1, 2. a) ¿Achkë nkiʼän jujun teʼej tataʼaj taq ri kalkʼwal nkiʼij chë nkajoʼ yeqasäx pa yaʼ? b) ¿Achkë rma ri yeqasäx pa yaʼ nkʼutüx chkë we xkijäch yän kikʼaslemal pa ruqʼaʼ Jehová? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

RI RUTEʼ rutataʼ ya María najin nkitzuʼ chë ri winäq xkeqasäx pa yaʼ xepaʼeʼ qʼanäj. Chqä yajün ya María kʼo chkikojöl. Ri nyaʼo ri tzijonem xuʼän kaʼiʼ kʼutunïk y ya María rkʼë nüm ruchʼaʼäl xuʼij jaʼ chkë ri kʼutunïk riʼ. Chrij riʼ, tapeʼ ryä kʼa riʼ bʼelejeʼ rujunaʼ, xqasäx pa yaʼ.

² Ri ruteʼ rutataʼ ya María kowan kiʼ kikʼuʼx rma ryä xujäch rukʼaslemal pa ruqʼaʼ Jehová chqä xqasäx pa yaʼ. Ye kʼa pa jun kayoxiʼ qʼij qa, ri ruteʼ nbʼison bʼaʼ. Nukʼutuj wä qa chwäch: «¿Kʼo chik komä rujunaʼ ri wal rchë nqasäx pa yaʼ? ¿Kantzij nqʼax chwäch ri nrajoʼ nuʼän? ¿O más ütz nuyoʼej na bʼaʼ?». Ye kʼïy teʼej tataʼaj yekiʼän qa re kʼutunïk reʼ taq ri kalkʼwal nkiʼij chë nkajoʼ yeqasäx pa yaʼ (Eclesiastés 5:5). Ma itzel ta kʼa ri nkichʼöbʼ riʼ, rma ri najäch awiʼ pa ruqʼaʼ Jehová chqä yaqasäx  pa yaʼ, ya riʼ ri más ruqʼij nuʼän jun nimanel (tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Ajachon chik akʼaslemal rït pa ruqʼaʼ Jehová?»).

3, 4. a) ¿Achkë tzʼetbʼäl xuksaj Pedro rchë xukʼüt chë ri yaqasäx pa yaʼ janina ruqʼij? b) ¿Achkë rma ütz nqajnamaj ri yaqasäx pa yaʼ rkʼë rubʼanik ri arca?

³ Ri apóstol Pedro xtzijon chrij ri arca xuʼän Noé, chqä xuʼij chë achiʼel ri arca ke riʼ ‹nkʼatzin wä ri yaʼ chqë röj komä. Taq yojbʼan bautizar yojkolotäj› (taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:20, 21). Ri arca xkʼatzin chë jontir winäq xkitzʼët chë Noé rujachon rukʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios. Ryä rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chrij Dios chqä xuʼän jontir ri xuʼij che rä. Rma riʼ, taq xpë ri Nimaläj Jöbʼ xekolotäj rukʼajol, raliʼ, rixjayil chqä ryä. ¿Achkë xrajoʼ xukʼüt Pedro rkʼë riʼ?

⁴ Taq ri winäq nkitzʼët wä ri arca, kitaman wä chë Noé rukʼuqbʼan rukʼuʼx chrij Dios. Ke riʼ chqä taq kʼo jun nqasäx pa yaʼ, ri yetzʼeto pä rchë kitaman chë ryä rutzeqelbʼey Jesús chqä xujäch yän rukʼaslemal pa ruqʼaʼ Jehová rma rukʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jesús. Achiʼel Noé, ri kijachon chik kikʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios nkinmaj rutzij ryä chqä nkiʼän ri samaj yaʼon qa pa kiqʼaʼ. Jehová xuköl Noé taq xpë ri Nimaläj Jöbʼ. Ke riʼ chqä xtuʼän kikʼë rusamajelaʼ ri kinman rutzij chqä yeqasan chik pa yaʼ, xkeruköl taq xtuchüp ruwäch ri itzelal (Marcos 13:10; Apocalipsis 7:9, 10). Rma riʼ, ri najäch akʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios chqä yaqasäx pa yaʼ janina ruqʼij. Taq jun winäq ütz chik nqasäx pa yaʼ ye kʼa ma nrajoʼ ta, rkʼë jubʼaʼ rma riʼ ma xtrïl ta ri kʼaslemal ma nkʼis ta.

5. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tzijonem reʼ?

⁵ Ri yaqasäx pa yaʼ ma atzʼanen ta, rma riʼ ütz nqaʼän qa re oxiʼ kʼutunïk reʼ chqawäch. Naʼäy, ¿achkë nukʼüt le Biblia  chrij ri yaqasäx pa yaʼ? Rukaʼn, ¿achkë kʼo chë nqaʼän rchë yojqasäx pa yaʼ? Rox, ¿achkë rma ütz nqaʼij chkë qalkʼwal chqä ri winäq nqayaʼ kitjonïk chë janina ruqʼij ri yaqasäx pa yaʼ?

6, 7. a) ¿Achkë rma xeqasäx pa yaʼ ri winäq pa ruqʼij qa Juan? b) ¿Achkë bautismo más ruqʼij xuʼän Juan chqä achkë rma?

⁶ Ri naʼäy mul ntzijon le Biblia chrij ri yaqasäx pa yaʼ ya ri xuʼän Juan el Bautista (Mateo 3:1-6). Ri winäq xeruqasaj pa yaʼ Juan, xeqasäx pa yaʼ rchë xkikʼüt chë xkitzolij kiʼ rma xkiqʼäj Rupixaʼ Moisés. Ye kʼa ri bautismo más ruqʼij xuʼän Juan, ya riʼ rchë Jesús, rukʼajol Dios (Mateo 3:13-17). Ri bautismo riʼ ma junan ta kikʼë ri nikʼaj chik xeruʼän Juan. Jesús tzʼaqät wä rubʼanik, rma riʼ majun rumak chqä majun rma ntzolij riʼ (1 Pedro 2:22). Kantzij na wä, ryä xqasäx pa yaʼ xa xuʼ rchë xukʼüt chë xtuyaʼ rukʼaslemal rchë xtuʼän ri nqa chwäch Jehová (Hebreos 10:7).

⁷ Taq Jesús kʼa najin na wä nutzijoj Ruchʼaʼäl rutataʼ chwäch le Ruwachʼulew, ri rutzeqelbʼey xekiqasaj chqä winäq pa yaʼ (Juan 3:22; 4:1, 2). ¿Achkë rma xkʼatzin chë xeqasäx pa yaʼ? Achiʼel ri winäq xeruqasaj pa yaʼ Juan, xkʼatzin rchë xkikʼüt chë xkitzolij kiʼ rma xkiqʼäj ri Pixaʼ. Ye kʼa taq xkäm chqä xkʼasöx yän Jesús, ri bautismo xebʼan ma rchë ta chik chë ri winäq nkitzolij kiʼ rma xkiqʼäj ri Pixaʼ.

8. a) ¿Achkë samaj xuyaʼ qa Jesús pa kiwiʼ rutzeqelbʼey taq xkʼasöx yän? b) ¿Achkë rma kʼo chë yeqasäx pa yaʼ ri nkajoʼ yeʼok rutzeqelbʼey Jesús?

⁸ Pa junaʼ 33, taq Jesús xkʼastäj yän xukʼüt riʼ chkiwäch más ye 500 achiʼaʼ, ixoqiʼ chqä rkʼë jubʼaʼ ye kʼo akʼalaʼ. Rkʼë jubʼaʼ ya riʼ taq xuʼij: ‹Kixbʼiyïn kʼa chwäch ronojel re Ruwachʼulew, keʼitjoj kʼa ri winäq rchë chë yeʼok tzeqelbʼey wchë, keʼibʼanaʼ kʼa bautizar pa rubʼiʼ ri Dios Tataʼixel, pa nubʼiʼ rïn ri Kʼajolaxel y pa rubʼiʼ ri loqʼoläj espíritu. Y tikʼutuʼ kʼa chkiwäch chë tkinmaj ronojel ri pixaʼ ri nbʼin ka› (Mateo 28:19, 20; 1 Corintios 15:6). Rkʼë reʼ nqʼalajin chë kan pa ciento chkë rutzeqelbʼey ye kʼo taq xuyaʼ qa ri samaj riʼ pa kiwiʼ. Chqä xuʼij chë xa bʼa achkë najowan nukʼwaj ri ejqaʼn rchë ntok rutzeqelbʼey kʼo chë nqasäx pa yaʼ (Mateo 11:29, 30). Ri nkajoʼ nkiʼän ri nqa chwäch Dios kʼo chë nkiyaʼ ruqʼij ri samaj yaʼon che rä Jesús chpan ruchʼobʼoj Dios. Xa xuʼ ke riʼ ütz xkeqasäx pa yaʼ. Chqä xa xuʼ ri bautismo riʼ ri nqa chwäch Dios. Ri xeʼok rutzeqelbʼey Jesús pa naʼäy siglo xqʼax chkiwäch ri ntel chë tzij yaqasäx pa yaʼ, rma riʼ ma xkiyoʼej ta kʼïy tiempo rchë xeqasäx pa yaʼ. Chpan le Biblia ye kʼo kʼïy tzʼetbʼäl chrij riʼ (Hechos 2:41; 9:18; 16:14, 15, 32, 33).

9, 10. ¿Achkë nqatamaj chrij ru-bautismo ri etíope chqä ri apóstol Pablo?

⁹ (Taskʼij ruwäch Hechos 8:35, 36). Tqatzʼetaʼ ri xuʼän jun achï aj Etiopía ri xok judío. Ryä xbʼä pa Jerusalén rchë xbʼeruyaʼ ruqʼij Dios, chrij riʼ xtzolin äl chrachoch. Jun ángel xuʼij che rä Felipe chë ttzijoj ri utziläj ‹ruchʼaʼäl ri Jesús› che rä. ¿Achkë xuʼän ri etíope? Rma nrajoʼ wä nuʼän ri nuʼij Jehová, xrajoʼ xqasäx yän pa yaʼ, ma xyoʼej ta na chë xeqʼax kʼïy qʼij. Ri xuʼän riʼ xukʼüt chë janina xloqʼoqʼej ri xtamaj.

¹⁰ Tqatzʼetaʼ chqä ri xuʼän jun achï rubʼiniʼan Saulo, ryä nuyaʼ wä kʼayewal pa kiwiʼ ri nimanelaʼ. Ryä kijatzul judíos,  jun tinamït ri chaʼon wä rma Dios. Ye kʼa ri judíos ma xkinmaj ta chik rutzij Jehová rma riʼ xkitzelaj kachbʼilanïk rkʼë. Saulo kan ruyaʼon wä ran chkij ri pixaʼ nkiyaʼ ri ukʼwäy taq bʼey judíos. Ye kʼa Jesús kʼa chlaʼ chkaj xuyaʼ pä jun rutzijol che rä. Rkʼë ri xbʼix pä che rä, Saulo xrajoʼ xtoʼöx rma jun nimanel rubʼiniʼan Ananías, ke riʼ ‹xyakatäj äl rchë xbʼan bautizar› (Hechos 9:17, 18; Gálatas 1:14). Saulo ya riʼ xbʼeʼok ri apóstol Pablo. Ryä xqasäx pa yaʼ kan xa xuʼ xqʼax chwäch ri rusamaj Jesús chpan ruchʼobʼoj Dios (taskʼij ruwäch Hechos 22:12-16).

11. a) ¿Achkë nbʼano chkë ri tijoxelaʼ chrij le Biblia chë nkajoʼ yeqasäx pa yaʼ? b) ¿Achkë nqanaʼ taq nqatzʼët chë ri winäq yeqasäx pa yaʼ?

¹¹ Komä ke riʼ chqä nbʼanatäj kikʼë ri najin nkitjoj kiʼ chrij le Biblia, tapeʼ kʼa ye akʼalaʼ na o kʼo chik kijunaʼ. Ri kʼo chik kikʼuqbʼäl kʼuʼx chqä nkiloqʼoqʼej ri kitaman pä chpan le Biblia, nkajoʼ nkijäch kikʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios chqä yeqasäx pa yaʼ. Chpan ronojel nimamolojriʼïl nyaʼöx jun tzijonem ri xa xuʼ kichë ri yeqasäx pa yaʼ. Röj, ri testigos de Jehová, ntel qakʼuʼx taq jun tijoxel chrij le Biblia nqasäx pa yaʼ. Ke riʼ chqä nkinaʼ ri teʼej tataʼaj, ryeʼ kiʼ kikʼuʼx taq ri kalkʼwal yeqasäx pa yaʼ. Chpan ri junaʼ 2017, más ye 284.000 winäq xeqasäx pa yaʼ rchë xkikʼüt chë xkijäch kikʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios (Hechos 13:48). Nqʼalajin kʼa chë xqʼax chkiwäch chë jun nimanel kʼo chë nqasäx pa yaʼ. Ye kʼa, ¿achkë kʼo chë xkiʼän rchë xeqasäx pa yaʼ?

12. ¿Achkë kʼo chë nuʼän jun tijoxel chrij le Biblia rchë nqasäx pa yaʼ?

¹² Rchë chë jun tijoxel nqasäx pa yaʼ kʼo chë nqʼax chwäch ri kantzij chrij le Biblia, chrij ri nrajoʼ nuʼän Dios pa kiwiʼ ri winäq chqä ri rubʼanon rchë yojruköl (1 Timoteo 2:3-6). Ri etamabʼäl riʼ nutoʼ rchë nuʼän ri nuʼij rupixaʼ Dios chqä nuyaʼ qa kibʼanik xa bʼa achkë bʼanobʼäl ma yeqa ta chwäch Jehová (Hechos 3:19). Kantzij na wä, Dios ma nukʼül ta ruwäch jun winäq ri ma nuyaʼ ta qa kibʼanik ri itzel taq bʼanobʼäl (1 Corintios 6:9, 10). Ye kʼa ma xa xuʼ ta nkʼatzin chë ri tijoxel nunmaj rupixaʼ Dios. Ryä kʼo chë nbʼä pa molojriʼïl, nutzijoj Ruchʼaʼäl Dios chqä yerutjoj winäq chrij le Biblia. Jesús xuʼij qa chë ri samaj riʼ ya ri rutzeqelbʼey xkebʼano rchë (Hechos 1:8). We jun winäq rubʼanon chik ronojel riʼ, ütz chë pa ruyonïl nuʼän ruchʼonik rkʼë Jehová rchë nujäch rukʼaslemal pa ruqʼaʼ. Chrij riʼ nqasäx pa yaʼ chkiwäch ri winäq.

13. Taq nqayaʼ jun tijonïk chrij le Biblia, ¿achkë rma ütz nkʼojeʼ pa qajolon chë ri nkajoʼ yeʼok rutzeqelbʼey Jesús kʼo chë yeqasäx pa yaʼ?

¹³ Taq najin yeqatoʼ ri qalkʼwal chqä ri tijoxelaʼ chrij le Biblia, kʼo chë nkʼojeʼ pa qajolon chë ryeʼ nkʼatzin yeqasäx pa yaʼ rchë yeʼok rutzeqelbʼey Jesús. Ke riʼ ma nqaxiʼij ta qiʼ nqatzijoj chkë ri rejqalen kʼo ri najäch akʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios chqä ri yaqasäx pa yaʼ. Kantzij na wä, röj nqajoʼ chë ryeʼ nkʼuqeʼ pä kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios chqä nkiʼän ri najowatäj rchë yeqasäx pa yaʼ.

14. ¿Achkë rma ma ütz ta nqachaqtiʼij jun winäq rchë nqasäx pa yaʼ?

¹⁴ Ma ütz ta chë ri teʼej tataʼaj, ri yeyaʼo tijonïk chqä ri qachʼalal pa congregación yekichaqtiʼij ri tijoxelaʼ chrij le Biblia rchë yeqasäx pa yaʼ. Jehová ma nuʼän ta riʼ (1 Juan 4:8). Pa rukʼexel riʼ, taq nqayaʼ kitjonïk chrij le Biblia, nkʼatzin nqaʼij chkë chë janina ruqʼij ri nkikowirsaj  ri kachbʼilanïk rkʼë Dios. Ri nbʼano chë jun tijoxel nrajoʼ nqasäx pa yaʼ, ya ri rajowabʼäl chrij ri najin ntamaj chqä nrayij nuʼän ri najowatäj chrij jun rutzeqelbʼey Jesús (2 Corintios 5:14, 15).

15, 16. a) ¿Jaruʼ rujunaʼ kʼo chë nkʼojeʼ jun winäq rchë nqasäx pa yaʼ? b) Tapeʼ jun tijoxel qasan chik pa yaʼ pa jun chik religión, ¿achkë rma nkʼatzin nqasäx chik jumul pa yaʼ rchë ntok jun testigo de Jehová?

¹⁵ Ri tijoxelaʼ ma junan ta nkowïr kikʼuqbʼäl kʼuʼx, rma riʼ jalajöj kijunaʼ yeqasäx pa yaʼ. Ye kʼïy chkë ri yeqasäx pa yaʼ, tapeʼ kʼa ye koköj na, nkiyaʼ ruqʼij Jehová ronojel kikʼaslemal. Jujun chik, tapeʼ kʼo chik kijunaʼ, taq nqʼax chkiwäch ri nuʼij le Biblia nkajoʼ yeqasäx pa yaʼ. Ye kʼo jujun más 100 kijunaʼ taq yeqasäx pa yaʼ.

¹⁶ Ri tijoxelaʼ chrij le Biblia kʼo chë yeqasäx pa yaʼ tapeʼ xeqasäx yän pa yaʼ taq ye kʼo wä pa jun chik religión. Jehová xa xuʼ ütz nutzʼët nqasäx pa yaʼ jun winäq taq kʼo chik ri kantzij etamabʼäl chrij le Biblia rkʼë. Tqatzʼetaʼ ri xuʼän jun ixöq ri jubʼaʼ ma 80 rujunaʼ. Rma qasan wä pa yaʼ pa jalajöj religiones, xukʼutuj che rä qachʼalal ri nyaʼo rutijonïk we nkʼatzin nqasäx chik jumul pa yaʼ. Ri qachʼalal xqʼalajsaj kayoxiʼ textos chwäch. Ri ixöq xqʼax chwäch ri nuʼij le Biblia chrij ri bautismo, ke riʼ xqasäx pa yaʼ (taskʼij ruwäch Hechos 19:3-5).

17. ¿Achoq chrij ütz yojchʼobʼon wä ri qʼij taq yojqasäx pa yaʼ?

¹⁷ Taq jun winäq nqasäx pa yaʼ janina kiʼkʼuxlal nunaʼ. Ye kʼa nkʼatzin chqä chë ri qʼij riʼ nchʼobʼon chrij achkë rubʼanik xtuʼän ri xutzüj che rä Dios. Ri qakʼaslemal röj, ri rutzeqelbʼey Jesús, ‹ma rchë ta chik chë nqaʼän ri nqajoʼ röj, xa kan rchë chë nqaʼän ri nrajoʼ ri xkäm y xkʼastäj qumä› röj (2 Corintios 5:15; Mateo 16:24).

18. ¿Achkë kʼutunïk xkeqatzʼët chpan ri jun chik tzijonem?

¹⁸ Chpan re tzijonem reʼ xqatzʼët chë ri yatok jun kantzij rutzeqelbʼey Jesús ma atzʼanen ta. Rma riʼ ruteʼ ya María xeruʼän ri kʼutunïk ri xeqaskʼij qa pa naʼäy. We rït ye kʼo awalkʼwal, rkʼë jubʼaʼ abʼanon qa re kʼutunïk reʼ chawäch: «¿Ütz chik komä nqasäx pa yaʼ ri walkʼwal? ¿Kʼo chik komä ri etamabʼäl rkʼë ri najowatäj rchë nujäch rukʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios? ¿Nkʼatzin komä chë naʼäy nukʼïs jun ru-carrera chqä nrïl jun utziläj rusamaj kʼa riʼ xtqasäx pa yaʼ? ¿Achkë xtbʼanatäj we xtmakun taq qasan chik pa yaʼ?». Chpan ri jun chik tzijonem xkeqatzʼët re kʼutunïk reʼ. Chqä xtqatzʼët achkë rubʼanik kʼo chë nkitzʼët ri teʼej tataʼaj ri yaqasäx pa yaʼ.