1. ¿Achkë xuʼij Jehová chrij ri itzel espíritu ri xqʼolö kichë Adán y Eva?

ADÁN retaman wä chë ri kumätz ma yetzjon ta. Rma riʼ taq jun kumätz xtzjon rkʼë Eva, rkʼë jubʼaʼ Adán xqʼax chwäch chë xa jun espíritu xtzjon rkʼë rixjayil (Génesis 3:1-6). Majun wä kitaman ta chrij ri espíritu riʼ. Tapeʼ ke riʼ, Adán, pa rukʼexel xnmaj rutzij Dios, xa yë ri itzel espíritu xnmaj rutzij (1 Timoteo 2:14). Chrij riʼ, Jehová xuʼij chë xtchüp ruwäch ri itzel ángel riʼ ri xuyüj kijolon Adán y Eva. Ye kʼa xuʼij chqä chë ri ángel riʼ xtuyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri nkikʼüt ajowabʼäl chrij Dios (Génesis 3:15).

2, 3. ¿Achkë rma Jehová ma kan ta kʼïy xutzjoj chrij Satanás taq majanä wä tpë ri Mesías?

² Jehová, rma janina runaʼoj, majun bʼey rubʼin ta achkë qäs rubʼiʼ ri itzel ángel riʼ * (tatzʼetaʼ ri nota). Ye kʼa 2500 junaʼ chrij ri xbʼanatäj pa Edén, Jehová xuʼij chë ri itzel ángel riʼ xtubʼiniʼaj Satanás. Re bʼiʼaj reʼ ntel chë tzij, napabʼaʼ awiʼ chwäch jun winäq  (Job 1:6). Chpan ri Escrituras Hebreas, xa xuʼ chkipan 1 Crónicas, Job chqä Zacarías nilitäj ri bʼiʼaj riʼ. ¿Achkë rma Jehová ma kan ta kʼïy xutzjoj chrij ri itzel ángel riʼ taq majanä wä tpë ri Mesías?

³ Chpan ri Escrituras Hebreas, Jehová majun kan ta achkë xuʼij chrij Satanás chqä ri yeruʼän. Ri ruchʼobʼoj Jehová rchë xbʼan ri Escrituras Hebreas ya riʼ chë yerutoʼ ri winäq rchë nkitamaj ruwäch ri Mesías chqä nkitzeqelbʼej (Lucas 24:44, Gálatas 3:24). Taq ri Mesías xpë, Jehová xuksaj ryä chqä rutzeqelbʼëy rchë xkikʼüt achkë runaʼoj Satanás chqä ri itzel taq ángeles ri yetzeqelbʼeyon rchë * (tatzʼetaʼ ri nota). Ri xechaʼöx ryeʼ rma Jehová rchë xkiʼän riʼ janina ütz, rma rchë xtchup ruwäch Satanás chqä ri rutzeqelbʼëy, yë Jesús chqä ri winäq yechaʼon rchë xkebʼä chkaj ya riʼ xkebʼanö rchë (Romanos 16:20; Apocalipsis 17:14; 20:10).

4. ¿Kʼo rma nqaxiʼij qiʼ chwäch Satanás? Taqʼalajsaj.

⁴ Ri apóstol Pedro xuʼij chë ri Diablo achiʼel ‹jun köj ri nuräq pä ruchiʼ›, y Juan xuʼij ‹kumätz› chqä ‹dragón› che rä (1 Pedro 5:8; Apocalipsis 12:9). Tapeʼ ke riʼ, röj majun rma nqaxiʼij qiʼ chwäch, rma ryä kʼo ma nkowin ta nuʼän (taskʼij ruwäch Santiago 4:7). Chqä Jehová, Jesús y ri utziläj taq ángeles ye kʼo qkʼë rchë yojkitoʼ pä. Ke riʼ yojkowin nqapabʼaʼ qiʼ chwäch Satanás. Tqatzʼetaʼ re oxiʼ kʼutunïk reʼ ri kan kʼo kejqalen: ¿Jaruʼ ruchuqʼaʼ ruyaʼon Satanás pa ruwiʼ le Ruwachʼulew? ¿Achkë nuksaj rchë nrajoʼ yojruqʼöl? Chqä ¿achkë ma nkowin ta nuʼän Satanás? Taq xkeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ tqatzʼetaʼ achkë naʼoj yeqesaj qa chkij.

5, 6. ¿Achkë rma ri qʼatbʼäl taq tzij ma yekowin ta nkisöl ri kʼayewal chwäch le Ruwachʼulew?

⁵ Taq Satanás xupabʼaʼ riʼ chwäch Jehová, ye kʼïy ángeles xkiʼän chqä achiʼel xuʼän ryä. Taq majanä tpë ri Nimaläj Jöbʼ, Satanás xuʼän chë ri ángeles riʼ xekʼojeʼ kikʼë ri ixoqiʼ chwäch le Ruwachʼulew. Rkʼë ri xbʼanatäj, le Biblia nuʼij chë ri dragón achiʼel ta jubʼaʼ ma pa nikʼaj chkë ri chʼumilaʼ xerujïkʼ pä (Génesis 6:1-4; Judas 6; Apocalipsis 12:3, 4). Taq ri ángeles riʼ xkiyaʼ qa Jehová, xekanaj pa ruqʼaʼ Satanás. Ye kʼa ma ntel ta chë tzij chë nkiʼän ri nkajoʼ ryeʼ. Rma Satanás xuʼän jun qʼatbʼäl tzij ri xresaj runaʼoj chrij Rajawaren Dios y yë ryä ri qʼatöy tzij. Rma riʼ yë ryä nsmajin kichë ri demonios y ruyaʼon uchuqʼaʼ pa kiqʼaʼ chqä rubʼanon chë yeqʼatö tzij pa ruwiʼ le Ruwachʼulew (Efesios 6:12).

⁶ Satanás ruksan ri ruqʼatbʼäl tzij rchë yerusmajij ri qʼatbʼäl taq tzij ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew. Reʼ xqʼalajin taq ‹xukʼüt chwäch Jesús ronojel ri kajawaren ri nimaʼq taq tinamït›. Chqä xuʼij: ‹Rïn njäch pa aqʼaʼ re nimaʼq taq tinamït reʼ, ri kan kʼo kikʼojlen, y rïn nyaʼ qʼij chawä rchë chë rït naqʼät tzij pa kiwiʼ, rma pa nuqʼaʼ rïn ye jachon wä qa, y rïn yikowin nyaʼ xa bʼa choj che rä nwajoʼ nyaʼ wä› (Lucas 4:5, 6). Tapeʼ ye kʼïy qʼatbʼäl taq tzij kʼo ütz nkiʼän pa kiwiʼ ri kiwinaq chqä kantzij nkajoʼ yekitoʼ, majun ta jun chkë ryeʼ nkowin nusöl ronojel ri kʼayewal. Rma jontir ryeʼ yë Satanás nsmajin kichë (Salmo 146:3, 4; Apocalipsis 12:12).

7. ¿Achkë rubʼanik yeruksaj Satanás ri religiones chqä ri nimaʼq taq kʼayij rchë yeruqʼöl ri winäq? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

⁷ Satanás chqä ri demonios ma xa xuʼ ta ri qʼatbʼäl taq tzij yekiksaj rchë yekiqʼöl ri winäq. Ryeʼ yekiksaj chqä ri religiones ri  ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij Dios chqä ri nimaʼq taq kʼayij (Apocalipsis 12:9). Satanás yeruksaj ri religiones riʼ rchë nutzʼük tzij chrij Jehová. Chqä kan rutjon ruqʼij rchë ye kʼïy winäq nkimestaj rubʼiʼ Dios (Jeremías 23:26, 27). Rma riʼ, kʼïy winäq nkichʼöbʼ chë najin nkiyaʼ ruqʼij Dios, ye kʼa xa yë ri demonios najin nkiyaʼ kiqʼij (1 Corintios 10:20; 2 Corintios 11:13-15). Rkʼë ri nimaʼq taq kʼayij, Satanás najin yeruqʼöl ri winäq kikʼë nikʼaj chik tzʼukün tzij. Jun tzʼetbʼäl. Nuʼän chë ye kʼïy winäq nkinmaj chë rchë nawïl kiʼkʼuxlal nkʼatzin nkʼojeʼ kʼïy arajil chqä abʼeyomal (Proverbios 18:11). Ri yenman ri tzʼukün tzij riʼ, pa rukʼexel nkiyaʼ ruqʼij Jehová, xa chrij ri bʼeyomäl nbʼä wä kikʼuʼx (Mateo 6:24). Ri kajowabʼäl chrij ri pwäq nuʼän chë ri kajowabʼäl chrij Dios xa nkʼis qa (Mateo 13:22; 1 Juan 2:15, 16).

8, 9. a) ¿Achkë kaʼiʼ naʼoj nqatamaj qa chrij ri xkiʼän Adán y Eva chqä ri itzel taq ángeles? b) ¿Achkë rma nkʼatzin nqatamaj jaruʼ ruchuqʼaʼ ruyaʼon Satanás pa ruwiʼ le Ruwachʼulew?

⁸ Ri xkiʼän Adán y Eva chqä ri itzel taq ángeles nkiyaʼ qa kaʼiʼ naʼoj chqawäch. Naʼäy, o nqayaʼ ruqʼij Jehová o nqayaʼ ruqʼij Satanás. Ma yojkowin ta yojkanaj pa nikʼaj (Mateo 7:13). Rukaʼn, we xa yë Satanás nqayaʼ ruqʼij, ri utzil yeqïl xa yeʼajlatäl. Achiʼel Adán y Eva xekowin xkiʼän chë ma yë ta chik Jehová xqʼatö tzij pa kiwiʼ, y ri demonios xyaʼöx uchuqʼaʼ pa kiqʼaʼ rchë nkiqʼät tzij pa kiwiʼ ri qʼatbʼäl taq tzij (Génesis 3:22). Tapeʼ ke riʼ, ri utzil nutzüj Satanás xa nbʼekʼis chqä ronojel mul xa tijoj poqonal nuyaʼ (Job 21:7-17; Gálatas 6:7, 8).

⁹ ¿Achkë rma nkʼatzin nqatamaj jaruʼ ruchuqʼaʼ ruyaʼon Satanás pa ruwiʼ le Ruwachʼulew? Tapeʼ Jehová nrajoʼ nqanmaj kitzij ri qʼatbʼäl taq tzij taq ma yojkiqʼät ta chubʼanik ruraybʼal, ryä chqä nrajoʼ chë ma nqayüj ta qiʼ kikʼë, yojbʼä chrij jun partido político o chrij jun qʼatöy tzij (Juan 17:15, 16; 18:36; Romanos 13:1-4; 1 Pedro 2:17). Chqä rma nqatzʼët chë Satanás nrajoʼ nutzʼilbʼisaj rubʼiʼ Jehová, reʼ nuʼän chqë chë nqarayij nqakʼüt chkiwäch ri winäq ri kantzij chrij qa-Dios. Röj nqaksaj rubʼiʼ y ma yojkʼïx ta nqaʼij chë yoj ru-testigos. Rma riʼ ma tqamestaj chë ri ajowabʼäl chrij Dios más kʼïy utzil nuyaʼ chwäch ri pwäq o ri bʼeyomäl (Isaías 43:10; 1 Timoteo 6:6-10).

10-12. a) ¿Achkë rkʼë jubʼaʼ xeruksaj Satanás rchë chë ye kʼïy ángeles xetzaq pa ruqʼaʼ? b) ¿Achkë naʼoj nuyaʼ qa chqawäch ri xbʼanatäj kikʼë ri ángeles riʼ?

¹⁰ Satanás jalajöj rubʼanik yeruqʼöl ri winäq. Kʼo mul yeruksaj itzel taq bʼanobʼäl  o itzel taq naʼoj, chqä jujun chik mul yeruksaj ri winäq rchë yekiyaʼ kʼayewal pa qawiʼ.

¹¹ Naʼäy, tqatzʼetaʼ achkë xuksaj Satanás rchë xkowin xeruqʼöl ye kʼïy ángeles. Ryä, rkʼë jubʼaʼ, pa naʼäy xa xuʼ na xerutzuʼ ri ángeles rchë xtamaj achkë xtuksaj rchë xkeruqʼöl chqä xtkiʼän ri nrajoʼ ryä. Jujun chkë ri ángeles riʼ xetzaq pa ruqʼaʼ y xekʼojeʼ kikʼë ri ixoqiʼ chwäch le Ruwachʼulew. Ri kalkʼwal xekʼojeʼ ri ángeles riʼ mamaʼ taq kaqän chqä kan itzel kinaʼoj (Génesis 6:1-4). Satanás xkowin wä xeruqʼöl jujun ángeles kikʼë ri tzʼil taq bʼanobʼäl, ye kʼa rkʼë jubʼaʼ xuʼij chqä chkë chë xkekʼojeʼ pa kiwiʼ jontir winäq. Rkʼë jubʼaʼ xuʼän jontir riʼ rma ma nrajoʼ ta wä chë ri rijatzul ri ixöq naläx achiʼel wä rubʼin pa Dios (Génesis 3:15). Ye kʼa Jehová xukʼän pä ri Nimaläj Jöbʼ, ke riʼ ma xbʼanatäj ta ri xrajoʼ Satanás chqä ri demonios.

¹² ¿Achkë naʼoj nuyaʼ qa chqawäch reʼ? Chë ri tzʼil taq bʼanobʼäl chqä ri nimirsanem, kan ütz rubʼanon chwäch Satanás. Ri ángeles ri xkitzeqelbʼej Satanás, pa junaʼ xekʼojeʼ chqä xesamäj rkʼë Jehová. Tapeʼ ke riʼ, kʼïy chkë ryeʼ xkiyaʼ qʼij chë ri itzel taq raynïk xekʼïy pa kan. Rkʼë jubʼaʼ ke riʼ chqä nbʼanatäj qkʼë röj. Tapeʼ pa junaʼ yoj samajnäq pä pa rutinamit Dios chqä yeqachbʼilan pä winäq ri nkiyaʼ ruqʼij, rkʼë jubʼaʼ, we ma nqachajij ta qiʼ, xkepë itzel taq raynïk pa qan (1 Corintios 10:12). Rma riʼ janina ruqʼij nqatzʼët achkë qäs kʼo pa qan chqä tqatzelaj ri nimirsanem y ri itzel taq raynïk (Gálatas 5:26; taskʼij ruwäch Colosenses 3:5).

13. a) ¿Achkë chik más yeruksaj Satanás rchë yeruqʼöl ri winäq? b) ¿Achkë ütz nqaʼän röj rchë ma yojtzaq ta pa ruqʼaʼ Satanás?

¹³ Satanás, rchë yeruqʼöl ri winäq, nuksaj chqä ri itzinïk, ri yatzjon kikʼë ri kaminaqiʼ o bʼanobʼäl ri rukʼwan riʼ rkʼë kisamaj ri demonios. Ryä ma xa xuʼ ta nuksaj ri religiones ri ma ye ütz ta, ryä nuksaj chqä ri kʼastanen rchë nuʼän chkë ri winäq chë nkajoʼ nkitamaj chkij ri demonios. Achiʼel ri películas, juegos electrónicos o xa bʼa achkë chik na jun ri nkiʼän chë ri winäq kan ntel kikʼuʼx rkʼë ri nkiʼän ri demonios. ¿Achkë nqaʼän chë ma yojtzaq ta pa ruqʼaʼ Satanás? Ma tqayoʼej ta chë rutinamit Jehová nuʼij pä chqë achkë kʼastanen ütz chqä achkë ma ütz ta. Jujun chqë röj kʼo chë nutjoj ru-conciencia, ke riʼ xtqaʼän ri nqa chwäch Jehová (Hebreos 5:14). Xkojkowin xtqachaʼ ri ütz we xtqasmajij ri pixaʼ xuyaʼ qa Pablo ri nuʼij chë ma rkʼë ta kaʼiʼ qapaläj tqajoʼ Dios (Romanos 12:9). Tqakʼutuj qa chqawäch: «We jun tijoxel chrij le Biblia o jun revisita nutzʼët ri achoq chrij yikʼastan wä, ¿xtuʼij chë najin nbʼän ri nkʼüt chrij le Biblia, o xa kaʼiʼ nupaläj?». We xtqaʼän ri nqakʼüt chrij le  Biblia, xkojrutoʼ rchë ma xkojtzaq ta pa ruqʼaʼ Satanás (1 Juan 3: 18).

14. a) ¿Achkë chqä yeruksaj Satanás rma nrajoʼ nqayaʼ qa Jehová? b) ¿Achkë rubʼanik nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ?

¹⁴ Rchë nqayaʼ qa Jehová, Satanás chqä yeruksaj ri winäq rchë nkiyaʼ kʼayewal pa qawiʼ. Achiʼel taq ri qʼatbʼäl taq tzij ma nkiyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nqatzjoj Ruchʼaʼäl Dios, o taq ri qachiʼil pa samaj o pa tijobʼäl yetzeʼen chqij rma nqajoʼ nqanmaj ri pixaʼ ruyaʼon qa Dios (1 Pedro 4:4). Chqä rkʼë jubʼaʼ yeruksaj ri qachʼalal rchë nkiʼän chqë chë ma yojbʼä ta chik pa molojriʼïl, tapeʼ chkiwäch ryeʼ ütz ri najin nkiʼij chqë (Mateo 10:36). ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ? Naʼäy, ütz nqayaʼ pa qajolon chë ronojel riʼ kʼo chë yebʼanatäj, rma kan yë Satanás ri najin nbʼanö chʼaʼoj qkʼë (Apocalipsis 2:10; 12:17). Rukaʼn, ma tqamestaj ta achkë nuʼij Satanás chqij röj winäq: chë xa xuʼ nqayaʼ ruqʼij Dios taq ütz yojbʼenäq pa qakʼaslemal, ye kʼa taq yeqïl kʼayewal, xa qij xtqayaʼ qa chwäch (Job 1:9-11; 2:4, 5). Rox, tqakʼutuj che rä Jehová chë tuyaʼ quchuqʼaʼ rchë nqaköchʼ. Ma tqamestaj ta chë ryä majun bʼey xkojruyaʼ ta qa (Hebreos 13:5).

15. ¿Nkowin Satanás nuʼän chqë rchë nqaʼän jun bʼanobʼäl we röj ma nqajoʼ ta? Taqʼalajsaj.

¹⁵ Satanás ma nkowin ta nuʼän chqë rchë nqaʼän jun bʼanobʼäl we röj ma nqajoʼ ta (Santiago 1:14). Ye kʼïy winäq, rma ma kinaʼen ta, nkiʼän ri nrajoʼ Satanás. Ye kʼa taq nkitamaj achkë nukʼüt le Biblia, kʼo chë nkichʼöbʼ achkë nkajoʼ nkiyaʼ ruqʼij (Hechos 3:17; 17:30). We qayaʼon chwäch qan rchë nqayaʼ ruqʼij Dios, majun achkë xtkowin xtuʼän Satanás rchë xtqayaʼ qa Jehová (Job 2:3; 27:5).

16, 17. a) ¿Achkë chik más ri ma yekowin ta nkiʼän Satanás chqä ri demonios? b) ¿Kʼo rma nqaxiʼij qiʼ yojchʼö rkʼë Dios rkʼë kuw qachʼaʼäl? Taqʼalajsaj.

¹⁶ Satanás chqä ri demonios kʼo chik más ri ma yekowin ta nkiʼän. Jun tzʼetbʼäl, majun nqïl ta chpan le Biblia ri nuʼij chë ryeʼ yekowin nkitzʼët achkë nqachʼöbʼ chqä achkë kʼo pa qan. Xa xuʼ nuʼij chë Jehová chqä Jesús yekowin nkiʼän riʼ (1 Samuel 16:7; Marcos 2:8). Ye kʼa, taq yojtzjon o taq kuw qachʼaʼäl nqaʼän ri yojchʼö rkʼë Dios, ¿kʼo rma nqaxiʼij qiʼ chë Satanás chqä ri demonios yojkikʼaxaj y nkiksaj riʼ chqij rchë yojkiqʼöl? Achiʼel wä chë ma nqaxiʼij ta qiʼ nqayaʼ ruqʼij Dios tapeʼ Satanás yojrutzʼët pä, majun rma nqaxiʼij qiʼ chqä taq kuw qachʼaʼäl nqaʼän rchë yojchʼö rkʼë Dios tapeʼ Satanás yojrakʼaxaj pä. Le Biblia nutzjoj kij ye kʼïy rusamajelaʼ Dios ri kuw kichʼaʼäl xkiʼän taq xechʼö rkʼë Dios y majun nuʼij ta chë xkixiʼij kiʼ chë Satanás xerakʼaxaj pä (1 Reyes 8:22, 23; Juan 11:41, 42; Hechos 4:23, 24). We nqatäj qaqʼij rchë yojtzjon chqä nqaʼän achiʼel nrajoʼ Dios, Jehová xkojruchajij chqä ma xtuyaʼ ta qʼij che rä Satanás chë xtuqʼät chqawäch ri kʼaslemal ma nkʼis ta * (taskʼij ruwäch Salmo 34:7 chpan ri nota).

¹⁷ Kʼo chë nqatamaj ruwäch Satanás, ri qakʼulel, ye kʼa majun rma nqaxiʼij qiʼ chwäch. Tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, Jehová yojrutoʼ rchë ma yojtzaq ta pa ruqʼaʼ (1 Juan 2:14). We nqapabʼaʼ qiʼ chwäch Satanás, ryä xtanmäj äl chqawäch (Santiago 4:7; 1 Pedro 5:9). Ye kʼa, ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ya riʼ ri más nrayij Satanás yeruqʼöl. ¿Achkë qäs nkʼatzin nkiʼän rchë yekowin nkipabʼaʼ kiʼ chwäch? Xtqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ chpan ri jun chik tzijonem.