1, 2. a) ¿Achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatzʼët chë ri qachʼalal nkitäj kiqʼij nkitzjoj le Biblia tapeʼ ri winäq ma nqa ta chkiwäch? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ). b) ¿Achkë xuʼij Jesús chrij ri xutzjoj Ruchʼaʼäl Dios ‹pa rutinamit›? (Tatzʼetaʼ ri nota).

JUN kʼulaj qachʼalal aj Estados Unidos, kibʼiniʼan Sergio y Olinda, ye precursores chqä más chik 80 kijunaʼ. Ryeʼ kan kʼayewal chik nuʼän chkiwäch yebʼiyïn rma chaq yetiʼon chik kaqän. Tapeʼ ke riʼ, a las siete nimaqʼaʼ, yebʼekʼojeʼ akuchï yeqʼax ye kʼïy winäq chqä nkitzüj äl qawuj chkë. Kan pa junaʼ kibʼanon pä riʼ. Tapeʼ ye kʼïy winäq ma nkiyaʼ ta ruqʼij ri nkiʼän, ryeʼ kan tzeʼël yetzuʼun yebʼekʼojeʼ chriʼ. Taq nuʼän pä nikʼaj qʼij, eqal yetzolin äl chqachoch. Re qachʼalal reʼ ma nikʼo ta kikʼuʼx nkitzjoj Ruchʼaʼäl Dios chriʼ. Kan xa xuʼ nuʼän a las siete nimaqʼaʼ ye kʼo apü chriʼ. Waqiʼ qʼij pa jun semana nkiʼän riʼ.

² Achiʼel ri Sergio chqä ya Olinda, ye kʼïy qachʼalal chwäch ronojel Ruwachʼulew pa junaʼ kitjon pä kiqʼij rchë nkitzjoj le Biblia tapeʼ ri winäq ma nqa ta chkiwäch. We ya riʼ abʼanon pä rït, nqajoʼ nqaʼij chawä chë janina ütz ri asamaj rma kʼïy junaʼ akochʼon  pä * (tatzʼetaʼ ri nota). Ri najin naʼän nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nikʼaj chik qachʼalal, yajün ri kikʼwan chik kʼïy junaʼ pa congregación. Tatzʼetaʼ ri kibʼin jujun ukʼwäy bʼey rchë circuito: «Taq yibʼä chutzjoxik le Biblia kikʼë ri qachʼalal riʼ, janina nkikʼuqbʼaʼ nukʼuʼx», «ri ma nikʼo ta kikʼuʼx nkitzjoj le Biblia, yirutoʼ rïn chqä rchë nbʼän riʼ», «janina yirutoʼ ri tzʼetbʼäl nkiyaʼ».

3. ¿Achkë oxiʼ kʼutunïk xkeqatzʼët chpan re tzijonem reʼ, chqä achkë rma?

³ Chpan re tzijonem reʼ xkeqatzʼët re oxiʼ kʼutunïk reʼ: ¿Achkë nbʼanö chë kʼo mul nuʼän kaʼiʼ qakʼuʼx? ¿Achkë nukʼüt qa chqawäch ri kʼambʼäl tzij xuʼij qa Jesús chrij ri jun wiʼ [jun mata] uva chqä ri tikonel? Chqä, ¿achkë xkojtoʼö rchë xtqatäj qaqʼij rchë xtqatzjoj Ruchʼaʼäl Dios tapeʼ kʼo kʼayewal? Ri kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ xkojkitoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa rubʼanik ri samaj ruyaʼon qa Jesús pa qaqʼaʼ.

4. a) ¿Achkë xunaʼ Pablo rma ye kʼïy judíos ma xkajoʼ ta xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús? b) ¿Achkë rma xbʼison?

⁴ Taq nqatzjoj le Biblia pa jun territorio akuchï ma nkiyaʼ ta kixkïn ri winäq, reʼ rkʼë jubʼaʼ nuʼän chë yojbʼison. We rït anaʼon riʼ, xtqʼax chawäch ri xunaʼ ri apóstol Pablo. Ryä rkʼë jubʼaʼ jun 30 junaʼ xutzjoj Ruchʼaʼäl Dios. Taq xuʼän riʼ xerutoʼ ye kʼïy winäq rchë xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús (Hechos 14:21; 2 Corintios 3:2, 3). Ye kʼa, ma kan ta ye kʼïy judíos xkowin xerutoʼ. Pa rukʼexel xkinmaj ri xuʼij Pablo, xa itzel xkitzʼët chqä xkiyaʼ kʼayewal pa ruwiʼ (Hechos 14:19; 17:1, 4, 5, 13). Ryä xuʼij chë ri xkiʼän che rä, xuyaʼ bʼis pa ran. Rma riʼ xuʼij: ‹Rïn sibʼläj yibʼison. Kan ronojel qʼij kʼo nimaläj qʼaxon pa wanima kimä ri wech aj Israel› (Romanos 9:1-3). ¿Achkë rma ke riʼ xunaʼ? Rma kan xqa chwäch xutzjoj Ruchʼaʼäl Dios chqä kan xerajoʼ ri winäq. Ryä kantzij xrajoʼ xerutoʼ ri judíos, rma riʼ xtiʼon ran taq xutzʼët chë ma xkajoʼ ta Ruchʼaʼäl Dios.

5. a) ¿Achkë rma nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq? b) ¿Achkë rma kʼo mul yojbʼison?

⁵ Achiʼel Pablo, röj nqatzjoj le Biblia chqë ri winäq rma nqajoʼ yeqatoʼ (Mateo 22:39; 1 Corintios 11:1). Rma ri samaj qabʼanon pä pa rutinamit Jehová, qanaʼon chë ya riʼ ri más ütz nqaʼän pa qakʼaslemal. Rma riʼ nqajoʼ chë ri winäq ri ye kʼo pa qa-territorio nkitzʼët chë ri nanmaj rutzij Jehová ya riʼ ri más ütz. Chqä ya riʼ nbʼanö chë ronojel mul nqatzjoj ri kantzij chrij Jehová chqä ri xtuʼän chqawäch apü. Ri rutzjol nqayaʼ chkë ri winäq, achiʼel jun spanïk ri nqaʼij chkë chë tkikʼamaʼ qa. Taq ma nkajoʼ ta nkikʼän qa, yojbʼison achiʼel xbʼison Pablo. Nqanaʼ riʼ, ma rma ta chë majun ta qakʼuqbʼäl kʼuʼx, xa rma chë kantzij yeqajoʼ ri winäq. Y rma riʼ, tapeʼ kʼo mul yojbʼison, ma nqayaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia. Jun qachʼalal rubʼiniʼan Elena, ri 25 junaʼ oknäq pä precursora, nuʼij: «Kan kʼayewal nuʼän chi nwäch ntzjoj le Biblia, ye kʼa nbʼän rma ntaman chë ya riʼ ri samaj más ütz ri kʼo chë nbʼän». Kantzij na wä chë yoj kʼïy ke riʼ chqä yojchʼobʼon.

6. ¿Achkë kʼutunïk xtqaqʼalajsaj qa?

⁶ ¿Achkë rma nqaʼij chë tapeʼ ri winäq ma nkajoʼ ta yojkikʼaxaj, chwäch Jehová najin nwachin ri qasamaj? Rchë nqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ, tqatzʼetaʼ kaʼiʼ kʼambʼäl tzij ri xuʼij qa Jesús chrij ri achkë ntel chë tzij nwachin ruwäch ri qasamaj  (Mateo 13:23). Ri naʼäy ntzjon chrij ri jun wiʼ uva.

7. a) ¿Achkë riʼ ri jun wiʼ uva, ri samajel chqä ri ruqʼaʼ uva? b) ¿Achkë kʼutunïk nkʼatzin nqaqʼalajsaj?

⁷ (Taskʼij ruwäch Juan 15:1-5, 8). Kan yë Jesús xbʼin chë yë ryä ri ‹jun wiʼ uva›, ri Rutataʼ ri ‹samajel chrij ri uva› y ri rutzeqelbʼëy ri ‹ruqʼaʼ› ri uva. Chrij riʼ, xuʼij chkë rutzeqelbʼëy: ‹We kan nwachin jaʼäl ri ikʼaslen, kan nqʼalajin wä chë yix tzeqelbʼëy wchë, y ri winäq ri xkixtzʼetö, kan xtkiyaʼ kʼa ruqʼij rukʼojlen ri Nataʼ› * (tatzʼetaʼ ri nota). Rma riʼ, ¿achkë ntel chë tzij nwachin jaʼäl akʼaslemal? Chpan re kʼambʼäl tzij reʼ Jesús ma xutzjoj ta rij ruwäch ri uva, ye kʼa kʼo jun xuʼij qa ri yojrutoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë ntel chë tzij.

8. a) ¿Achkë rma nqaʼij chë ri nwachin akʼaslemal ma ntel ta chë tzij yeʼakʼän pä winäq pa rutinamit Jehová? b) ¿Nuʼij komä Jehová chqë chë tqabʼanaʼ ri ma yojkowin ta? Taqʼalajsaj.

⁸ Jesús chqä xuʼij: ‹Taq jun wiʼ uva ye kʼo ruqʼaʼ ri xa ma yewachin ta, yeʼelesäx äl›. Reʼ ntel chë tzij chë rchë yoj ok rusamajel Jehová, kʼo chë jaʼäl nwachin ri qakʼaslemal (Mateo 13:23; 21:43). Rma riʼ, chpan re kʼambʼäl tzij reʼ, ri nwachin akʼaslemal ma ntel ta chë tzij chë kan yeʼakʼän pä winäq pa rutinamit Jehová (Mateo 28:19). ¿Achkë rma? Rma xa ta ke riʼ, ri qachʼalal ri nkitäj kiqʼij rchë yekitoʼ ri winäq, ye kʼa ri winäq majun nqajoʼ ta, ryeʼ yeʼok ta ri ruqʼaʼ ri uva ri ma yewachin ta. Ye kʼa ri naʼoj riʼ ma pa rubʼeyal ta, rma röj majun rma nqatäj qaqʼij chkij ri winäq rchë yeʼok rusamajel Jehová we ma nkajoʼ ta. Chqä Jehová janina yojrajoʼ y majun bʼey nuʼij ta chqë chë tqabʼanaʼ ri ma yojkowin ta. Ryä xa xuʼ nuʼij chqë chë tqabʼanaʼ ri yojkowin nqaʼän (Deuteronomio 30:11-14).

9. a) ¿Achkë samaj kʼo chë nqaʼän rchë nwachin jaʼäl qakʼaslemal? b) ¿Achkë kʼambʼäl tzij xtqatzʼët qa, chqä achkë rma?

⁹ Rma riʼ, ¿achkë ntel chë tzij nwachin jaʼäl akʼaslemal? Achiʼel xqatzʼët qa, riʼ nchʼö chrij jun samaj ri kʼo ta chë yojkowin nqaʼän jontir. Ye kʼa, ¿achkë samaj ruyaʼon Jehová pa kiwiʼ jontir rusamajelaʼ? Ri nkitzjoj le Biblia (Mateo 24:14; * tatzʼetaʼ ri nota). Qataman riʼ rma ri jun chik kʼambʼäl tzij xutzjoj qa Jesús: ri tikonel. Tqatzʼetaʼ.

10. a) ¿Achkë ntel chë tzij ri ijaʼtz chqä ri ulew chpan ri kʼambʼäl tzij chrij ri tikonel? b) ¿Achkë nwachin rkʼë ri trigo?

¹⁰ (Taskʼij ruwäch Lucas 8:5-8, 11-15). Chpan ri kʼambʼäl tzij chrij ri tikonel, ri ijaʼtz ya riʼ ‹ri Ruchʼaʼäl ri Dios›, ntel chë tzij, ri utziläj taq rutzjol chrij ri Ajawaren. Ri ulew ntel chë tzij ri kan ri winäq. Jun tzʼetbʼäl, taq jun ijaʼtz rchë trigo nqa chpan utziläj ulew, jaʼäl xtkʼïy pä chqä xttok jun kʼakʼakʼ wiʼ trigo. Ye kʼa, ¿achkë ruwäch xtuyaʼ ri trigo? ¿Más wiʼ trigo? Manä. Ri xtuyaʼ ya riʼ ri más ijaʼtz rchë trigo. Chpan ri kʼambʼäl tzij xutzjoj qa Jesús, xa xuʼ jun ijaʼtz xuyaʼ 100 ijaʼtz más. ¿Achkë rubʼanik rukʼwan ri kʼambʼäl tzij riʼ rkʼë ri qasamaj chrij rutzjoxik le Biblia?

11. a) ¿Achkë rubʼanik rukʼwan riʼ ri kʼambʼäl tzij chrij ri tikonel rkʼë ri qasamaj chrij rutzjoxik le Biblia? b) ¿Achkë rubʼanik nwachin ri ijaʼtz rchë ri Ajawaren qkʼë?

¹¹ Tqabʼanaʼ che rä chë pa jun kayoxiʼ junaʼ qa, ri qatataʼ o jun Testigo xukʼüt ri kantzij chrij le Biblia chqawäch. Janina wä xel kikʼuʼx taq xkitzʼët chë xapon pa  qan ri utziläj taq rutzjol. Reʼ achiʼel ta xkitïk ri ijaʼtz pa jun utziläj ulew. Ri ijaʼtz riʼ xkʼïy pä, chqä taq xeqʼax ri qʼij, xuyaʼ ruwäch. ¿Achkë ruwäch xuyaʼ? Achiʼel jun wiʼ trigo ma más ta wiʼ trigo nuyaʼ, xa ijaʼtz ri nuyaʼ. Röj chqä ma yewachin ta rutzeqelbʼëy Jesús qkʼë, ri nwachin qkʼë yë ri ijaʼtz rchë ri Ajawaren * (tatzʼetaʼ ri nota). ¿Achkë rubʼanik nwachin? Taq nqatzjoj ri Ajawaren chkë ri winäq. Taq nqaʼän riʼ, achiʼel ta najin nqatïk ri ijaʼtz ri xtïk pa qan röj chqä (Lucas 6:45; 8:1). Rma riʼ, re kʼambʼäl tzij reʼ nukʼüt chqawäch chë xtwachin jaʼäl qakʼaslemal we nqatäj qaqʼij nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq.

12. a) ¿Achkë nqatamaj chkij ri kʼambʼäl tzij xutzjoj qa Jesús? b) ¿Achkë nanaʼ rït taq natamaj reʼ?

¹² ¿Achkë nqatamaj chkij ri kʼambʼäl tzij xutzjoj qa Jesús? Nqʼalajin chë nwachin jaʼäl qakʼaslemal we ma nqayaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia tapeʼ ri winäq ma nkajoʼ ta yojkikʼaxaj. Rma riʼ Pablo xuʼij qa reʼ: ‹Xtqakʼül ri rajäl rukʼexel ri samaj ri xqaʼän chqajujnal› (1 Corintios 3:8). Achiʼel nqatzʼët, xtyaʼöx rajäl rukʼexel chqë rma ri samaj xtqaʼän, ma rma ta ri winäq xkeqakʼwaj pa rutinamit Jehová. Jun qachʼalal rubʼiniʼan Matilda, ri oknäq pa 20 junaʼ precursora, nuʼij: «Ntel nukʼuʼx ntamaj chë Jehová xtuyaʼ rajäl rukʼexel chqë rma ri qasamaj».

13, 14. Achiʼel nuʼij chpan Romanos 10:1 chqä 2, ¿achkë rma Pablo xtäj ruqʼij xutzjoj Ruchʼaʼäl Dios chkë ri winäq tapeʼ ma xkajoʼ ta xkikʼaxaj?

¹³ ¿Achkë yojtoʼö rchë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqatzjoj Ruchʼaʼäl Dios? Xqatzʼët yän pä ri xunaʼ Pablo rma ri judíos ma xkajoʼ ta Ruchʼaʼäl Dios. Ye kʼa ma xikʼo ta rukʼuʼx. Chpan ri carta xtäq äl chkë rutzeqelbʼëy Jesús ri ye kʼo Roma, xuʼij äl ri achkë xunaʼ kimä ri judíos. Ryä xuʼij: ‹Ri nkʼutuj che rä ri Dios y ri ruraybʼal chqä ri wanima, yë ta chë ri qech aj Israel yekolotäj. Rïn ntaman chë ryeʼ nkitäj kiqʼij rma nkajoʼ  nkitzeqelbʼej ri Dios, pero ma achiʼel ta ri rubʼanik ri rukʼutun ka ryä› (Romanos 10:1, 2). ¿Achkë rma xutzjoj na Ruchʼaʼäl Dios chkë?

¹⁴ Naʼäy, rma ya riʼ ruraybʼal. Ryä xrayij chë ye kʼo ta judíos xekolotäj (Romanos 11:13, 14). Rukaʼn, xuʼij chë kan xukʼutuj che rä Dios chë kerutoʼ nikʼaj chik judíos rchë napon pa kan ri utziläj taq rutzjol. Y, rox, xuʼij: ‹ntaman chë ryeʼ nkitäj kiqʼij rma nkajoʼ nkitzeqelbʼej ri Dios›. Pablo xa xuʼ ri ütz xutzʼët chkij ri winäq. Chqä retaman chë taq jun winäq ntäj ruqʼij rchë nuyaʼ ruqʼij Dios, xttok jun utziläj rutzeqelbʼëy Jesús.

15. ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Pablo? Taʼij achkë nkiʼän jujun qachʼalal.

¹⁵ ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Pablo? Naʼäy, tqayaʼ pa qan chë nqarayij yeqatoʼ ri winäq ri nkajoʼ nkïl ri kʼaslemal ma nkʼis ta. Rukaʼn, tqakʼutuj che rä Jehová chë tapon pa kan ri najin nqakʼüt chkiwäch (Hechos 13:48; 16:14). Silvana, ri jubʼaʼ ma 30 junaʼ oknäq pä precursora, nuʼij: «Taq ya yikokan apü chuchiʼ jun jay, nkʼutuj che rä Jehová chë ri winäq riʼ xtrajoʼ ta xttamaj». Chqä tqakʼutuj che rä Jehová chë ri ángeles tkikʼwaj qabʼey rchë yeqïl winäq ri nkajoʼ nkitamaj chrij le Biblia (Mateo 10:11-13; Apocalipsis 14:6). Jun qachʼalal rubʼiniʼan Robert, ri más bʼa 30 junaʼ oknäq pä precursor, nuʼij: «Janina ntel nukʼuʼx nchʼöbʼ chë junan yojsamäj kikʼë ri ángeles, ri kitaman achkë nbʼanatäj pa kikʼaslemal ri winäq». Y, rox, xa xuʼ ri ütz tqatzʼetaʼ chkij ri winäq. Jun ukʼwäy bʼey rubʼiniʼan Carl, ri más bʼaʼ 50 junaʼ qasan pa yaʼ, nuʼij: «Yenkanuj jujun ütz taq bʼanobʼäl chkij ri winäq, achiʼel taq yetzeʼen wkʼë, ütz rubʼanik yetzjon o taq nkiʼän jun kʼutunïk ri nukʼüt chë nkajoʼ nkitamaj». We xkeqasmajij re naʼoj reʼ, xtwachin jaʼäl qakʼaslemal achiʼel xuʼän Pablo.

16, 17. a) ¿Achkë naʼoj nuyaʼ qa chqawäch Eclesiastés 11:6? b) Tayaʼ jun tzʼetbʼäl chrij ri utzil nukʼän pä ri ma nqayaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia.

¹⁶ Tapeʼ nqatzʼët röj chë achiʼel ta majun yojkʼaxan, majun bʼey tqamestaj chë ri qasamaj chrij rutzjoxik le Biblia kʼo utzil nukʼän pä * (taskʼij ruwäch Eclesiastés 11:6 chpan ri nota). Rkʼë jubʼaʼ, rma ri qanaʼoj, jun qʼij ri winäq xtkijäl rubʼanik ri kichʼobʼonïk chqij. Rma taq yojkitzuʼ pä, nkitzʼët chë ütz rubʼanik qatzyaq qaksan, ma nqaqasaj ta kiqʼij ri winäq chqä ronojel mul tzeʼël yojtzuʼun. Ya riʼ xbʼanatäj kikʼë Sergio y ya Olinda, ri xeqatzjoj qa pa naʼäy peraj.

¹⁷ Sergio nuʼij: «Rma xojyawäj, ma xojbʼä ta na ri akuchï yojkʼojeʼ wä ronojel qʼij rchë nqatzjoj le Biblia. Taq xojapon chik, ri winäq nkikʼutuj wä chqë achkë rma ma yojaponäq ta, chqä nkiʼij wä chqë chë yojkibʼisoj». Ya Olinda ntzeʼen chqä nuʼij: «Ri ye ukʼwan ri camionetas yojkichʼaʼej wä pä chqä nkiʼij pä chqë: ‹Ütz isamaj›. Chqä yekikʼutuj pä ri revistas chqë». Jun qʼij, kʼo jun xbʼanatäj ri xuʼän chë xel kikʼuʼx ri qachʼalal riʼ. Jun achï xapon kikʼë, xuspaj qa kikotzʼeʼj chqä xmatyoxij chkë rma ri samaj najin nkiʼän.

18. ¿Achkë rma ayaʼon rkʼë awan chë ma xtayaʼ ta qa rutzjoxik Ruchʼaʼäl Dios?

¹⁸ Le Biblia nuʼij: «Ma katuxlan ta». Rma riʼ tqatjaʼ qaqʼij rchë nqatïk ri ijaʼtz rchë ri Ajawaren, ke riʼ xkojtoʼon rkʼë ri samaj chrij rutzjoxik Ruchʼaʼäl Dios (Mateo 24:14). Chqä xtqanaʼ kiʼkʼuxlal rma qataman chë najin nqaʼän ri nqa chwäch Jehová, rma ryä yerajoʼ jontir ri nwachin jaʼäl kikʼaslemal.