1, 2. a) ¿Achkë ri kʼo más ruqʼij pa qakʼaslemal röj? b) ¿Achkë naʼoj janina kiqʼij chqawäch, chqä achkë rma? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ye kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

¿ACHKË ri kʼo más ruqʼij pa qakʼaslemal röj? ¿Xtqajoʼ komä xtqajäl rkʼë jun ri ma kan ta más ruqʼij? Chqawäch röj, ri rusamajelaʼ Jehová, ma kʼayewal ta nuʼän nqaqʼalajsaj ri kʼutunïk riʼ. Ri más ruqʼij chqawäch ya riʼ ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová, y majun achoq rkʼë xtqajäl wä. Rma riʼ, kan nqayaʼ ruqʼij ri kantzij chrij le Biblia rma ya riʼ nqtoʼö rchë más junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová, ri qa-Dios (Colosenses 1:9, 10).

² Qchʼobʼon chrij jontir ri nukʼüt Jehová chqawäch chpan ri Ruchʼaʼäl, le Biblia. Chriʼ nukʼüt chqawäch ri utziläj taq naʼoj ye kʼo rkʼë chqä chë ri rubʼiʼ janina ruqʼij. Chqä nuʼij chë janina nqrajoʼ y rma riʼ xutäq pä Rukʼajol rchë xuyaʼ rukʼaslemal pa qawiʼ. Jehová chqä nutzjoj chqë chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij, y nuʼij chë ye kʼo winäq xkebʼä chkaj chqä ye kʼo xkejeʼ qa chwäch jun kotzʼijaläj ulew (Juan 10:16). Chqä nukʼüt chqawäch achkë rubʼanik ri kʼaslemal nqakʼwaj. Ronojel ri naʼoj riʼ janina kiqʼij chqawäch röj, rma nuʼän chë nqanaʼ chë kʼo rma yojkʼäs chqä nuyaʼ qʼij rchë nqjelun más rkʼë Jehová.

3. ¿Achkë ma ntel ta chë tzij: «Taloqʼoʼ ri kantzij»?

 ³ Taq le Biblia nuʼij chë tqaloqʼoʼ ri kantzij, ¿ntel chë tzij riʼ chë rkʼë pwäq nqalöqʼ wä? Manä. Jehová janina nspan, y rma riʼ xuyaʼ pa kamïk rukʼajol y majun pwäq xukʼutuj ta. Taq nutzʼët chë jun winäq najin nkanuj ri kantzij, ryä nutoʼ chqä majun pwäq nukʼutuj ta che rä. Nqʼalajin riʼ, rma taq jun achï ri rubʼiniʼan Simón xutzüj pwäq che rä ri apóstol Pedro rchë nyaʼöx uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ rchë nuyaʼ espíritu santo pa kiwiʼ ri nikʼaj chik, Pedro xchapon chqä xuʼij che rä: «Kakäm äl rkʼë arajil, rma xachʼöbʼ chë xa rkʼë pwäq xkakowin xtyaʼöx ri spanïk ri nuyaʼ Dios» (Hechos 8:18-20, TNM). Rma riʼ, ¿achkë ntel chë tzij: «Taloqʼoʼ ri kantzij»?

4. ¿Achkë xtqatamaj chrij ri kantzij chpan re tzijonem reʼ?

⁴ (Taskʼij ruwäch Proverbios 23:23 * chpan ri nota). Rchë nqïl ri kantzij ri ye kʼo chpan le Biblia, nkʼatzin nqatäj qaqʼij. Y rchë riʼ, rkʼë jubʼaʼ kʼo chë yeqayaʼ qa jojun naʼoj o achkë chik na jun. Achiʼel wä xuʼij ri xtzʼibʼan ri wuj Proverbios, xa rkʼë ya kʼo chik ri kantzij qkʼë, tqachajij qiʼ rchë ma nqakʼayij ta o rchë ma nqayaʼ ta qa. Komä tqatzʼetaʼ achkë ntel chë tzij nalöqʼ ri kantzij chqä achkë rkʼë jubʼaʼ kʼo chë yeqayaʼ qa kibʼanik rchë nqïl. Riʼ xtqrtoʼ rchë xtqayaʼ más ruqʼij ri kantzij chqä xtuʼän chë xtqayaʼ chwäch qan chë majun bʼëy xtqakʼayij ta. Y xtqatzʼët chë ri kantzij chrij le Biblia majun achoq rkʼë njunmatäj wä.

5, 6. a) ¿Achkë rubʼanik nqalöqʼ ri kantzij, ye kʼa ma rkʼë ta pwäq? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl. b) ¿Achkë utzil xtukʼän pä pa qawiʼ ri nqalöqʼ ri kantzij?

⁵ Tapeʼ kʼo mul kʼo achkë yespäx, ma ntel ta chë tzij chë kan majun achkë xtqaʼän o majun achkë xtqayaʼ qa chwäch. Ri tzij «taloqʼoʼ», ri nqïl chpan Proverbios 23:23, pa chʼaʼäl hebreo ntel chqä chë tzij «takanuj». Ri tzij riʼ nkikʼüt chë jun winäq nkʼatzin nutäj ruqʼij rchë nrïl ri nrajoʼ o nujäl chwäch jun ri kan kʼo ruqʼij. Tqayaʼ jun tzʼetbʼäl. Tqabʼanaʼ che rä chë chpan jun tienda kʼo jun wuj ri nuʼij chë najin yespäx kaxlanwäy. ¿Xa rkʼë komä nuʼij riʼ ntel chë tzij chë ri kaxlanwäy kiyonïl xkeʼapon pa ruwiʼ qa-mesa? Manä. Tapeʼ xa yespäx, nkʼatzin nqesaj qa-tiempo rchë nqbʼä pa tienda y yeqakʼamaʼ pä. Ke riʼ chqä nbʼanatäj rkʼë ri kantzij. We nqajoʼ nqalöqʼ, ma nkʼatzin ta nqayaʼ pwäq, ye kʼa nkʼatzin rchë nqatäj qaqʼij rchë nqïl.

⁶ (Taskʼij ruwäch Isaías 55:1 * chpan ri nota). Ri tzij xeruʼij Jehová chpan ri wuj Isaías nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë ntel chë tzij nalöqʼ ri kantzij. Chpan re jun peraj reʼ, Dios nujnamaj ri ruchʼaʼäl rkʼë yaʼ, leche chqä vino (Isaías 55:1-3). Achiʼel wä ri tiw yaʼ nutiwirsaj ran jun winäq ri nchaqiʼj ruchiʼ, ke riʼ chqä ri kantzij ri ye kʼo chpan le Biblia, achiʼel ta nutiwirsaj qan. Y achiʼel ri leche nuyaʼ qachqʼaʼ chqä nqrtoʼ rchë nqkʼïy taq kʼa yoj koköj na, ke riʼ chqä ri Ruchʼaʼäl Jehová, nuyaʼ qachqʼaʼ chqä nqrtoʼ rchë más nkowïr ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx. Y, ¿achkë rma njnamäx Ruchʼaʼäl Dios rkʼë vino? Rma chpan le Biblia nuʼij chë ri vino nuyaʼ kiʼkʼuxlal (Salmo 104:15). Rma riʼ, taq Dios nuʼij chqë chë tqaloqʼoʼ vino, ntel chë tzij chë we yeqasmajij ri pixaʼ ye kʼo chpan le Biblia xtqanaʼ kiʼkʼuxlal (Salmo 19:8). Rkʼë ri xqatzʼët qa, Jehová nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch chë taq nqatamaj ri kantzij chqä nqasmajij pa qakʼaslemal, kʼïy utzil xkeqïl. Rma riʼ, tqatzʼetaʼ  achkë kʼo chë xeqayaʼ qa rchë xqalöqʼ ri kantzij.

7, 8. a) ¿Achkë rma nkʼatzin nqajäm qawäch rchë nqalöqʼ ri kantzij? b) ¿Achkë kʼo chë xuʼän jun qʼopoj, chqä achkë utzil xrïl?

⁷ Tiempo. Qonojel röj kʼo chë nqajäm qawäch rchë nqalöqʼ ri kantzij. Nkʼatzin nqaʼän riʼ rchë nqakʼoxaj ri utziläj taq rutzjol, rchë nqaskʼij ruwäch le Biblia chqä ri publicaciones, rchë nqatjoj qiʼ chrij le Biblia pa qayonïl, rchë nqatjoj qiʼ chrij ri qamoloj y rchë nqbʼä pa qamoloj. Ye kʼa rchë nqkowin nqaʼän ronojel riʼ, nkʼatzin ma nqayaʼ ta qa-tiempo chrij ri ma kan ta kʼo kejqalen (taskʼij ruwäch Efesios 5:15, 16). ¿Jaruʼ tiempo nukʼwaj rchë natamaj ri naʼäy taq naʼoj ye kʼo chpan le Biblia? Jojun winäq jalajöj tiempo nukʼwaj chkiwäch. Ye kʼa ma xtqkowin ta xtqatamaj jontir chrij retamabʼal, runaʼoj chqä ri rubʼanon Jehová (Romanos 11:33). Y tapeʼ xtqkʼaseʼ xtbʼä qʼij xtbʼä säq, ronojel qʼij kʼo xtqatamaj chrij Jehová. Rma riʼ tqatjaʼ qaqʼij rchë ütz ruksaxik tqabʼanaʼ che rä qa-tiempo, ke riʼ kʼïy xtqatamaj chrij le Biblia. Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qʼopoj ri nrajoʼ wä ntamaj ri kantzij.

⁸ Jun qʼopoj aj Japón ri rubʼiniʼan Noriko xbʼä Nueva York (Estados Unidos) pa jun tijobʼäl * (tatzʼetaʼ ri nota). Chpan qa ri tiempo riʼ, ri qʼopoj riʼ kʼo wä pa jun religión ri xtzʼuktäj pä Japón. Jun precursora, taq najin wä ntzjoj le Biblia chiʼ taq jay, xbʼerilaʼ ri qʼopoj riʼ. Noriko janina wä xel rukʼuʼx rma najin ntamaj ri kantzij, y rma riʼ xuʼij che rä ri precursora chë nrajoʼ rutjonïk kaʼiʼ mul pa jun semana. Tapeʼ ma kan ta kʼïy ru-tiempo rma rutjonïk pa tijobʼäl chqä rma rusamaj, ryä xjäm ruwäch rchë xbʼä pa qamoloj. Chqä rchë nutamaj más chrij ri kantzij, ma xeruʼän ta chik jojun kʼastanen. Ronojel ri xuʼän xutoʼ rchë más chaninäq xkʼuqeʼ pä rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Majanä wä tuʼän jun junaʼ ruchapon pä rutjonïk chrij le Biblia taq xqasäx pa yaʼ. Waqiʼ ikʼ chrij riʼ, pa 2006, xok precursora, y kʼa najin na nuʼän ri samaj riʼ komä.

9, 10. a) Taq nqatamaj ri kantzij chrij le Biblia, ¿achkë rubʼanik njalatäj ri qachʼobʼonïk chrij ri bʼeyomäl? b) ¿Achkë xuyaʼ qa rubʼanik jun qʼopoj, chqä achkë nunaʼ komä?

⁹ Ri raynïk chrij ri pwäq. Rchë chë nqalöqʼ ri kantzij, rkʼë jubʼaʼ kʼo chë nqayaʼ qa jun samaj ri kan nüm ntoj chqë. Jun tzʼetbʼäl. Pedro y Andrés ye ajchapöy wä kär, ye kʼa taq Jesús xuʼij chkë chë keʼok rutzeqelbʼëy, xkiyaʼ qa ri samaj riʼ (Mateo 4:18-20). Reʼ ma ntel ta chë tzij chë jontir ri nkitamaj ri kantzij kʼo chë nkiyaʼ qa kisamaj, rma nkʼatzin chë jontir nqsamäj rchë nqayaʼ ri nkʼatzin chkë ri qa-familia (1 Timoteo 5:8). Ye kʼa taq nqatamaj ri kantzij, ri rubʼanik nqatzʼët ri bʼeyomäl njalatäj, rma nqʼax chqawäch achkë qäs kʼo más rejqalen pa qakʼaslemal. Rma riʼ Jesús xuʼij chë ma keqamöl ta chik bʼeyomäl chwäch le Ruwachʼulew, xa keqamoloʼ bʼeyomäl chkaj (Mateo 6:19, 20). Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qʼopoj.

¹⁰ María, taq majanä wä tbʼä pa tijobʼäl, xutikirsaj jun atzʼanen ri rubʼiniʼan golf. Y taq ya kʼo wä chik pa diversificado xtzʼetetäj chë kan ütz nuʼän che rä ri atzʼanen riʼ, rma riʼ xyaʼöx jun ru-beca rchë nbʼä pa universidad. Ri golf ya riʼ wä ri más nqä chwäch. Ya María kan xuyaʼ chwäch ran chë nrajoʼ wä ntok jun utziläj golfista, ke riʼ xtuchʼäk kʼïy pwäq. Ye kʼa taq xchäp rutjonïk chrij le Biblia kan xqä chwäch ri xtamaj, chqä xutoʼ rchë xujäl ri rubʼanik rukʼaslemal. Ryä xuʼij: «taq más nsmajij pa nukʼaslemal ri najin ntamaj chpan le  Biblia, más kiʼ nkʼuʼx». Ya María xqʼax chwäch chë ma yakowin ta naʼän ri nqä chwäch Dios y naʼän ri nqä chawäch rït (Mateo 6:24). Rma riʼ, ryä xuyaʼ qa ri atzʼanen riʼ, ma xrajoʼ ta chik xok jun utziläj golfista nixta jun bʼeyon. Pa rukʼexel riʼ xok precursora, y komä nuʼij: «Ya reʼ ri kʼaslemal más ütz wilon, y komä más kiʼ nkʼuʼx».

11. ¿Achkë nbʼanatäj rkʼë qachbʼilanïk kikʼë jojun qachiʼil chqä qachʼalal rma nqalöqʼ ri kantzij?

¹¹ Ri qachbʼilanïk kikʼë ri qachiʼil chqä ri qachʼalal. Taq nqachäp rusamajxik ri nqatamaj chpan le Biblia, jojun chkë ri qachʼalal chqä ri qachiʼil rkʼë jubʼaʼ nkijäl kinaʼoj qkʼë. Taq Jesús najin wä nchʼö rkʼë Rutataʼ chkij ri rutzeqelbʼëy, xuʼij reʼ che rä: «Keʼachʼojchʼobʼej rkʼë ri kantzij; ri achʼaʼäl rït ya riʼ ri kantzij» (Juan 17:17, TNM). Ri tzij «keʼachʼojchʼobʼej» ntel chqä chë tzij «jukʼan keʼayaʼ apü» o «keʼajachaʼ apü». Taq röj nqachäp rusamajxik ri nuʼij le Biblia, achiʼel ta jukʼan chik nqyaʼöx apü rma ma nqaʼän ta chik achiʼel nkiʼän ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Dios. Ri winäq ma ütz ta chik yojkitzʼët rma kan nqasmajij ri nqatamaj chpan le Biblia. Röj ma nqajoʼ ta yeqajäch ri winäq, ye kʼa jojun qachʼalal o qachiʼil rkʼë jubʼaʼ ma nkajoʼ ta chik yejeʼ qkʼë o ma nqä ta chkiwäch ri najin nqatamaj o ri nqaʼän. Rma riʼ Jesús xuʼij qa chë ri rukʼulel jun winäq kan pa rachoch ntel wä pä (Mateo 10:36). Ye kʼa ryä xuʼij chqä chë ri xkeqayaʼ qa rubʼanik rma xtqalöqʼ ri kantzij, ma xtjunmatäj ta rkʼë ri utzil xkeqïl (taskʼij ruwäch Marcos 10:28-30).

12. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë jun judío rma xtamaj ri kantzij chrij le Biblia?

¹² Jun judío ri rubʼiniʼan Aarón, kan kʼa koʼöl kʼutun pä chwäch chë xajan naʼij rubʼiʼ Dios. Ye kʼa ryä nunaʼ wä chë kan nkʼatzin nretamaj ruwäch Dios. Kʼo jun qʼij, jun Testigo xuʼij che rä chë we kikʼë ri kajiʼ consonantes ri uksan che rä rubʼiʼ Dios pa hebreo yeyaʼöx jojun vocales, ri bʼiʼaj riʼ xtkʼaxatäj «Jehová». Taq ri Aarón xkʼoxaj riʼ, jonanin xbʼä kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey pa sinagoga rchë xbʼerutzjoj riʼ chkë. Ye kʼa ri achiʼaʼ riʼ xa ma ütz ta xkikʼoxaj ri xbʼeruʼij chkë. Pa rukʼexel xel kikʼuʼx rma ryä xtamaj ri kantzij chrij rubʼiʼ Dios, xa xkichbʼaj pä chqä xkijqotaj pä. Ri ruchʼalal pa rachoch xkitzelaj chqä. Ye kʼa Aarón ma xuyaʼ ta qʼij chë ri kʼayewal riʼ xqʼatö rchë ma ta xtamaj más ruwäch Jehová. Ryä xqasäx pa yaʼ y majun bʼëy xuyaʼ ta qa Jehová. Achiʼel Aarón, röj chqä ma xtqayaʼ ta qʼij chë ri qachbʼilanïk kikʼë qachʼalal o kikʼë nikʼaj chik winäq xtbʼanö che xtqayaʼ qa Jehová.

13, 14. Rchë nqatamaj ri kantzij chrij le Biblia, ¿achkë rkʼë jubʼaʼ nkʼatzin nqajäl pa qakʼaslemal? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹³ Itzel taq chʼobʼonïk chqä bʼanobʼäl. We nqajoʼ nqatamaj ri kantzij chrij le Biblia chqä nqasmajij ri pixaʼ yeruyaʼ, kʼo chë nqajäl rubʼanik ri qachʼobʼonïk chqä qabʼanobʼal. Ri apóstol Pedro xuyaʼ re pixaʼ reʼ: «Rïx yïx achiʼel akʼalaʼ ri yenman tzij, rma riʼ ma tikʼän ta chik apü ri itzel taq raynïk ri xejeʼ iwkʼë ojer qa rma majun wä itaman ta». Chqä xuʼij: «Rïx chqä chʼajchʼöj tibʼanaʼ che rä jontir ri ibʼanobʼal» (1 Pedro 1:14, 15, TNM). Jun tzʼetbʼäl. Ri aj Corinto, ri xkajoʼ wä xkitamaj ri kantzij, kʼo chë xkijäl rubʼanik ri kʼaslemal kikʼwan, rma chriʼ ruyon wä tzʼil taq bʼanobʼäl yebʼan (1 Corintios 6:9-11). Ke riʼ chqä kibʼanon ye kʼïy winäq komä, taq nkitamaj ri kantzij chrij le Biblia, kiyaʼon qa rubʼanik itzel taq bʼanobʼäl. Pedro chqä xuʼij reʼ: «Komä kʼa, ma qʼij ta chik chë rïx niʼän achiʼel yekiʼän ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Dios. Rubʼanon qa, ma niqʼïl ta wä iwiʼ chkibʼanik ri tzʼil taq bʼanobʼäl, kan nqʼax wä ruwiʼ ri iraynïk chkij ri tzʼil taq bʼanobʼäl, kan nqʼax wä ruwiʼ ri yaʼ nitäj, kan nqʼax wä ruwiʼ ri niʼän chkipan  ri nimaqʼij, nimöl wä iwiʼ xa xuʼ rchë nitzʼët achkë ri más nkowin ntjä yaʼ chqä niyaʼ wä kiqʼij tyox» (1 Pedro 4:3, TNM).

¹⁴ Devynn chqä ya Jasmine, jun kʼulaj winäq ri kan pa junaʼ kichapon pä rutjik yaʼ. Devynn kan retaman wä nsamäj chrij ri contabilidad, ye kʼa rma ri tijöj yaʼ ronojel mul nelesäx rusamaj. Y ya Jasmine tamatäl wä ruwäch chë chaq ryowal nuʼän chkë ri winäq chqä yeruyöqʼ. Kʼo jun qʼij, taq ya Jasmine qʼabʼarel wä bʼenäq pa bʼey, xerïl jun kʼulaj misioneros. Ryeʼ xkiʼij che rä chë nkiyaʼ rutjonïk chrij le Biblia. Jun semana chrij riʼ, taq ri misioneros xeʼapon chkachoch, Devynn chqä ya Jasmine kitjon yaʼ. Ryeʼ, ma xkiʼij ta wä chë ri misioneros riʼ kan nkajoʼ wä yekitoʼ. Y taq ri misioneros xeʼapon chik jmul, ryeʼ xkajoʼ xkichäp kitjonïk chrij le Biblia. Ri najin wä nkitamaj, xkichäp rusamajxik pa kikʼaslemal. Taq majanä wä tuʼän oxiʼ ikʼ kichapon pä kitjonïk xkiyaʼ qa rutjik yaʼ, y taq xqʼax chik jubʼaʼ tiempo, xekʼuleʼ. Ri winäq pa kitinamit taq xkitamaj ri xkiʼän Devynn chqä ya Jasmine, yekʼïy chqä xkajoʼ xkitjoj kiʼ chrij le Biblia.

15. ¿Achkë rma kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch yeqayaʼ qa jojun costumbres taq nqatamaj ri kantzij?

¹⁵ Costumbres chqä naʼoj ri ma ye kʼo ta chpan le Biblia. Ye kʼo winäq ma kʼayewal ta nuʼän chkiwäch nkiyaʼ qa jojun costumbres taq nkitamaj chë ma nqä ta chwäch Dios, ye kʼa jojun chik más na kʼayewal nuʼän chkiwäch. Rkʼë jubʼaʼ ma kan ta nkajoʼ nkiyaʼ qa kibʼanik jojun costumbres rma ri kʼayewal nyaʼöx pa kiwiʼ kimä ri kichʼalal, kichiʼil pa samaj chqä ri winäq ri kitaman kiwäch. Y más na kʼayewal nuʼän chkiwäch we ri costumbre riʼ kan rchë nuyaʼ kiqʼij ri kichʼalal ri ye kamnäq äl (Deuteronomio 14:1). Ri kibʼanon pä jojun qachʼalal nqrtoʼ rchë nqkowin yeqayaʼ qa kibʼanik ri costumbres ri ma yeqä ta chwäch Dios. Tqatzʼetaʼ achkë xkiʼän jojun winäq pa tinamït Éfeso pa naʼäy siglo.

16. ¿Achkë xkiʼän jojun aj Éfeso taq xkitamaj ri kantzij?

¹⁶ Ri tinamït Éfeso kan tamatäl wä ruwäch rma ri itzinïk yebʼan wä chriʼ. ¿Achkë xkiʼän ri winäq ye kʼo chriʼ rchë xeʼok cristianos? Le Biblia nuʼij: «Ye kʼïy chkë ri yebʼanö wä itzinïk, xekimöl ri kiwuj chqä xekikʼät chkiwäch jontir winäq. Y taq xechʼobʼon chrij kajäl ri wuj ri xekikʼät, xbʼerbʼanaʼ cincuenta mil piezas de plata. Ke riʼ, ri Ruchʼaʼäl Jehová kan chanin xbʼä pa nüm chqä majun chik xqʼatö rchë» (Hechos 19:19, 20, TNM). Ri cristianos riʼ ma xkipoqonaj ta xekiporoj ri kiwuj tapeʼ kan jotöl kajäl, rma riʼ, ri utzil xekïl kan majun achoq rkʼë xjunmatäj wä.

17. a) ¿Achkë rkʼë jubʼaʼ kʼo chë qayaʼon qa rchë qataman pä ri kantzij chrij le Biblia? b) ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj chpan ri jun chik tzijonem?

¹⁷ ¿Achkë kʼo chë ayaʼon qa rït rchë aloqʼon ri kantzij chrij le Biblia? Jontir röj qayaʼon kʼïy tiempo chrij ri qatjonïk chrij le Biblia. Y ye kʼo jojun kʼo chë nkiköchʼ ri kʼayewal nyaʼöx pa kiwiʼ kimä ri kichʼalal chqä ri kichiʼil, o kʼo chë nkiyaʼ qa kisamaj o kitjonïk pa tijobʼäl rma ri kantzij. Y yekʼïy kʼo chë nkijäl ri kichʼobʼonïk chqä kibʼanobʼal, y chqä rkʼë jubʼaʼ kʼo chë yekiyaʼ qa jojun costumbres ri ma ye kʼo ta chpan le Biblia. Xa bʼa achkë na kʼa ri kʼo chë nqajäl pa qakʼaslemal, röj kan qayaʼon chwäch qan chë tapeʼ xtqïl kʼayewal, ma xtqayaʼ ta qa ri kantzij chrij le Biblia. Y we xtqaʼän riʼ, xtqïl ri spanïk ri más rejqalen, ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová. Taq nqchʼobʼon chrij ri utzil yeqïl, ma nqʼax ta chqawäch achkë rma ye kʼo jojun nkajoʼ nkikʼayij qa ri kantzij. ¿Achkë nbʼanö chkë rchë nkiʼän riʼ? ¿Y achkë xtqtoʼö röj rchë ma xtqakʼayij ta ri kantzij? Chpan ri jun chik tzijonem xkeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ.