1, 2. a) ¿Achkë xqʼalajin chuwäch jun qachʼalal? b) ¿Achkë xuʼän rchë xusöl ri kʼayewal?

ROBERT xqasäx pa yaʼ taq kʼo wä 15 rujunaʼ, ye kʼa ma kan ta pa ran ntel wä ri samaj nuʼän pa rutinamit Jehová. Ryä nuʼij: «Majun bʼey xinbʼän ta jun itzel bʼanobʼäl, ye kʼa ri xinbʼän xa xuʼ rma kʼo chë xinbʼän. Nqʼalajin wä chë achiʼel ta kʼuqül nukʼuʼx pa Ruchʼaʼäl Dios, yibʼä wä ronojel molojriʼïl chqa nbʼän wä nu-precursorado auxiliar kayoxiʼ mul pa jun junaʼ. Ye kʼa kʼa kʼo na nwajoʼ».

² Robert ma retaman ta wä achkë ri kʼayewal, kʼa taq xkʼuleʼ na kʼa riʼ xtamaj. Kʼo mul, ryä chqa rixjayil nkiʼän atzʼanen chkij kʼutunïk chrij le Biblia. Ri rixjayil kʼïy retamabʼal chrij Ruchʼaʼäl Dios, rma riʼ retaman yeruqʼalajsaj ri kʼutunïk. Ye kʼa Robert ronojel mul nkʼixbʼisatäj wä rma ma nkowin ta yeruqʼalajsaj ri kʼutunïk. Rma riʼ xuʼij: «We kʼo chë nkʼwaj bʼey chrij Ruchʼaʼäl Dios pa wachoch, kʼo chë nkʼojeʼ más wetamabʼal». Ryä xuʼän ri najowatäj, nuʼij: «Xintjoj más wiʼ chrij le Biblia, ke riʼ ütz xuʼän qa». Reʼ xuʼän chë más xqʼax Ruchʼaʼäl Dios chuwäch chqa más xkʼuqeʼ rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios.

3. a) ¿Achkë nukʼüt chi qawäch ri xbʼanatäj rkʼë Robert? b) ¿Achkë kʼutunïk xkeqatzʼët chpan re tzijonem reʼ?

³ Ri xbʼanatäj rkʼë Robert nuyaʼ qa jun naʼoj chi qawäch. Rkʼë  jubʼaʼ kʼo bʼaʼ qatamabʼal chrij le Biblia, yojbʼä chpan ronojel molojriʼïl chqa chutzijoxik le Biblia. Ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë kan kʼuqül chik qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Chqa rkʼë jubʼaʼ kʼiyirnäq chik bʼaʼ qatamabʼal, ye kʼa taq ütz ütz nqatzʼët ri qabʼanon, xtqʼalajin chi qawäch chë kʼa kʼo akuchï nkʼatzin yojsamäj (Filipenses 3:16). Ri yojtoʼo rchë yojkowïr chpan Ruchʼaʼäl Dios, ya ri yojchʼobʼon chkij oxiʼ kʼutunïk ri xkeqatzʼët chpan re tzijonem reʼ. Naʼäy, ¿achkë xkojtoʼo rchë xtqatzʼët we kʼuqül chik qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios? Rukaʼn, ¿achkë nqaʼän rchë más nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios? Rox, ¿achkë rubʼanik yojrutoʼ pa qakʼaslemal we yoj kuw pa Ruchʼaʼäl Dios?

4. ¿Achkë kʼo chë yesmajin Efesios 4:23 chqa 24?

⁴ Rchë xojok rusamajel Dios kʼo chë kʼïy xqajäl pa qakʼaslemal. Chqa tapeʼ xojqasäx yän pa yaʼ, kʼa najin na nqajäl. Le Biblia nuʼij: «Kan tjalatäj kʼa ri iwanima y ri ichʼobʼonïk» (Efesios 4:23, 24). Rma xa yoj ajmakiʼ, nkʼatzin chë qʼij qʼij nqajäl rubʼanik yojchʼobʼon. Tapeʼ kʼïy chik junaʼ qayaʼon pä ruqʼij Jehová, kʼo chë nqachajij qachbʼilanïk rkʼë (Filipenses 3:12, 13).

5. ¿Achkë kʼutunïk yojtoʼo rchë nqatzʼët we kʼuqül qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?

⁵ Rchë más nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, kʼo chë ütz ütz nqatzʼët qa ri qabʼanon. Yoj qʼopojiʼ kʼojolaʼ o kʼo chik qa junaʼ, jontir ütz nqaʼän qa chi qawäch re kʼutunïk reʼ: «¿Nnaʼ chë más najin nkʼuqeʼ nukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios? ¿Junan najin nuʼän nunaʼoj rkʼë Cristo? ¿Achkë nkikʼüt nunaʼoj chqa nubʼanobʼal pa molojriʼïl? ¿Achkë nkiʼij ri nutzij chrij ri nuraybʼal? ¿Achkë nkikʼüt chwij ri rubʼanik ntjoj wiʼ chrij le Biblia, rubʼanik nwëq wiʼ chqa rubʼanik nkʼän jun pixaʼ? ¿Achkë nbʼän taq nukʼüt pä riʼ jun itzel raynïk chi nuwäch? ¿Nnimirsan wetamabʼal chrij le Biblia chqa ntaman achkë bʼanobʼäl ma ütz ta nbʼän?» (Efesios 4:13). Ri yojchʼobʼon chkij re kʼutunïk reʼ yojrutoʼ rchë nqatzʼët we yoj kuw pa Ruchʼaʼäl Dios.

6. Rchë nqatzʼët we kʼuqül qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, ¿achkë más nkʼatzin nqaʼän?

⁶ Rchë nqatzʼët we kʼuqül qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, rkʼë jubʼaʼ nkʼatzin yojtoʼöx kimä nikʼaj chik qachʼalal. Ri apóstol Pablo xuʼij chë jun winäq ri majun ta ru-espíritu Dios rkʼë ma nqʼalajin ta chuwäch chë ri rubʼanobʼal ma nqa ta chuwäch Dios. Ye kʼa ri winäq kʼo ru-espíritu Dios rkʼë nchʼobʼon achiʼel Dios chqa retaman chë ryä ma nqa ta chuwäch kinaʼoj ri majun ru-espíritu Dios kikʼë (1 Corintios 2:14-16; 3:1-3). Rma ri ukʼwäy taq bʼey yechʼobʼon achiʼel Cristo, chanin nqʼalajin chi kiwäch taq jun winäq ma nchʼobʼon ta achiʼel Dios. ¿Xtqasmajij komä ri naʼoj xtkiyaʼ ryeʼ chqe we nkitzʼët chë ma yojchʼobʼon ta achiʼel Dios? We xtqasmajij, xtqakʼüt chë nqajoʼ nkʼuqeʼ más qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios (Eclesiastés 7:5, 9).

7. ¿Achkë rma qataman chë ma xa xuʼ ta nkʼatzin nkʼojeʼ qatamabʼal chrij le Biblia rchë nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?

⁷ Kʼo chë nnatäj chqe chë ma ya ta qatamabʼal chrij le Biblia nbʼano chqe chë nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Salomón, ri qʼatöy tzij, kʼïy retamabʼal xkʼojeʼ chrij Jehová. Ye kʼo jujun chkë ri xuʼij xeyaʼöx qa chpan le Biblia. Ye kʼa pa rukʼisbʼäl xuqʼäj rutzij Jehová (1 Reyes 4:29, 30; 11:4-6). Rma riʼ, ma xa xuʼ ta nkʼatzin nkʼojeʼ qatamabʼal chrij le Biblia, nkʼatzin chë ronojel mul nqatjoj qiʼ chrij (Colosenses 2:6, 7). ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ?

8, 9. a) ¿Achkë yojtoʼo rchë nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios? b) ¿Achkë rma nqatjoj qiʼ chqa yojchʼobʼon chrij ri nqaskʼij ruwäch? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

 ⁸ Pablo xunataj chkë ri nimanelaʼ pa naʼäy siglo chë nkʼatzin nkitäj kiqʼij rchë nkʼuqeʼ kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios (Hebreos 6:1). Komä chqa kʼo chë nqaʼän ri xuʼij Pablo. Rchë riʼ nkʼatzin nqatjoj qiʼ chrij ri wuj «Kixkʼojeʼ chupam rajowabʼäl ri Dios». We xtqaʼän riʼ xkojkowin xkeqasmajij ri pixaʼ ye kʼo chpan le Biblia. We xqakʼïs yän qatjonïk chrij, ütz nqatjoj qiʼ chkij más wuj ri yojkitoʼ rchë más nkowïr qakʼuqbʼäl kʼuʼx (Colosenses 1:23). Chqa ütz yojchʼo rkʼë Dios chqa nqatzʼët achkë rubʼanik nqasmajij ri nqatamaj.

⁹ Taq nqatjoj qiʼ chrij le Biblia chqa yojchʼobʼon chrij, tqabʼanaʼ rma nqajoʼ nqanmaj rutzij Dios chqa rchë nqaʼän ri nqa chuwäch (Salmo 40:8; 119:97). Chqa yojrutoʼ rchë ma yeqaʼän ta bʼanobʼäl ri xa nuqʼät rukʼyik qakʼuqbʼäl kʼuʼx (Tito 2:11, 12).

10. ¿Achkë nkʼatzin nkiʼän ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ rchë nkʼuqeʼ kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?

¹⁰ We rït yït qʼopoj o kʼajol, ¿ataman chik achkë xtaʼän apo pa rutinamit Jehová? Jun qachʼalal nsamäj pa Betel rukʼulun che rä ntzijon kikʼë qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri yeqasäx pa yaʼ pa taq nimamolojriʼïl rchë jun qʼij. Nukʼutuj chkë achkë kichʼobʼon nkiʼän apo pa rutinamit Jehová. Ri nkiʼij ye kʼïy nukʼüt chë ya kitaman chik achkë nkajoʼ nkiʼän apo. Ye kʼo nkajoʼ nkiyaʼ más kiramaj chrij rusamaj Jehová o nkajoʼ yebʼä akuchï yeʼajowatäj más publicadores. Ye kʼa ye kʼo chqa ma kitaman ta achkë xtkiʼän apo. Rkʼë jubʼaʼ nkitzʼët chë ma nkʼatzin ta nkichʼöbʼ achkë xtkiʼän apo pa rutinamit Jehová. Rma riʼ ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ütz nkikʼutuj qa chi kiwäch: «¿Yibʼä pa molojriʼïl chqa chutzijoxik le Biblia xa xuʼ rma ri nteʼ nataʼ ya riʼ nkajoʼ? ¿O nbʼän riʼ rma nwajoʼ Jehová?». Kantzij na wä, yoj qʼopojiʼ kʼojolaʼ o kʼo chik qajunaʼ, jontir kʼo chë nqayaʼ chi qawäch achkë samaj nqaʼän apo pa rutinamit Jehová. Reʼ xkojrutoʼ rchë más xtkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios (Eclesiastés 12:1, 13).

11. a) ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios? b) ¿Achoq chrij ütz nqakʼän qanaʼoj?

¹¹ Taq xqʼalajin yän chi qawäch achoq chrij kʼo chë yojsamäj wä, kʼo chë nqatkirsaj rubʼanik. Reʼ janina ruqʼij, rma ya riʼ xtbʼano we xtqïl o ma xtqïl ta qakʼaslemal (Romanos 8:6-8). Kantzij na wä, ri kʼuqül qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios ma ntel ta chë tzij chë ma yojmakun ta. Jehová yojrutoʼ pä rkʼë ri loqʼoläj ruchuqʼaʼ, tapeʼ ke riʼ kʼo chë nqatäj qaqʼij. Pa jun kayoxiʼ junaʼ qa, John Barr, jun chkë ri xkʼojeʼ chpan ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xchʼo chrij Lucas 13:24. Ryä xuʼij chë ye kʼïy nimanelaʼ yetzaq rma ma chanin ta nkiʼän ri najowatäj. Röj kʼo chë nqaʼän achiʼel Jacob ri xtäj ruqʼij rkʼë jun ángel rchë xyaʼöx chë rä ri xkʼutuj (Génesis 32:26-28). Ri natjoj awiʼ chrij le Biblia janina ütz. Ye kʼa ma xa xuʼ ta nqaskʼij ruwäch achiʼel xa bʼa achkë wuj ri bʼanon pä rchë yojkʼastan chrij. Kʼo chë nqankʼuj achkë qas nrajoʼ nuʼij, ke riʼ xkojrutoʼ rchë xtkʼuqeʼ qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios.

12, 13. a) ¿Achkë yojtoʼo rchë yojchʼobʼon achiʼel xchʼobʼon Cristo? b) ¿Achkë rubʼanik yojrutoʼ ri pixaʼ chqa ri tzʼetbʼäl xuyaʼ qa Pedro? c) ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nkʼuqeʼ más qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « Ri ütz nqaʼän rchë nkʼuqeʼ más qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios»).

¹² Taq nqatäj qaqʼij rchë nkʼuqeʼ más qakʼuʼx pa Ruchʼaʼäl Dios, ri loqʼoläj uchuqʼaʼ yojrutoʼ rchë nqajäl rubʼanik qachʼobʼonïk. Ke riʼ eqal eqal ri qachʼobʼonïk nuʼän achiʼel ruchʼobʼonïk Cristo (Romanos 15:5). Chqa ri loqʼoläj uchuqʼaʼ yojrutoʼ rchë yeqesaj äl ri itzel taq raynïk chqa rchë yekʼojeʼ qkʼë ri naʼoj yeqa chuwäch Dios (Gálatas 5:16, 22, 23). We nqʼalajin  chi qawäch chë xa chrij ri bʼeyomäl bʼenäq qan, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqajäl. Tqakʼutuj ri loqʼoläj uchuqʼaʼ, ke riʼ Jehová xkojrutoʼ rchë xtqayaʼ qan chrij ri nqa chuwäch ryä (Lucas 11:13). Tqanataj jubʼaʼ ri xuʼän ri apóstol Pedro. Ryä kʼïy mul ma xuʼän ta ri ütz, ye kʼa xutäj ruqʼij (Mateo 16:22, 23; Lucas 22:34, 54-62; Gálatas 2:11-14). Rkʼë rutoʼik Dios eqal eqal xchʼobʼon achiʼel Cristo. Röj chqa yojkowin nqaʼän riʼ.

¹³ Taq xeqʼax ri junaʼ, ri apóstol Pedro xernataj jujun naʼoj ri nkʼatzin yeqasmajij, achiʼel ri qʼilojriʼïl, ri kochʼonïk chqa ri ajowabʼäl (taskʼij ruwäch 2 Pedro 1:5-8). Ri nqatäj qaqʼij rchë yeqasmajij re naʼoj reʼ yojrutoʼ rchë yojkowïr pa ruchʼaʼäl Dios. Ütz chë ronojel qʼij nqakʼutuj qa chi qawäch: «¿Achkë naʼoj ütz nsmajij re qʼij reʼ ri yirutoʼ rchë nkʼuqeʼ más nukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?».

14. ¿Achkë rubʼanik yojrutoʼ we kʼuqül qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?

¹⁴ Ri yojchʼobʼon achiʼel Cristo yojrutoʼ rkʼë rubʼanik yojtzijon, rkʼë qanaʼoj pa samaj o pa tijobʼäl chqa rkʼë ri xtqaʼän. Reʼ xtukʼüt chë nqajoʼ yoj ok rutzeqelibʼey Cristo. We kʼuqül qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios ma xtqayaʼ ta qʼij chë kʼo jun xttzelan qachbʼilanïk rkʼë Jehová. Taq nkikʼüt pä kiʼ itzel taq raynïk, chanin xkeqesaj äl pa qajolon. Chqa taq kʼo jun nqajoʼ nqaʼän pa qakʼaslemal, keqabʼanaʼ qa re kʼutunïk reʼ chi qawäch: «¿Achkë pixaʼ chpan le Biblia yirutoʼ rchë nchaʼ ri xtinbʼän? ¿Achkë ta komä nuʼän Cristo xa ta ryä kʼo chuwäch ri kʼayewal riʼ? ¿Achkë komä nqa chuwäch Jehová?». Kʼo chë nkʼuluj chqe yeqaʼän qa ri kʼutunïk riʼ. Komä keqatzʼetaʼ jujun tzʼetbʼäl ri yeyaʼon pä jujun versículo rchë le Biblia kikʼë. Ri pixaʼ riʼ xkojkitoʼ rchë xtqachaʼ xtqaʼän ri más ütz.

15, 16. ¿Achkë rubʼanik yojrutoʼ ri yojchʼobʼon achiʼel Cristo: a) taq nqakanuj qakʼulaj? b) taq yeqachaʼ qachiʼil?

¹⁵ Taq nqakanuj qakʼulaj. Ri naʼoj nqïl chpan 2 Corintios 6:14 chqa 15 (taskʼij ruwäch). Ri Pablo ütz ütz xqʼalajsaj chë jun winäq kʼuqül rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios ma ütz ta nkʼuleʼ rkʼë ri ma nuyaʼ ta ruqʼij Dios. ¿Achkë rubʼanik nqasmajij ri pixaʼ riʼ taq nqakanuj qakʼulaj?

¹⁶ Taq yeqachaʼ qachiʼil. Tqatzʼetaʼ ri pixaʼ nqïl chpan 1 Corintios 15:33 (taskʼij ruwäch). Ri winäq kʼuqül rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios ma xkerachbʼilaj ta ri xa rkʼë jubʼaʼ xtkiqasaj ruchuqʼaʼ rukʼuqbʼäl kʼuʼx. Tqachʼobʼoʼ achkë rubʼanik nqasmajij re pixaʼ reʼ chi kiwäch jalajöj kʼayewal. Achiʼel reʼ: «¿Achkë rubʼanik yirutoʼ taq yenksaj ri redes sociales? ¿Achkë xtinbʼän we jun winäq ma ntaman ta ruwäch nuyaʼ jun invitación chwä rchë yinetzʼan rkʼë pa Internet?»

17-19. a) ¿Achkë bʼanobʼäl ma xkeqaʼän ta we kʼo ru-espíritu Dios qkʼë? b) ¿Achkë samaj xtqajoʼ xtaqʼiʼ we kʼo ru-espíritu Dios qkʼë? c) Taq kʼo ru-espíritu Dios qkʼë, ¿achkë rubʼanik yojrutoʼ taq nqaʼän oyowal rkʼë jun winäq?

¹⁷ Bʼanobʼäl ri nkiʼän chë ma yojkʼïy ta pa ruchʼaʼäl Dios. Chpan Hebreos 6:1 nqïl jun naʼoj ri kan kʼo ruqʼij (taskʼij ruwäch).  Taq Pablo xuʼij chë ma keqaʼän «itzel taq bʼanobʼäl», xrajoʼ xuʼij chë ma keqaʼän bʼanobʼäl ri ma yojkitoʼ ta rchë yojkʼïy pa ruchʼaʼäl Dios. Re naʼoj reʼ yojrutoʼ rchë yeqaqʼalajsaj jalajöj taq kʼutunïk ri nkikʼüt pä kiʼ pa qakʼaslemal. Achiʼel reʼ: «¿Kʼo utzil nukʼän pä re bʼanobʼäl reʼ o xa ma jun nkʼatzin wä? ¿Ütz nkʼän re samaj reʼ rchë nchʼäk más pwäq? ¿Achkë rma ma ütz ta njuʼ wiʼ rkʼë jun moloj ri nrajoʼ yerusöl kikʼayewal ri winäq?».

¹⁸ Ri nawajoʼ naqʼiʼ apo pa rutinamit Jehová. Chpan ri Sermón del Monte, Jesús xuyaʼ naʼoj chrij ri achkë ütz nqaʼän apo pa qakʼaslemal (Mateo 6:33). Jun winäq ri kʼo ru-espíritu Dios rkʼë nuyaʼ pa naʼäy ri Ajawaren. Ri nqasmajij re naʼoj reʼ yojrutoʼ rchë nqatzʼët achkë xtqachaʼ pa qakʼaslemal, achiʼel taq nqachʼöbʼ reʼ: «¿Xkibʼä pa universidad o manä? ¿Xtinkʼän ri samaj tzujun chwä o manä?».

¹⁹ Taq nbʼanatäj jun oyowal. Jun naʼoj ri yojrutoʼ taq nqaʼän oyowal rkʼë jun winäq, ya ri naʼoj xuyaʼ Pablo che rä ri congregación pa Roma (Romanos 12:18). Ri rutzeqelibʼey Cristo nqatäj qaqʼij rchë ma nqaʼän ta oyowal kikʼë ri winäq. ¿Achkë nqaʼän taq nbʼanatäj jun oyowal rkʼë jun chik winäq? ¿Kʼayew nuʼän chi qawäch nqayaʼ qamak chqij o etamatäl qawäch chë nqajoʼ yeqasöl ri kʼayewal? (Santiago 3:18).

20. ¿Achkë rma nawajoʼ rït nkʼuqeʼ akʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios?

²⁰ Kikʼë re tzʼetbʼäl reʼ nqʼalajin chë taq yojchʼobʼon chkij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia yojrutoʼ rchë xtqachaʼ ri ütz. Ke riʼ xtqʼalajin chë kʼo ru-espíritu Dios qkʼë. Reʼ xtuʼän chë más kiʼ qakʼuʼx xtqanaʼ pa qakʼaslemal. Robert, ri qachʼalal xqatzijoj qa pa naʼäy, nuʼij: «Taq kantzij ütz xinkʼwaj wiʼ rkʼë Jehová, más utziläj achijil chqa tataʼaj xinbʼän. Xinnaʼ chë kiʼ nukʼuʼx». Röj chqa xkeqïl urtusanïk we xtqatäj qaqʼij rchë xkojkʼïy pa ruchʼaʼäl Dios. Kantzij na wä, ri qakʼaslemal más ütz xtuʼän komä, ye kʼa chi qawäch apo xtqïl ri kantzij kʼaslemal (1 Timoteo 6:19).