Xinaläx pa 1937, pa jun granja akuchï yesamäj ye kʼïy winäq chqa yebʼan kʼïy tikoʼn. Ri granja riʼ kʼo chunaqaj ri tinamït Tokmak, Kirguistán. Nteʼ nataʼ kirguís kijatzul chqa yojchʼo ri chʼaʼäl kirguís. Ryeʼ ye ajbʼanöy tikoʼn chqa chë jun qʼij yesamäj wä pa granja. Ri samajelaʼ ye kʼo chriʼ nyaʼöx wä kiway, ye kʼa xa xuʼ jun mul pa jun junaʼ yetoj. Ri nteʼ janina kʼayew xuʼän chuwäch xuyaʼ ri nkʼatzin che rä wanaʼ chqa chwä rïn. Xa xuʼ woʼoʼ junaʼ xibʼä pa tijobʼäl rma kʼo chë jun qʼij xibʼesamäj pa granja.

Ri akuchï xojkʼïy wä janina wä mebʼaʼïl kʼo. Rchë xojruqʼiʼ ri pwäq kʼo chë janina xojsamäj, reʼ xuʼän chë kowan xojkos. Rma riʼ taq kʼa yin koʼöl ma yichʼobʼon ta wä chrij achkë rma yoj kʼäs chqa ri xtuʼän ri kʼaslemal chi qawäch apo. Ma nbʼij ta wä rïn chë ri kantzij chrij Jehová chqa chrij ri xtuʼän pa kiwiʼ ri winäq xtujäl rubʼanik nukʼaslemal. Nwajoʼ ntzijoj apo chiwä achkë rubʼanik xapon ri kantzij chrij Ruchʼaʼäl Dios chpan ronojel Kirguistán. Xtkïr pä pa norte, ri akuchï xinaläx wä.

Ri kantzij chrij Ruchʼaʼäl Dios xapon pa Kirguistán pa taq junaʼ 1950. Kʼayew na wä xuʼän rma kʼo wä jun naʼoj ri kan ruyaʼon ruchuqʼaʼ pa kiwiʼ ri winäq. Chpan qa ri qʼij riʼ, ri Kirguistán kʼo wä pa ruqʼaʼ ri Unión Soviética. Konojel wä Testigos ri ye kʼo chkipan ri tinamït ri ye kʼo pa ruqʼaʼ ri Unión Soviética, ma xkiyüj ta kiʼ kikʼë ri política (Juan 18:36). Rma riʼ xeʼok rukʼulel ri qʼatbʼäl taq tzij chqa xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ. Ye kʼa majun ta jun nqʼato rchë Ruchʼaʼäl Dios chë napon pa kan  ri winäq. Kantzij na wä, chpan ronojel nukʼaslemal ntaman pä jun utziläj naʼoj: chë Jehová ‹ronojel nkowin nuʼän› (Marcos 10:27).

Ri kʼayewal xyaʼöx pa kiwiʼ ri Testigos xuʼän chë Ruchʼaʼäl Dios xukraj riʼ pa Kirguistán. ¿Achkë rubʼanik? Siberia kʼo wä pa ruqʼaʼ ri Unión Soviética chqa chriʼ xeʼukʼwäx ri ma nkinmaj ta rutzij ri qʼatbʼäl tzij. Kʼïy chkë ri xelesäx pä chriʼ xeʼapon pa Kirguistán. Jujun chkë ryeʼ xkikʼwaj Ruchʼaʼäl Dios pa qatinamit, achiʼel ri Emil Yantzen. Ryä xaläx pa Kirguistán pa 1919 chqa xkʼojeʼ pa jun campo de concentración, chriʼ xtamaj ri kantzij chrij le Biblia chqa xok Testigo. Pa 1956 xtzolin pa Kirguistán, xbʼekʼojeʼ chunaqaj ri Sokuluk ri akuchï kʼo wä wachoch rïn. Pa 1958 xkʼojeʼ ri naʼäy congregación pa Kirguistán.

Jun o jubʼaʼ ma jun junaʼ chrij riʼ, Victor Vinter, jun qachʼalal ri kʼïy kʼayewal xqʼaxaj, xapon pa Sokuluk. Rma ma xyüj ta riʼ pa política kaʼiʼ mul oxiʼ junaʼ xyaʼöx pacheʼ. Chrij riʼ xyaʼöx chik lajuj junaʼ pacheʼ chqa woʼoʼ junaʼ xtaq äl pa jun chik tinamït. Tapeʼ kʼïy kʼayewal, majun achkë xkowin xpabʼan Ruchʼaʼäl Dios.

Pa 1963 ye kʼo wä 160 Testigos pa Kirguistán. Ye kʼïy chkë ryeʼ ye petenäq pa Alemania, Ucrania chqa Rusia. Jun chkë ryeʼ ya ri Eduard Warter, ryä xqasäx pa yaʼ pa 1924 pa Alemania. Pa taq junaʼ 1940, ri nazis xkitäq äl pa jun campo de concentración. Jun kayoxiʼ junaʼ chrij riʼ, ri comunistas ye kʼo pa Unión Soviética xkesaj äl pa rutinamit. Pa 1961 xapon pa Kant, jun tinamït chunaqaj nutinamit rïn.

Pa Kant kʼo chqa jun chik Testigo rubʼiʼ Elizabeth Fot, ryä ntzüq wä riʼ rkʼë tʼisoʼn. Rma kan jaʼäl wä nuʼän che rä rusamaj, ye kʼo wä aqʼomanelaʼ, tijonelaʼ chqa más chik winäq nbʼekiyaʼ kitʼisoʼn rkʼë. Jun chkë ri winäq riʼ ya ri Aksamai Sultanalieva, rixjayil jun samajel pa qʼatbʼäl tzij. Kʼo jun qʼij taq ryä xapon rkʼë ya Elizabeth kʼïy kʼutunïk xeruʼän che rä, xkʼutuj achkë rma yoj kʼäs chqa akuchï ye kʼo ri kaminaqiʼ. Ya Elizabeth xeruqʼalajsaj ri rukʼutunïk rkʼë le Biblia. Xeqʼax ri junaʼ, ya Aksamai xbʼeʼok jun utziläj publicadora.

Jun qachʼalal rubʼiʼ Nikolai Chimpoesh aj Moldavia xok ukʼwäy bʼey rchë circuito chpan qa ri qʼij riʼ. Ryä jubʼaʼ ma 30 junaʼ xuʼän ri samaj riʼ. Ryä ma xa xuʼ ta xerutzʼetaʼ congregaciones, chqa xpaʼeʼ chrij ri samaj xbʼan chkij ki-copias ri qawuj chqa xutzʼët chë xejach äl. Rma chë ri qʼatbʼäl tzij xkinaʼej achkë najin nuʼän, ri qachʼalal Eduard Warter xuʼij che rä: «Taq xtkikʼutuj chawä chkij qawuj, xa xuʼ taʼij chë pa oficinas centrales pa Brooklyn yetaq pä. Tatzuʼ pa runaqʼ ruwäch ri agente rchë ri KGB. Majun rma naxiʼij awiʼ» (Mateo 10:19).

Xa jubʼaʼ chrij riʼ, ri qachʼalal Nikolai xbʼix che rä chë tapon pa oficina rchë ri KGB pa Kant. Ryä nuʼij: «Ri agente xkʼutuj chwä akuchï yeqakʼän pä ri qawuj. Rïn xinbʼij che rä chë kʼa pa Brooklyn yetaq pä chqe. Ryä ma xrïl ta chik achkë xuʼij. Xuyaʼ qʼij chë xibʼä äl chqa majun bʼey chik xiruskʼij ta». Tapeʼ pa newäl, ri Testigos ma xkixiʼij ta kiʼ xkiyaʼ rutzijol ri Ajawaren chunaqaj nutinamit, pa norte  che rä Kirguistán. Pa taq junaʼ 1980, ri Ruchʼaʼäl Dios xapon pa wachoch. Ya ri wixjayil naʼäy xakʼaxan.

Ya Mairambubu aj Naryn, jun tinamït pa Kirguistán. Pa agosto, 1974, xqatamaj qawäch chë rachoch wanaʼ. Kan xa xuʼ xintzʼët xqa chi nuwäch, kan ya ri qʼij riʼ xojkʼuleʼ.

Pa enero, 1981, taq ya Mairambubu xtzolin pä pa kʼaybʼäl pa jun chʼichʼ, xrakʼaxaj ri tzij xinbʼij qa pa naʼäy. Ryä nrajoʼ wä ntamaj más, rma riʼ xkʼutuj rubʼiʼ chqa rachoch ri ixöq. Ri ixöq xuʼij chë Apun rubʼiʼ, ye kʼa rma chpan qa ri qʼij riʼ ma nyaʼöx ta qʼij chkë ri Testigos nkitzijoj le Biblia chqa kʼo chë nkichajij kiʼ, xa qa-dirección röj xkʼutuj qa. Wixjayil kan kiʼ rukʼuʼx xapon chojay.

Ryä xuʼij chwä: «Kʼo jun ütz xinkʼaxaj pä. Jun ixöq xuʼij chwä chë xa jubʼaʼ chik, ri winäq ma xkekäm ta chik. Chqa ri aj pa qʼayis taq chköp majun chik itzelal ta xtkiʼän». Jontir riʼ xa tzʼukün tzij xinkʼaxaj rïn, rma riʼ xinbʼij che rä: «Tqayoʼej chë xtpe rchë xtutzijoj más chqe».

Ya Apun kʼa pa oxiʼ ikʼ xapon. Chrij riʼ xeʼapon qkʼë jujun chkë ri naʼäy taq Testigos, ryeʼ ye ixoqiʼ ijatzul kirguís. Ri qachʼalal riʼ kʼïy achkë xkikʼüt chi qawäch chrij Jehová chqa chrij ri xtuʼän pa kiwiʼ ri winäq. Rchë riʼ, ryeʼ xkiksaj ri wuj De paraíso perdido a paraíso recobrado * (tatzʼetaʼ ri nota). Rma pa Tokmak xa xuʼ wä jun wuj riʼ kʼo, xkʼatzin xqaʼän jun ru-copia rkʼë qaqʼaʼ.

Jun chkë ri naʼäy taq naʼoj xkikʼüt chi qawäch ya ri nuʼij ri profecía kʼo chpan Génesis 3:15. Rchë xttzʼaqät ri profecía riʼ, Dios xtuksaj Jesucristo, ri qʼatöy tzij ruchaʼon ryä. Reʼ nkʼatzin nkitamaj jontir winäq. Ya riʼ xbʼano chë xqaʼij chë xtqatzijoj le Biblia (Mateo 24:14). Xa jubʼaʼ chrij riʼ, ri xqatamaj chpan le Biblia xjäl qakʼaslemal.

Taq xojbʼä pa jun kʼulanen rkʼë jun Testigo pa Tokmak, wixjayil chqa rïn chanin xqʼalajin chi qawäch chë ri Testigos ma ye junan ta kikʼë ri nikʼaj chik winäq. Ri nimaqʼij riʼ pa ruchojmil xbʼan che rä chqa majun yaʼ ta xyaʼöx. Ri nikʼaj chik nimaqʼij yoj bʼenäq, ri winäq yeqʼabʼär, yechʼeyon chqa yeyoqʼon, ye kʼa ri nimaqʼij riʼ ma ke riʼ ta.

 Chqa xojbʼä pa jujun chkë ri molojriʼïl pa Tokmak. Taq majun wä jöbʼ o tiw, ri moloj pa kʼechelaj nbʼan wä. Ri qachʼalal kitaman wä chë ri policías yojkitzʼilwachin pä, rma riʼ ronojel mul kʼo jun nnachan apo. Pa ruqʼijul jöbʼ pa jun jay nqamöl wä qiʼ, kayoxiʼ mul xeʼapon ri policías qkʼë rchë xkikʼutuj achkë nqaʼän. Pa julio, 1982, xojqasäx pa yaʼ pa jun raqän yaʼ rubʼiʼ Chu, ri qʼij riʼ kʼo chë más xqachajij qiʼ (Mateo 10:16). Pa taq koköj molaj xojapon pa kʼechelaj, xqabʼixaj jun bʼix che rä Dios chqa xqakʼaxaj ri tzijonem nyaʼöx chkë ri yeqasäx pa yaʼ.

Pa 1987, jun qachʼalal xuʼij chwä chë kibʼä pa Balykchy rchë nentzʼetaʼ jun winäq ri nqa chuwäch nukʼaxaj chrij le Biblia. Rchë yojapon chriʼ, kʼo wä chë yojbʼä kajiʼ hora pa tren. Taq kʼïy yän mul tbʼeqatzijoj le Biblia pa Balykchy, xqʼalajin chi qawäch chë yekʼïy winäq nkajoʼ nkikʼaxaj chrij Dios. Ya riʼ xbʼano chqe chë xqanimirsaj qasamaj chrij le Biblia.

Ya Mairambubu chqa rïn kʼïy mul xojbʼä pa Balykchy. Kan jontir bʼaʼ sábado chqa domingo xojbʼä chriʼ rchë xqatzijoj le Biblia chqa xqaʼän qamolojriʼïl. Ronojel mul más wä kʼïy wuj nkʼatzin nqayaʼ qa chkë ri winäq. Ri wuj riʼ yeqakʼwaj wä pa jun mishok, jun koxtar rchë saqwäch. Tapeʼ kaʼiʼ koxtar nqakʼwaj ma kan ta yojruʼän rchë jun ikʼ. Taq yojbʼä chqa yojtzolin pä nqatzijoj wä le Biblia chkë ri winäq pa tren.

Pa 1995 xkʼojeʼ ri naʼäy congregación pa Balykchy, waqxaqiʼ junaʼ chrij ri naʼäy mul xojapon chriʼ. Ronojel mul ri xojxleʼ xojjoteʼ rchë xqatzijoj Ruchʼaʼäl Dios chriʼ, kʼïy pwäq xqakʼïs. ¿Achkë xqaʼän rchë xojkowin xqatöj jontir riʼ? Kʼo jun qachʼalal xojrutoʼ rkʼë pwäq. Rma Jehová retaman wä chë röj nqajoʼ yojtoʼon más chutzijoxik le Biblia, ryä achiʼel ta xujäq ruchiʼ ri kaj chi qawäch (Malaquías 3:10). Kantzij na wä, ¡Jehová jontir nkowin nuʼän!

Pa 1992 xinok ukʼwäy bʼey rchë congregación. Rïn ri naʼäy ukʼwäy bʼey chkë ri ijatzul kirguís chpan ri tinamït. Chpan qa-congregación pa Tokmak kʼïy rubʼanik xojtoʼon. Jun tzʼetbʼäl, kʼïy qʼopojiʼ kʼojolaʼ pa taq tijobʼäl xqayaʼ kitijonïk chrij le Biblia. Jontir ryeʼ kijatzul kirguís. Komä, jun chkë ri kʼojolaʼ riʼ kʼo chpan ri Comité rchë Sucursal chqa ye kʼo kaʼiʼ ye precursores especiales. Chqa xeqatoʼ nikʼaj chik qachʼalal pa congregación. Ri naʼäy taq junaʼ che rä ri 1990, xa xuʼ wä pa chʼaʼäl ruso ye kʼo ri qawuj, chqa ri molojriʼïl pa ruso xbʼan wä. Ye kʼa najin wä yekʼiyïr ri qachʼalal yechʼo kirguís, rma riʼ xintzüj wiʼ rchë xinqʼaxaj ri tzijonem pa kichʼaʼäl. Ya riʼ xetoʼo rchë más xqʼax le Biblia chi kiwäch.

Ri wixjayil chqa rïn kʼo chë xeqatzʼët ri qalkʼwal, yeqakʼwaj wä chutzijoxik le Biblia chqa pa taq qamolojriʼïl. Taq ya Gulsayra, ri qamiʼal, kʼo wä 12 rujunaʼ, janina wä nqa chuwäch nutzijoj le Biblia  chkë winäq ri ye bʼenäq pa bʼey. Jontir ri qalkʼwal nqa wä chi kiwäch yekitamaj textos. Ri qalkʼwal chqa ri qïy qamam, kiyaʼon kan chrij ri samaj pa congregación. Chkë ri 9 qalkʼwal chqa 11 qïy qamam ri kʼa ye kʼäs na, ye 16 ye Testigos o yebʼä pa molojriʼïl kikʼë kiteʼ kitataʼ.

Ri qachʼalal ri xkichäp rutzijoxik le Biblia pa taq junaʼ 1950 chpan re tinamït reʼ, ntel na wä kikʼuʼx xa ta nkitzʼët ronojel ri jalatajnäq pä. Jun tzʼetbʼäl, kan xa xuʼ pä pa taq junaʼ 1990 majun chik kʼayewal ta rchë nqatzijoj Ruchʼaʼäl Dios chqa nqamöl qiʼ pa taq congregaciones.

Pa 1991, wixjayil chqa rïn, xojbʼä pa Kazajistán, pa jun tinamït rubʼiʼ Alma-Atá (komä Almaty). Xojbʼä rchë xojkʼojeʼ chpan ri naʼäy nimamolojriʼïl. Pa 1993 xbʼan ri naʼäy nimamolojriʼïl pa Kirguistán chpan ri Estadio Spartak pa tinamït Biskek. Ri qachʼalal jun semana xukʼwaj chi kiwäch rchë xkijosqʼij ri estadio. Ri ukʼwäy bʼey pa ruwiʼ ri estadio janina xqa chuwäch ri xkiʼän qachʼalal, rma riʼ ma xkʼutuj ta rajäl rchë xqaksaj.

Pa 1994 kʼo chik jun xbʼanatäj ri kan kʼo ruqʼij, ya riʼ taq xel naʼäy mul ri qawuj pa chʼaʼäl kirguís. Komä, ya ri sucursal pa Biskek nqʼaxan ri qawuj pa chʼaʼäl kirguís. Chqa kan xa xuʼ chpan ri junaʼ 1998, ri qʼatbʼäl tzij ruyaʼon qʼij chë ri testigos de Jehová yoj kʼo pa Kirguistán. Komä más chik yoj 5.000 publicadores, kʼo 83 congregaciones chqa 25 grupos pa chʼaʼäl chino, inglés, kirguís, ruso chqa lenguaje de señas pa ruso, turco, uigur chqa uzbeko. Ri qachʼalal jalajöj rubʼanik kikʼaslemal ojer qa, ye kʼa komä junan kiwäch nkiyaʼ ruqʼij Jehová. Kantzij na wä, Jehová xbʼano chë xbʼanatäj ronojel reʼ.

Jehová xujäl nukʼaslemal. Rïn xinaläx pa mebʼaʼïl, ri nteʼ nataʼ choj pa juyuʼ xesamäj wä chqa xa xuʼ woʼoʼ junaʼ xibʼä pa tijobʼäl. Tapeʼ ke riʼ, Jehová xirutoʼ rchë xinok ukʼwäy bʼey pa congregación chqa rchë nkʼüt ri utziläj taq naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chi kiwäch winäq ri más kʼïy kitijonïk kikʼulun. Kantzij na wä, Jehová nuʼän ri ma yojkowin ta nqachʼöbʼ röj. Ronojel ri nqʼaxan pä nuʼän chwä chë nwajoʼ ntzijoj más Jehová, jun Dios ri majun achkë kʼayew chuwäch (Mateo 19:26).