1. ¿Achkë nkajoʼ jontir winäq chë netamäx chkij?

¿ACHKË komä nqanaʼ röj taq jun winäq ri qataman ruwäch chqä kan kʼo ruqʼij chqawäch xa ma nnatäj ta qabʼiʼ che rä, o nixta ntamaj qawäch? Kantzij na wä chë xkojbʼison, rma röj winäq kan qchë wä chë nqajoʼ netamäx qawäch. Ye kʼa ma nqajoʼ ta chë xa xuʼ netamäx qabʼiʼ, nqajoʼ chqä chë netamäx achkë qanaʼoj chqä ri qabʼanon pä pa qakʼaslemal (Números 11:16; Job 31:6).

2, 3. We ma xtqachajij ta qiʼ, ¿achkë rkʼë jubʼaʼ xtbʼanatäj qkʼë chrij ri rubʼanik nnimirsäx qaqʼij? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

² Ye kʼa we ma nqachajij ta qiʼ, rkʼë jubʼaʼ nqʼax ruwiʼ ri rubʼanik nqajoʼ chë nyaʼöx qaqʼij. Ri mak kʼo chqij chqä ri winäq ye kʼo pa ruqʼaʼ Satanás, rkʼë jubʼaʼ nkiʼän chqë chë nqarayij netamäx qawäch kimä ri winäq rchë nkinimirsaj qaqʼij. Taq nbʼanatäj riʼ, pa rukʼexel nqayaʼ ruqʼij rukʼojlen ri qa-Dios Jehová, xa röj ri najin nqayaʼ qa qaqʼij (Apocalipsis 4:11).

³ Pa ruqʼij qa Jesús, jujun chkë ri ukʼwäy taq bʼey judíos  nkajoʼ wä nnimirsäx kiqʼij kimä ri winäq. Rma riʼ Jesús xuʼij chkë rutzeqelbʼëy: ‹Ma kʼa tiʼän ta achiʼel nkiʼän ri achiʼaʼ ye ajtzʼibʼaʼ. Rma ryeʼ [...] nqa chkiwäch chë nyaʼöx rutzil taq kiwäch ri pa taq kʼaybʼäl. Y ri pa taq jay ri qäs nkʼut wä ri Ruchʼaʼäl ri Dios, kan yë kʼa ri naʼäy taq chʼakät yekikanolaʼ, rchë chë ke riʼ nbʼix chë ryeʼ kʼo kiqʼij›. Chqä xuʼij: ‹Ryeʼ kan xtqʼax ruwiʼ ri kʼayewal ri xtqa pa kiwiʼ› (Lucas 20:46, 47). Ye kʼa Jesús kan ütz xtzjon chrij ri jun malkaʼn ixöq. Rma ri ixöq riʼ, taq xuyaʼ qa ruspanïk, ma xuʼän ta rchë nyaʼöx ruqʼij (Lucas 21:1-4). Rkʼë ri xuʼij qa, Jesús xukʼüt achkë rubʼanik nutzʼët Jehová ri nawajoʼ nnimirsäx aqʼij. Re tzijonem reʼ xtqʼalajsaj más chqawäch.

4. ¿Achkë ri más ütz nnimirsan qaqʼij, y achkë rma?

⁴ ¿Achkë ri más ütz nnimirsan qaqʼij? Ye kʼïy winäq nkiʼij chë más ütz nnimirsäx aqʼij rma ri atjonïk pa tijobʼäl, rma kan ütz rubʼanon jun kʼayij chawäch o rma rït jun utziläj deportista. Ye kʼa ri apóstol Pablo xuʼij reʼ chkë ri cristianos: ‹Komä, kan itaman chik ruwäch ri Dios. O más ütz nqaʼij chë ri Dios retaman chik iwäch rïx. ¿Achkë kʼa rma taq rïx niwajoʼ yixtzolin chik jun bʼey chuxeʼ ri costumbres rchë re ruwachʼulew ri xa majun kejqalen y ma nkikʼän ta pä kolotajïk chiwä?› (Gálatas 4:9). Kantzij na wä, kan jun nimaläj spanïk ri etamatäl qawäch rma Dios, ri rajaw le kaj chqä le Ruwachʼulew. Jehová xojruʼän rma nrajoʼ chë yoj ok rachiʼil chqä chë junan nuʼän qawäch rkʼë (Eclesiastés 12:13, 14).

5. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë chë Dios nrajoʼ yoj ok rachiʼil?

⁵ Moisés jun chkë ri xok rachiʼil Jehová. Rma riʼ xuʼij che rä: «Tabʼanaʼ utzil, tayaʼ qʼij chwä rchë nqʼax chi nwäch ri apixaʼ». Y Jehová xuʼij: «Ri xakʼutuj chwä kan xtinbʼän, rma kan ütz yatintzʼët y kan ntaman awäch» (Éxodo 33: 12-17). Röj chqä, taq ütz ütz netamäx qawäch rma Jehová, kʼïy utzil nuyaʼ pa qawiʼ. Ye kʼa ¿achkë kʼo chë nqaʼän rchë chë Dios nrajoʼ yoj ok rachiʼil? Kʼo chë nqajoʼ rkʼë ronojel qan chqä nqajäch qakʼaslemal pa ruqʼaʼ (taskʼij ruwäch 1 Corintios 8:3).

6, 7. ¿Achkë rkʼë jubʼaʼ xtbʼanatäj rkʼë ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová we ma xtqachajij ta qiʼ?

⁶ Chqä nkʼatzin nqaloqʼoqʼej y nqachajij ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová. Röj chqä ütz nqasmajij ri naʼoj xtzʼibʼaj Pablo chkë ri cristianos aj Galacia. Ryä xuʼij chë ma tqayaʼ qʼij chë ‹ri costumbres rchë re ruwachʼulew ri xa majun kejqalen› yesmajin qakʼaslemal. Chpan ri costumbres riʼ ntok chqä ri nawajoʼ nnimirsäx aqʼij kimä ri winäq (Gálatas 4:9). Ri cristianos riʼ xeʼok rachiʼil Dios. Ye kʼa Pablo xuʼij chë xa najin yetzolin chik pa taq costumbres ri majun kejqalen. Rkʼë ri tzij riʼ, achiʼel ta xuʼij: «Komä rïx yix rachiʼil chik Dios, ¿achkë rma niwajoʼ niʼän chik jumul ri bʼanobʼäl ri majun kiqʼij ta ri xiʼän pä ojer?».

⁷ We röj ma xtqachajij ta qiʼ, rkʼë jubʼaʼ xtbʼanatäj riʼ qkʼë chqä. Taq röj xqatamaj ruwäch Jehová, kʼo na wä chë xqayaʼ qa jontir ri majun kejqalen, achiʼel wä xuʼän Pablo (taskʼij ruwäch Filipenses 3:7, 8). Rkʼë jubʼaʼ ma xojbʼä ta pa Universidad, ma xqakʼän ta jun samaj ri kan kʼo ruqʼij chkiwäch ri winäq  o xqayaʼ qa jun kʼayij ri kan kʼïy pwäq nachʼäk chrij. Rkʼë jubʼaʼ, rma kan yojkowin yojbʼixan o yojqʼojoman o rma yoj utziläj taq deportistas, xojbʼeyomär ta o xyaʼöx ta qaqʼij. Ye kʼa, xa xqayaʼ qa qij chkiwäch jontir riʼ (Hebreos 11:24-27). ¿Nqanaʼ komä chë xa ma ütz ta ri xqaʼän rma ri xqayaʼ qa? We xa ke riʼ nqachʼöbʼ, rkʼë jubʼaʼ xa xqachäp chik kikanuxik ri xa majun kejqalen.

8. ¿Achkë kʼo chë ma nqamestaj ta chrij ri runaʼoj Jehová?

⁸ We nqajoʼ chë yë Jehová nnimirsan qaqʼij y ma yë ta ri winäq, kʼo chë ma nqamestaj ta kaʼiʼ utziläj taq naʼoj. Naʼäy, Jehová ronojel mul nunimirsaj kiqʼij ri winäq ri ma nkiyaʼ ta qa (taskʼij ruwäch Hebreos 6:10; 11:6). Ryä janina yerajoʼ rusamajelaʼ chqä ma pa rubʼeyal ta nutzʼët we ma nuyaʼ ta kiqʼij. Jehová kan ‹retaman kiwäch ri ye rchë chik ryä› (2 Timoteo 2:19). Rma riʼ yerchajij ri nkinmaj rutzij chqä yerutoʼ chkiwäch ri kʼayewal (Salmo 1:6; 2 Pedro 2:9).

9. ¿Achkë rubʼanik rukʼutun Jehová chkiwäch ruwinaq chë yerajoʼ?

⁹ Kʼo mul, Jehová rkʼë nimaläj taq bʼanobʼäl rukʼutun chkiwäch ruwinaq chë janina yerajoʼ (2 Crónicas 20:20, 29). Kojchʼobʼon chrij ri rubʼanik xeruköl Jehová ri israelitas chkiwäch ri egipcios pa mar Rojo (Éxodo 14:21-30; Salmo 106:9-11). Kan jun nimaläj bʼanobʼäl xuʼän Jehová ri qʼij riʼ, rma 40 junaʼ chrij riʼ, ri winäq kʼa nkitzjoj na ri xbʼanatäj (Josué 2:9-11). Kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë Jehová xeruchajij chqä xukʼüt rajowabʼäl chkiwäch rusamajelaʼ ojer. Y más na nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx rma komä xa más naqaj yoj kʼo wä chwäch ri chʼaʼoj xtuʼän ri Gog de Magog (Ezequiel 38:8-12). Taq xtapon ri qʼij riʼ, kan janina kiʼ qakʼuʼx xtqanaʼ rma ütz xojkanaj chwäch Jehová y ma chkiwäch ta ri winäq.

10. ¿Achkë rukaʼn naʼoj kʼo chë ma nqamestaj ta?

¹⁰ Ri rukaʼn naʼoj ya riʼ chë Jehová nuyaʼ utzil pa qawiʼ tapeʼ ma qayoʼen ta. Ye kʼa ma xtuyaʼ ta utzil pa kiwiʼ ri nkiʼän ütz taq bʼanobʼäl xa xuʼ rma nkajoʼ yetzʼetetäj kimä ri winäq rchë nyaʼöx kiqʼij. ¿Achkë rma? Rma Jesús xuʼij chë ri winäq ri nyaʼöx ruqʼij kimä ri nikʼaj chik, ya najin chik nrïl rajäl rukʼexel rubʼanobʼal (taskʼij ruwäch Mateo 6:1-5). Ye kʼa xuʼij chqä chë kan yë Jehová xtyaʼö rajäl rukʼexel chkë ri nkiʼän ri ütz, tapeʼ majun achkë ntzʼetö kichë. Kʼo mul, tapeʼ ma kiyoʼen ta, ryä nuyaʼ utzil pa kiwiʼ rusamajelaʼ. Keqatzʼetaʼ jujun tzʼetbʼäl.

11. ¿Achkë rubʼanik xnimirsäx ruqʼij María rma Jehová?

¹¹ Jehová xuksaj jun qʼopoj rubʼiniʼan María rchë xok ruteʼ Jesús. Ryä aj Nazaret, jun koʼöl tinamït ri kʼo wä näj che rä Jerusalén chqä ri templo (taskʼij ruwäch Lucas 1:26-33). ¿Achkë rma xchaʼöx ri qʼopoj riʼ? Rma ryä kan ütz runaʼoj chqä kan nuqasaj wä riʼ. Rma riʼ ri ángel Gabriel xuʼij che rä: ‹Rït awilon rutzil ri Dios›. María xukʼüt chë kʼuqül rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios rma ri tzij xeruksaj taq xtzjon rkʼë Elisabet, ri ruchʼalal (Lucas 1:46-55). Jehová xutzʼët runaʼoj María, y rma kan rukʼuqbʼan  rukʼuʼx chrij, xuyaʼ ri utziläj spanïk riʼ che rä.

12, 13. ¿Achkë rubʼanik xnimirsäx ruqʼij Jesús taq xaläx chqä taq xbʼä pa templo?

¹² Taq Jesús xaläx, Jehová ma xuyaʼ ta rutzjol chkë ri winäq ri kʼo kiqʼij o ri qʼatbʼäl taq tzij rchë Jerusalén y Belén. Pa rukʼexel riʼ, ryä xerutäq jujun ángeles rchë xekiyaʼ rutzjol chkë jujun yuqʼunelaʼ ri ye kʼo äl pa taq juyuʼ chrij Belén (Lucas 2:8-14). Chrij riʼ, ri yuqʼunelaʼ xebʼä chutzʼetik Jesús (Lucas 2:15-17). Kantzij na wä chë María chqä José xqa chkiwäch ri rubʼanik xnimirsäx ruqʼij Jesús. Kan ma junan ta wä runaʼoj Jehová rkʼë Satanás. Rma taq Satanás xerutäq ri achiʼaʼ ri kʼo kitamabʼal chrij ri chʼumilaʼ rchë xbʼekitzʼetaʼ Jesús, xel rutzjol chë xaläx ri Mesías. Riʼ xuʼän chë jontir winäq aj Jerusalén xsach kikʼuʼx chqä chë Herodes xutäq kikamsaxik ri koköj taq akʼalaʼ (Mateo 2:3, 16).

¹³ Taq xqʼax 40 qʼij chrij ralaxik Jesús, María kʼo chë xbʼä pa templo rchë Jerusalén rchë xbʼeruyaʼ jun spanïk che rä Jehová. Belén kʼo wä pa jun 9 kilómetros che rä Jerusalén (Lucas 2:22-24). Rkʼë jubʼaʼ, taq yebʼenäq wä pa bʼey, María xuchʼöbʼ we ri sacerdote xtunimirsaj ruqʼij Jesús rma ri xtuʼän apü. Kantzij na wä chë Jesús xnimirsäx ruqʼij, ye kʼa ma achiʼel ta wä ri xuchʼöbʼ María. Jehová xuksaj Simeón, jun achï ri ‹kan choj ri rukʼaslen y qäs yaʼöl ruqʼij ri Dios›, chqä jun malkaʼn ixöq ri 84 rujunaʼ, ri rubʼiniʼan Ana, rchë xkiyaʼ rutzjol chë Jesús ya riʼ ri Cristo chqä ri Mesías (Lucas 2:25-38).

14. ¿Achkë utzil xuyaʼ Jehová pa ruwiʼ María?

¹⁴ Jehová xuyaʼ utzil pa ruwiʼ María rma rkʼë ronojel ran xuchajij chqä xukʼiytisaj Jesús. Jun chkë riʼ ya riʼ xuyaʼ qʼij chë ri xeruʼän chqä ri xeruʼij, xetzʼibʼäx qa chpan le Biblia. Rkʼë jubʼaʼ, ri oxiʼ junaʼ rkʼë nikʼaj taq Jesús xuyaʼ rutzjoxik Ruqʼatbʼäl tzij Rutataʼ, María ma xkʼojeʼ ta rkʼë. ¿Achkë rma? Rkʼë jubʼaʼ kʼo chë xkanaj Nazaret rma xa malkaʼn chik. Rma riʼ ma xerïl ta ri utzil xekïl ri nikʼaj chik winäq, ye kʼa xkʼojeʼ rkʼë Jesús taq xkamsäx (Juan 19:26). Ryä xkʼojeʼ chqä kikʼë ri rutzeqelbʼëy Jesús pa junaʼ 33, taq jun kayoxiʼ qʼij nrajoʼ chë ri Pentecostés (Hechos 1:13, 14). Reʼ ntel chë tzij, chë rkʼë jubʼaʼ ryä chqä kʼo kikʼë taq xyaʼöx espíritu santo pa kiwiʼ. We ke riʼ, ryä chqä xtkʼojeʼ rkʼë Jesús chlaʼ chkaj xtbʼä qʼij xtbʼä säq. ¡Kan jun nimaläj utzil xrïl rma xnmaj rutzij Jehová!

15. Taq Jesús xkʼojeʼ chwäch le Ruwachʼulew, ¿achkë rubʼanik xukʼüt Jehová chë xunimirsaj ruqʼij?

¹⁵ Jesús ma xrajoʼ ta chë xa yë ri ukʼwäy taq bʼey judíos o ri qʼatöy taq tzij xenimirsan ruqʼij. Ryä xrajoʼ chë yë Jehová xbʼanö riʼ. Rma riʼ, kan xukʼuqbʼaʼ na wä rukʼuʼx taq Dios xtzjon pä chkaj oxiʼ mul. Ri naʼäy mul, ya riʼ taq xqasäx pa yaʼ pa raqän yaʼ Jordán. Chriʼ Jehová xuʼij pä: ‹Ya reʼ ri Nukʼajol y kan sibʼläj nwajoʼ, y nkʼuqbʼan nukʼuʼx rkʼë› (Mateo 3:17). Rkʼë jubʼaʼ xa xuʼ Jesús chqä Juan el Bautista xeʼakʼaxan ri tzij riʼ. Rukaʼn mul, ya riʼ xbʼanatäj taq jubʼaʼ ma jun junaʼ nrajoʼ chë nkamsäx Jesús. Oxiʼ chkë rutzeqelbʼëy xkikʼaxaj: ‹Ya reʼ ri Nukʼajol y kan sibʼläj nwajoʼ y nkʼuqbʼan nukʼuʼx rkʼë. Kan yë kʼa ryä tikʼaxaj› (Mateo 17:5). Y pa rukʼisbʼäl mul, taq  jun kayoxiʼ qʼij nrajoʼ rchë nkamsäx, Jehová chqä xtzjon pä rkʼë Jesús (Juan 12:28).

16, 17. ¿Achkë rubʼanik xnimirsäx ruqʼij Jesús, tapeʼ ma royoʼen ta?

¹⁶ Jesús retaman wä chë kan kʼixbʼäl ri rubʼanik xtkamsäx, rma xa ruyon tzʼukün taq tzij xtbʼan chrij. Tapeʼ ke riʼ, chpan jun chʼonïk xuʼän rkʼë Rutataʼ, ryä xuʼij: ‹Ma taʼän ta kʼa achiʼel ri nuraybʼal rïn. Tabʼanaʼ ri araybʼal rït› (Mateo 26:39, 42). Tapeʼ kan kʼixbʼäl xbʼan che rä, Jesús ma xupoqonaj ta xuyaʼ riʼ pa kamïk. Xuʼän riʼ rma xrajoʼ chë ütz xkanaj chwäch Jehová, y ma chkiwäch ta ri winäq (Hebreos 12:2). ¿Achkë rubʼanik xnimirsäx ruqʼij rma Jehová?

¹⁷ Jesús ma royoʼen ta wä chë Rutataʼ xtuyaʼ más che rä taq xttzolin chkaj. Ryä xa xuʼ wä royoʼen chë xttzolïx che rä ri kʼo wä rkʼë taq majanä tpë chwäch le Ruwachʼulew (Juan 17:5). Jesús ma royoʼen ta wä ri rubʼanik xnimirsäx ruqʼij rma Jehová. Rma taq xkäm chqä xkʼasöx, Jehová xuʼän che rä chë ‹xok nimaläj Ajaw pa ruwiʼ ronojel›. Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ, Jehová xuyaʼ chqä jun nimaläj spanïk che rä ri majun ta jun iliyon rchë: jun kʼaslemal ri majun nkowin nchpü rchë (Filipenses 2:9; 1 Timoteo 6:16; * tatzʼetaʼ ri nota). ¡Kan jun nimaläj spanïk xyaʼöx che rä rma ma xuyaʼ ta qa Jehová!

18. ¿Achkë xkojtoʼö rchë ma xtbʼä ta qan chrij ri nimirsanem nkitzüj ri winäq?

¹⁸ We kʼo pa qajolon chë Jehová ronojel mul nunimirsaj kiqʼij rusamajelaʼ chqä chë nuyaʼ utzil pa kiwiʼ tapeʼ ma kiyoʼen ta, xkojrutoʼ rchë ma xtbʼä ta qan chrij ri nimirsanem nkitzüj ri winäq. Ryä kan xtuyaʼ wä kʼïy utzil pa qawiʼ chqawäch apü. Rma riʼ, tapeʼ kʼïy kʼayewal yeqïl komä, ma tqamestaj chë ri itzel taq winäq chqä ri rubʼanik nkinimirsaj kiqʼij, xa xtchup yän kiwäch (1 Juan 2:17). Jehová, ri utziläj qa-Dios, ma numestaj ta ronojel ri samaj najin nqaʼän chrij ri Ruqʼatbʼäl tzij (Hebreos 6:10). Kantzij na wä, ryä xtunimirsaj qaqʼij, tapeʼ röj ma qataman ta achkë rubʼanik xtuʼän che rä.