkematyoxin we nqʼax chi kiwäch chë Dios, ri Qatataʼ, nrajoʼ chë röj nqanimaj tzij. Taq ryeʼ ütz yetzijon chkij kiteʼ kitataʼ, xkekitoʼ ri más akʼalaʼ rchë ryeʼ chqa xkeniman tzij. Taq ri teʼej tataʼaj ma yekajoʼ ta kalkʼwal, rkʼë jubʼaʼ más kʼayew xtuʼän chi kiwäch ri akʼalaʼ xkeniman tzij. Ye kʼa taq nkinaʼ chë kantzij yeʼajowäx, ronojel mul xtkajoʼ xkeniman tzij, tapeʼ kʼayew xtuʼän chi kiwäch. Jun kʼajol Testigo rubʼiʼ Austin, xuʼij: «Kantzij na wä chë kʼïy mul ninrayij wä yenbʼän bʼanobʼäl ri ma ye ütz ta, ye kʼa ri nuteʼ nutataʼ xekiyaʼ pixaʼ pa nuwiʼ ri ma kʼayew ta yeʼasamajij. Ryeʼ nkiʼïj wä chwä achkë rma xkiyaʼ ri pixaʼ chqa nkiyaʼ wä qʼij chë yitzijon kikʼë. Jontir reʼ xirutoʼ rchë xinnimaj kitzij. Ronojel mul xintzʼët chë yinkajoʼ, ya riʼ xbʼano chë xinnimaj kitzij».

10, 11. a) ¿Achkë kinaʼoj ri winäq ri ma nkikʼüt ta ajowabʼäl chkij ri nikʼaj chik? b) ¿Achkë rubʼanik nkikʼüt ajowabʼäl ri nimanelaʼ?

¹⁰ Pablo xutzijoj nikʼaj chik naʼoj ri nkikʼüt chë ye kʼïy winäq ma yekajoʼ ta nikʼaj chik winäq. Taq xuʼij yan chë «ma xtkinimaj ta kitzij ri kiteʼ kitataʼ», xuʼij chë ri winäq ma xkematyoxin ta, rma ya riʼ kinaʼoj ri ma nkimatyoxij ta ri utzil nbʼan chkë. Xkeyoqʼon chqa xtkiqʼabʼaj tzij chkij nikʼaj chik rchë xkekitzʼilaʼ, ke riʼ chqa xtkiʼän che rä Dios. Chqa xkekitzujuj ri kachiʼil, xkekitzʼük itzel taq tzij chkij rchë itzel xketzʼetetäj (tatzʼetaʼ ri nota). *

¹¹ Ri rusamajelaʼ Dios kantzij nkikʼüt ajowabʼäl chkij nikʼaj chik winäq, ryeʼ ma ye junan ta kikʼë ri majun ajowabʼäl kikʼë. Kan ojer riʼ ke riʼ kibʼanon pä. Jesús xuʼij chë ri pixaʼ más ruqʼij xyaʼöx che rä Moisés, ya ri ajowabʼäl chrij Dios; ri rukaʼn, ya ri ajowabʼäl chkij winäq. Ri ajowabʼäl  chkij winäq jun rubʼanik nakʼüt ri ajowabʼäl agápe (Mateo 22:38, 39). Chqa xuʼij chë ri kantzij taq nimanelaʼ xtetamäx kiwäch rma ri ajowabʼäl xtkikʼutulaʼ chi kiwäch (taskʼij ruwäch Juan 13:34, 35). Chqa tapeʼ kikʼulel kan xkekajoʼ (Mateo 5:43, 44).

12. ¿Achkë rubʼanik xukʼüt Jesús chë xerajoʼ ri winäq?

¹² Jesús xukʼüt chë janina xerajoʼ ri winäq. Ryä xbʼä pa jalajöj taq tinamït rchë xbʼerutzijoj ri utziläj taq rutzijol chrij ri Ajawaren. Xerukʼachojrisaj ri moyiʼ, ri yekoj ïn, ri yetokön, ri kʼo chʼaʼk chkij chqa xerukʼasoj kaminaqiʼ (Lucas 7:22). Chqa xuyaʼ rukʼaslemal pa kamïk kimä jontir winäq, tapeʼ yekʼïy itzel xkinaʼ che rä. Chqa kan achiʼel rubʼanik najowan Rutataʼ, kan ke riʼ rubʼanik xajowan ryä. Komä, ri Testigos de Jehová, chuwäch ronojel Ruwachʼulew, kikʼamon kinaʼoj chrij Jesús chqa yekajoʼ ri winäq.

13. ¿Achkë utzil nukʼän pä we nqakʼüt ajowabʼäl?

¹³ Ri ajowabʼäl nqakʼüt nkowin nuʼän chë ri winäq nkajoʼ nkitamaj ruwäch Jehová. Jun tzʼetbʼäl, jun achï ri xbʼä pa jun nimamolojriʼïl rchë oxiʼ qʼij ri xbʼan pa Tailandia, kan xel rukʼuʼx taq xutzʼët ri ajowabʼäl kʼo chi kikojöl qachʼalal. Taq xtzolin chë rachoch, xuʼij chë tyaʼöx rutijonïk kaʼiʼ mul pa jun semana. Xutzijoj le Biblia chkë jontir rachʼalal. Waqiʼ ikʼ chrij ri nimamolojriʼïl, xyaʼöx rusikʼixik le Biblia che rä pa Salón del Reino. We röj nqajoʼ nqatamaj we najin nqakʼüt ajowabʼäl, tqakʼutuj qa chi qawäch: «¿Najin nintäj nuqʼij rchë yentoʼ wachʼalal pa wachoch, pa congregación chqa taq ninbʼetzijoj le Biblia? ¿Najin nintäj nuqʼij rchë yentzʼët ri winäq achiʼel yerutzʼët Jehová?».

14, 15. a) ¿Achkë naʼoj xa achiʼel kichë chköp kikʼamon apo ye kʼïy winäq? b) ¿Achkë naʼoj kiyaʼon qa jujun winäq?

¹⁴ Chpan rukʼisbʼäl taq qʼij, ri winäq xtkikʼüt nikʼaj chik naʼoj ri ma ütz ta nqakʼän apo röj. Jun tzʼetbʼäl, ye kʼïy winäq ri ma kitaman ta ruwäch Dios kan xtkitzelaj  ri ütz. Jujun chik traducciones nkiʼij «ma nkajoʼ ta ri ütz» o «kan kikʼulel nkitzʼët ri ütz». Ma xtkiqʼïl ta kiʼ chubʼanik ri mak chqa xtqʼax ruwiʼ ri itzelal xtkiʼän. Ye kʼo chik jujun ma xtkichʼobʼ ta achkë xtkiʼän chqa ma xtkijoyowaj ta kiwäch ri winäq, tapeʼ kʼo kʼayewal xtukʼän pä kibʼanobʼal.

¹⁵ Komä najin ntzʼaqät jun profecía ri nuʼij chë ye kʼïy winäq achiʼel wä kinaʼoj chköp, xtkijäl kinaʼoj (taskʼij ruwäch Isaías 11:6, 7 chpan ri nota). * Re profecía reʼ nuʼij chë ri aj pa qʼayis taq chköp, achiʼel ri utiw chqa ri köj, ütz xtkikʼwaj kiʼ kikʼë ri karneʼl chqa alajiʼ taq wakx. Ri uxlanibʼäl kʼuʼx riʼ xtqʼalajin chuwäch jontir Ruwachʼulew, rma kan xtnuj rkʼë retamabʼal Jehová (Isaías 11:9). Rma ri chköp ma yekowin ta nkitamaj chrij Jehová, re profecía reʼ nkʼambʼen tzij chkij ri winäq ri nkijäl kinaʼoj.

16. ¿Achkë rubʼanik le Biblia rujalon pä kinaʼoj jujun winäq?

¹⁶ Ye kʼïy winäq ri rubʼanon qa achiʼel wä kinaʼoj ri utiw, ye kʼa komä ütz kikʼwan kiʼ kikʼë nikʼaj chik winäq. Yojkowin nqatamaj chkij ryeʼ chpan ri peraj «La Biblia les cambió la vida» ri kʼo chpan ri jw.org. Ri kitaman chik ruwäch Jehová chqa nkiyaʼ ruqʼij, ma ye junan ta kikʼë ri winäq nkiʼij chë kiniman chik rutzij Dios, ye kʼa rkʼë kibʼanobʼal nkikʼüt chë ma ke riʼ ta. Ye kʼo jujun rusamajelaʼ Jehová ri rubʼanon qa itzel kinaʼoj, ye kʼa komä kikʼwan ‹jun kʼaslen ri kan achiʼel kʼaslen rchë [...] ri Dios, ri kantzij chë choj y chʼajchʼöj› (Efesios 4:23, 24). Taq ri winäq nkitamaj ruwäch Dios, eqal eqal nqʼax chi kiwäch chë nkʼatzin nkisamajij rupixaʼ. Reʼ yerutoʼ rchë nkijäl ri nkinimaj, ri kichʼobʼonik chqa ri nkiʼän. Rchë naʼän jontir riʼ rkʼë jubʼaʼ kan kʼayew, ye kʼa yakowin najäl rma ri loqʼolöj ruchuqʼaʼ Dios yerutoʼ ri nkirayij nkiʼän ri nqa chuwäch Jehová.

17. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ma nqakʼän ta apo kinaʼoj ri winäq ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová?

¹⁷ Jujun qʼij nqʼax, más nqʼalajin achkë winäq nuyaʼ ruqʼij Dios chqa ri ma nuyaʼ ta ruqʼij. Röj, ri nqayaʼ ruqʼij Dios, kʼo chë nqachajij qiʼ rchë ma nqakʼän ta apo qanaʼoj chkij ri itzel taq winäq. Jehová nuʼij chqe chë ma tqayüj qiʼ kikʼë winäq ri yerutzijoj 2 Timoteo 3:2 kʼa 5. Röj nqajoʼ nqanimaj ri nuʼij Jehová. Kantzij na wä, rkʼë jubʼaʼ rma qasamaj o rma yojbʼä pa tijobʼäl kʼo chë yojkʼojeʼ kikʼë ri winäq riʼ. Ye kʼa yojkowin nqachajij rubʼanik yojchʼobʼon chqa rubʼanik qakʼaslemal. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? Nkʼatzin nqatijoj qiʼ chrij le Biblia rchë nqakowirisaj qachibʼilanïk rkʼë Jehová chqa yeqachibʼilaj winäq ri nkajoʼ nkiyaʼ ruqʼij ryä.

18. ¿Achkë rubʼanik yerutoʼ ri nikʼaj chik winäq ri qanaʼoj chqa ri rubʼanik yojchʼo?

¹⁸ Chqa kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë yeqatijoj winäq chrij le Biblia. Tqakanuj rubʼanik rchë nqatzijoj le Biblia chqa tqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová. Ke riʼ nqatamaj ajän ütz yojtzijon apo chqa nqakusaj utziläj taq tzij. Tqaʼij chkë ri winäq chë yoj testigos de Jehová. Ke riʼ rma qanaʼoj, ya ri Jehová xtkiyaʼ ruqʼij, ma ya ta röj. Röj kʼutun chi qawäch chë tqayaʼ qa rubʼanik ronojel ri ma nqa ta chuwäch Dios, ri itzel taq rayinïk chqa tqakʼwaj jun choj kʼaslemal (Tito 2:11-14). We xtqakʼän qanaʼoj chrij Jehová chqa xtqanimaj rutzij, rkʼë jubʼaʼ ye kʼo winäq xtkiʼij: «Nqajoʼ yojbʼä iwkʼë rma qakʼaxan chë Dios kʼo iwkʼë rïx» (Zacarías 8:23).