1. ¿Achkë rma ri testigos de Jehová kan kiʼ kikʼuʼx? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

KANTZIJ na wä chë ri testigos de Jehová janina kiʼ kikʼuʼx. Nqʼalajin riʼ rma taq nkimöl kiʼ rchë nkiyaʼ ruqʼij Dios o xa bʼa achkë chik na jun moloj nkiʼän, kan kiʼ kikʼuʼx yetzjon chqä yetzeʼen chkiwäch. ¿Achkë rma kan kiʼ kikʼuʼx? Rma ryeʼ nkikʼän kinaʼoj chrij Jehová, ri «Dios ri kʼo kiʼkʼuxlal rkʼë» (1 Timoteo 1:11, TNM; Salmo 16:11). Chqä nkitäj kiqʼij rchë nkitamaj ruwäch chqä nkiyaʼ ruqʼij. Rma rkʼë Jehová npë wä ri kiʼkʼuxlal, ryä nrajoʼ chë röj kiʼ qakʼuʼx nqjeʼ y nukʼüt chqawäch achkë rubʼanik nqïl (Deuteronomio 12:7; Eclesiastés 3:12, 13).

2, 3. a) ¿Achkë ntel chë tzij kʼo kiʼkʼuxlal awkʼë? b) ¿Achkë nbʼanö chë kʼïy mul ma nqanaʼ ta kiʼkʼuxlal?

² Y, ¿achkë nqaʼij chqij röj? ¿Kantzij chë kiʼ qakʼuʼx? ¿Achkë ütz nqaʼän rchë ma nkʼis ta ri kiʼkʼuxlal nqanaʼ? Jun winäq ri kʼo kiʼkʼuxlal rkʼë kʼo uxlanen pa ran, kiʼ rukʼuʼx rkʼë ri kʼo rkʼë chqä kan nqʼalajin rkʼë rachbʼäl chë majun ta bʼis pa ran. Le Biblia nuʼij chë rchë njeʼ ri kantzij kiʼkʼuxlal qkʼë nkʼatzin junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová. Ye kʼa kʼïy mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqanaʼ kiʼkʼuxlal. ¿Achkë rma?

 ³ Kʼïy nbʼanö chë ma nqanaʼ ta kiʼkʼuxlal, achiʼel taq nesäx qasamaj, nqajäch qiʼ rkʼë qakʼulaj, nesäx qa jun qachʼalal pa rutinamit Jehová o taq nkäm jun qachʼalal. Chqä nyaʼ bʼis pa qan taq kʼo jun chʼaʼoj nbʼanatäj pa qa-familia, taq nqyoqʼ kimä qachiʼil pa tijobʼäl o pa samaj o taq nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ xa rma qa-religión. Chqä rkʼë jubʼaʼ ma nqanaʼ ta chik kiʼkʼuxlal rma ri rijxïk, rma jun itzel yabʼil o taq kʼo jun nimaläj bʼis pa qan. Ye kʼa Jesús nrajoʼ chë nqanaʼ ri kantzij kiʼkʼuxlal y rma riʼ nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx (1 Timoteo 6:15; Mateo 11:28-30). Tapeʼ yeqïl kʼayewal chwäch le Ruwachʼulew ri kʼo pa ruqʼaʼ Satanás, Jesús xuyaʼ qa kʼïy naʼoj chpan ri Sermón del Monte ri nqrtoʼ rchë nqanaʼ ri kantzij kiʼkʼuxlal.

4, 5. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nqanaʼ ri kantzij kiʼkʼuxlal?

⁴ Ri naʼäy taq tzij xeruʼij Jesús chpan ri Sermón del Monte kan janina kiqʼij. Ryä xuʼij: «Kiʼ kikʼuʼx ri winäq ri nkinaʼ chë nkʼatzin Dios pa kikʼaslemal, rma kichë ryeʼ ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios ri kʼo chkaj» (Mateo 5:3, TNM). ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqajoʼ nqatamaj ruwäch Dios chqä nqayaʼ qʼij che rä rchë nukʼwaj qabʼey? Xtqakʼüt riʼ we xtqatjoj qiʼ chrij le Biblia, xkeqasmajij ri pixaʼ yeruyaʼ chqä we xtqayaʼ Jehová pa naʼäy. We xtqaʼän riʼ, xtqanaʼ kiʼkʼuxlal chqä más xtkʼuqeʼ qakʼuʼx chrij ri rutzujun Dios chqë. Y ya riʼ xtqrtoʼ chqä rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal xkeqïl (Tito 2:13).

⁵ Rma riʼ, rchë nqanaʼ ri kantzij kiʼkʼuxlal nkʼatzin junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová. Ri apóstol Pablo xuʼij: «Ronojel mul kiʼ ikʼuʼx tibʼanaʼ rkʼë ri Qajaw [Jehová]. Jmul chik nbʼij chiwä: ¡Kiʼ ikʼuʼx tibʼanaʼ!» (Filipenses 4:4, TNM). Ye kʼa rchë chë junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová nkʼatzin njeʼ runaʼoj ryä qkʼë. We njeʼ ri naʼoj riʼ qkʼë, xtuyaʼ qakʼaslemal chqä xtqanaʼ kiʼkʼuxlal. Ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij: «Kiʼ rukʼuʼx ri achï ri nuksaj runaʼoj, chqä ri achï ri retaman nuchaʼ achkë ri ütz chqä ri ma ütz ta» (Proverbios 3:13, 18).

6. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ronojel mul nqanaʼ kiʼkʼuxlal?

⁶ Ye kʼa, rchë chë ronojel mul nqanaʼ kiʼkʼuxlal nkʼatzin yeqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia. Jesús xuʼij chë ya riʼ janina ruqʼij, rma riʼ xuʼij: «We rïx itaman ronojel riʼ, kiʼ ikʼuʼx we xtiʼän» (Juan 13:17, TNM; taskʼij ruwäch Santiago 1:25). Ri xuʼij qa Jesús ya riʼ rajwaxik nqaʼän rchë nqakʼüt chë nkʼatzin Dios pa qakʼaslemal, ke riʼ ronojel mul xtqanaʼ kiʼkʼuxlal. Ye kʼa, ¿nqkowin komä nqanaʼ kiʼkʼuxlal tapeʼ janina kʼayewal ye kʼo? Tqatzʼetaʼ achkë más xuʼij qa Jesús chpan ri Sermón del Monte.

7. ¿Achkë rma kiʼ kikʼuʼx ri yebʼison?

⁷ «Kiʼ kikʼuʼx ri yebʼison, rma ryeʼ xtkʼuqbʼäx kikʼuʼx» (Mateo 5:4, TNM). Rkʼë jubʼaʼ ye kʼo winäq nkiʼän re kʼutunïk reʼ: «¿Achkë ntel chë tzij chë kiʼ kikʼuʼx ri yebʼison?». Taq Jesús xuʼij ri tzij riʼ, ma xtzjon ta chkij jontir winäq ri yebʼison, rma hasta ri winäq itzel kinaʼoj yebʼison chqä kimä ri kʼayewal ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew (2 Timoteo 3:1). Ye kʼa ri winäq riʼ xa xuʼ ryeʼ nkichʼöbʼ qa kiʼ y ma nkajoʼ ta njunmatäj kiwäch rkʼë Jehová, rma riʼ ma kiʼ ta kikʼuʼx. Jesús najin wä ntzjon chkij ri winäq ri nkajoʼ wä nkitamaj ruwäch Dios, y rma riʼ yebʼison taq nkitzʼët chë ye kʼïy ma nkinmaj ta rutzij Dios. Nqʼax chkiwäch chë xa ye ajmakiʼ  chqä chë xa rma ri mak kʼïy kʼayewal kʼo chwäch le Ruwachʼulew. Jehová yerutzʼët ri winäq riʼ chqä nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx rkʼë le Biblia. Yerutoʼ rchë nkinaʼ kiʼkʼuxlal chqä nutzüj jun kʼaslemal chkë ri ma majun bʼey xtkʼis ta (taskʼij ruwäch Ezequiel 5:11 *; 9:4 * chpan ri nota).

8. Taʼij achkë rma nuyaʼ kiʼkʼuxlal ri ma qʼaqʼ ta ajolon.

⁸ «Kiʼ kikʼuʼx ri winäq ri ma qʼaqʼ ta kijolon, rma chkë ryeʼ xtyaʼöx wä qa le Ruwachʼulew» (Mateo 5:5, TNM). ¿Achkë rma nuyaʼ kiʼkʼuxlal ri ma qʼaqʼ ta ajolon? Ye kʼïy winäq rubʼanon qa itzel wä kinaʼoj chqä nqa wä chkiwäch nkiʼän chʼaʼoj. Ye kʼa taq xkitamaj ri achkë nuʼij le Biblia, xkichäp rusamajxik ri naʼoj ri kʼo rkʼë Cristo. Rma riʼ komä jaʼäl chik kinaʼoj, nkijyowaj kiwäch ri winäq, nkiqasaj kiʼ, ma chanin ta npë kiyowal chqä yekochʼon (Colosenses 3:9-12). Reʼ nuʼän chë ütz nkikʼwaj kiʼ kikʼë ri nikʼaj chik chqä kiʼ kikʼuʼx. Le Biblia chqä nuʼij chë ri winäq ri ke riʼ kinaʼoj xtyaʼöx qa le Ruwachʼulew chkë (Salmo 37:8-10, 29).

9. a) ¿Achkë ntel chë tzij chë xtyaʼöx qa le Ruwachʼulew chkë ri winäq ri ma qʼaqʼ ta kijolon? b) ¿Achkë rma Jesús xuʼij chë kiʼ kikʼuʼx ri nkirayij chë pa ruchojmil nbʼan che rä ronojel?

⁹ ¿Achkë ntel chë tzij chë xtyaʼöx qa le Ruwachʼulew chkë ri ma qʼaqʼ ta kijolon? Ri rutzeqelbʼëy Jesús ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj xtyaʼöx qa le Ruwachʼulew chkë taq xkeʼok sacerdotes chqä qʼatöy taq tzij pa ruwiʼ le Ruwachʼulew (Apocalipsis 20:6). Ye kʼa ri winäq ri ma yechaʼon ta rchë yebʼä chkaj, xtyaʼöx qa le Ruwachʼulew chkë taq xkekʼaseʼ chwäch xtbʼä qʼij xtbʼä säq. Taq xtbʼanatäj riʼ xtesäx ri mak chkij, xtjeʼ uxlanibʼäl kʼuʼx chqä kiʼkʼuxlal kikʼë. Jesús chqä xuʼij chë ri winäq ri nkirayij chë pa ruchojmil nbʼan che rä ronojel, kiʼ kikʼuʼx (Mateo 5:6). Xtbʼetzʼaqät kiraybʼal ri winäq riʼ taq Dios xkeruyaʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew (2 Pedro 3:13). Taq Dios xtchüp ruwäch ri itzelal, ri winäq ri chöj kikʼaslemal xtkinaʼ kiʼkʼuxlal chqä majun bʼey chik xkebʼison ta rma ri itzelal (Salmo 37:17).

10. ¿Achkë ntel chë tzij kʼo joyowanïk awkʼë?

¹⁰ «Kiʼ kikʼuʼx ri kʼo joyowanïk kikʼë, rma ryeʼ xtjyowäx kiwäch» (Mateo 5:7, TNM). Njeʼ joyowanïk awkʼë ntel chë tzij yatajowan chqä nqʼax chawäch ri kʼayewal nkiqʼaxaj ri nikʼaj chik. Ye kʼa chpan le Biblia nuʼij chë rchë nakʼüt chë kantzij kʼo joyowanïk awkʼë xtakanuj rubʼanik rchë xkeʼatoʼ ri najin nkitäj poqön, y ma xa xuʼ ta xtanaʼ ri najin nkiqʼaxaj.

11. ¿Achkë nqatamaj chrij ri tzʼetbʼäl chrij ri samaritano ri ütz runaʼoj?

¹¹ (Taskʼij ruwäch Lucas 10:30-37). Ri tzʼetbʼäl chrij ri samaritano ri ütz runaʼoj, ütz ütz nukʼüt chqawäch achkë ntel chë tzij najyowaj ruwäch jun winäq. Taq ri samaritano xbʼerilaʼ jun achï ri chʼeyon qa kimä alqʼomaʼ, xjyowaj ruwäch chqä xutoʼ. Jesús xuʼij chë kʼo chë ke riʼ nqaʼän röj chqä. Rma riʼ, ütz nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Junan komä nnaʼoj rïn rkʼë ri samaritano? Taq yentzʼët ri winäq ri najin nkitäj poqön, ¿nkanuj rubʼanik rchë yentoʼ? ¿Najin yentoʼ ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ, ri ye malkaʼn chqä ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri majun kiteʼ kitataʼ pa rutinamit Jehová? ¿Ntäj nqʼij rchë nkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri kʼo jun nimaläj bʼis pa kan?» (1 Tesalonicenses 5:14; Santiago 1:27).

12. ¿Achkë rma nqanaʼ kiʼkʼuxlal taq nqajyowaj kiwäch ri winäq?

 ¹² ¿Achkë rma nqanaʼ kiʼkʼuxlal taq nqajyowaj kiwäch ri winäq? Taq yeqatoʼ ri nikʼaj chik nqanaʼ chë «nuyaʼ más kiʼkʼuxlal ri yaspan chwäch ri nakʼül jun spanïk». Chqä taq nqaʼän riʼ, qataman chë najin nqayaʼ kiʼkʼuxlal pa ran Jehová (Hechos 20:35, TNM; taskʼij ruwäch Hebreos 13:16). David, ri qʼatöy tzij, xuʼij chë Jehová xtuköl chqä xtuyaʼ rukʼaslemal ri winäq ri kʼo joyowanïk rkʼë. Chqä ri winäq riʼ xttzʼetetäj kimä ri nikʼaj chik chë kan kiʼ rukʼuʼx (Salmo 41:1, 2). We nqajyowaj kiwäch ri winäq, Jehová xtjyowaj qawäch röj chqä. Y riʼ xtuyaʼ kiʼkʼuxlal pa qan (Santiago 2:13).

13, 14. ¿Achkë rma kiʼ kikʼuʼx ri winäq ri chʼajchʼöj kan?

¹³ Jesús xuʼij: «Kiʼ kikʼuʼx ri chʼajchʼöj kan, rma ryeʼ kan xtkitzʼët Dios» (Mateo 5:8, TNM). Rchë chë ri qan chʼajchʼöj njeʼ, ri qachʼobʼonïk chqä ri qaraybʼal kʼo chë yechʼajchʼöj chqä. Reʼ janina nkʼatzin rchë chë ke riʼ Jehová nuyaʼ ruqʼij ri nqaʼän chwäch (taskʼij ruwäch 2 Corintios 4:2; 1 Timoteo 1:5).

¹⁴ Ri winäq ri chʼajchʼöj kan kiʼ kikʼuʼx rma kitaman chë Jehová ütz nutzʼët ri najin nkiʼän. Rma riʼ ryä xuʼij: «Kiʼ kikʼuʼx ri winäq ri nkichʼäj ri nimaʼq raqän kitzyaq» (Apocalipsis 22:14). ¿Achkë nrajoʼ nuʼij ri tzij riʼ? Chkë ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj ntel chë tzij chë Jehová chʼajchʼöj yerutzʼët chqä xtuyaʼ jun kʼaslemal chkë ri majun nkowin nchpü ruwäch. Ryeʼ janina kiʼkʼuxlal xtkinaʼ rma xkejeʼ rkʼë Dios. Ye kʼa chkë ri xkekanaj chwäch le Ruwachʼulew, ntel chë tzij chë Jehová nuyaʼ qʼij chkë rchë yeʼok rachiʼil rma kikʼwan jun jïk kʼaslemal. Le Biblia nuʼij chë ri winäq riʼ xkichʼäj yän ri nimaʼq raqän kitzyaq rkʼë rukikʼel Cristo (Apocalipsis 7:9, 13, 14).

15, 16. ¿Achkë ntel chë tzij chë ri winäq chʼajchʼöj kan yekowin nkitzʼët Dios?

¹⁵ Le Biblia nuʼij chë majun ta jun winäq nkowin ntzʼetö Dios (Éxodo 33:20). Rma riʼ, ¿achkë ntel chë tzij taq Jesús xuʼij chë ri winäq ri chʼajchʼöj kan «xtkitzʼët Dios»? Pa chʼaʼäl griego ri tzij «natzʼët», ntel chë tzij «achiʼel ta kan natzʼët ri najin nachʼöbʼ chqä nqʼax chawäch ri najin natamaj». Rma riʼ, ri winäq ri nkitzʼët Dios ntel chë tzij chë ütz ütz kitaman ruwäch chqä nkikʼän kinaʼoj chrij (Efesios 1:18). Jesús xukʼän runaʼoj chrij Dios y rma riʼ xuʼij: «Ri yirutzʼeton rïn rutzʼeton ri Ntataʼ chqä» (Juan 14:7-9, TNM).

¹⁶ Jun chik rubʼanik rchë nqatzʼët Dios, ya riʼ taq nqchʼobʼon chrij achkë rubʼanik xqrtoʼ chwäch jun kʼayewal (Job 42:5). Chqä nqkowin nqatzʼët taq nqchʼobʼon chrij ri utzil xtuyaʼ chkë ri winäq ri nkitäj  kiqʼij rchë nkikʼwaj jun kʼaslemal chʼajchʼöj chqä ma xtkiyaʼ ta qa ryä. Y ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj, kan xtkitzʼët Dios taq xkebʼä rkʼë chkaj (1 Juan 3:2).

17. ¿Achkë rma kiʼ kikʼuʼx ri ma yebʼanö ta chʼaʼoj?

¹⁷ Jesús chqä xuʼij: «Kiʼ kikʼuʼx ri ma yebʼanö ta chʼaʼoj» (Mateo 5:9, TNM). Ri winäq riʼ kan kʼïy rma ri nkinaʼ kiʼkʼuxlal. Ri discípulo Santiago xuʼij chë ri chojmilal nwachin taq kʼo uxlanibʼäl kʼuʼx (Santiago 3:18). Rma riʼ, we ma ütz ta qakʼwan qiʼ rkʼë jun qachʼalal pa qa-familia o pa congregación, ütz tqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová rchë nqkowin nqasöl ri kʼayewal. Ryä xtuyaʼ ri loqʼoläj espíritu chqë rchë xtqkowin xkeqakʼüt utziläj taq naʼoj, y riʼ xtuʼän chë xtqanaʼ kiʼkʼuxlal. Jesús xukʼüt chë janina ruqʼij ri ütz nqakʼwaj qiʼ kikʼë ri qachʼalal, rma riʼ xuʼij: «We akʼwan jun spanïk rchë nayaʼ che rä Dios y kʼa riʼ nnatäj chawä chë awachʼalal xa ryowal chawä, tayaʼ qa aspanïk chriʼ chwäch ri altar, y kabʼiyïn. Naʼäy tabʼesoloʼ ri kʼayewal rkʼë awachʼalal, chrij riʼ kʼa riʼ katzolin rchë nabʼeyaʼ ri aspanïk» (Mateo 5:23, 24, TNM).

18, 19. ¿Achkë rma rusamajelaʼ Jehová nkinaʼ kiʼkʼuxlal tapeʼ nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ?

¹⁸ «Kiʼ ikʼuʼx rïx, ri xa wumä rïn xkixyoqʼ, xkixtzeqelbʼëx, xttzʼuk tzij chiwij, xtbʼix ronojel ri itzel taq tzij chiwij» ¿Achkë rma Jesús xuʼij riʼ? Ryä xuʼij: «Kan kiʼ ikʼuʼx tibʼanaʼ chqä kixtzopïn rma kiʼkʼuxlal, rma nüm ri spanïk xtyaʼöx chiwä chlaʼ chkaj; rma ri profetas xetzeqelbʼëx chqä ojer» (Mateo 5:11, 12, TNM). Taq ri apóstoles xechʼay chqä xbʼix chkë chë ma tkitzjoj ta chik Ruchʼaʼäl Dios, ryeʼ kan kiʼ kikʼuʼx xeʼel äl chkiwäch ri qʼatöy taq tzij. Reʼ ma ntel ta chë tzij chë ryeʼ xqa chkiwäch xechʼay. Ryeʼ xkinaʼ kiʼkʼuxlal rma ri kʼayewal xyaʼöx pa kiwiʼ xa rma najin nkinmaj rutzij Dios (Hechos 5:41).

¹⁹ Komä chqä, ri rusamajelaʼ Jehová rkʼë kiʼkʼuxlal nkikʼöch ri kʼayewal nyaʼöx pa kiwiʼ xa rma nkiyaʼ ruqʼij Dios (taskʼij ruwäch Santiago 1:2-4). Röj chqä ma nqa ta chqawäch nqatäj poqön. Ye kʼa Jehová xtqrtoʼ rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal xkeyaʼöx pa qawiʼ we ma xtqayaʼ ta qa. Tqatzʼetaʼ jun tzʼetbʼäl. Pa agosto, 1944, ri qʼatöy taq tzij xkitäq pa jun campo de concentración ri qachʼalal Henryk Dornik chqä runimal. Ri kikʼulel xkiʼij: «Majun nqkowin nqaʼän chkë. Achiʼel ta nqa chkiwäch nyaʼöx tijöj poqonal pa kiwiʼ». Ye kʼa ri qachʼalal Dornik nuʼij: «Rïn ma nqa ta chi nwäch ntäj poqön, ye kʼa kan kiʼ nkʼuʼx nyaʼöx ri tijöj poqonal pa nuwiʼ we rma nyaʼ ruqʼij Jehová». Chqä xuʼij: «Ri chʼonïk xenbʼän kan pa wan xeʼel wä pä. Riʼ xirutoʼ rchë ma xinyaʼ ta qa Jehová chqä xinnaʼ chë más naqaj xijeʼ rkʼë. ¡Kantzij na wä chë yë Jehová xyaʼö pä ri toʼïk ri janina xkʼatzin chwä!».

20. ¿Achkë rma kiʼ qakʼuʼx ri nqayaʼ ruqʼij ri Dios ri kʼo kiʼkʼuxlal rkʼë?

²⁰ Tapeʼ yoj yawaʼiʼ o kʼo chik qajunaʼ, o rkʼë jubʼaʼ nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ kimä ri qachʼalal o ri qʼatbʼäl taq tzij xa rma qa-religión, röj nqanaʼ kiʼkʼuxlal. Nqanaʼ riʼ rma ri Dios, ri kʼo kiʼkʼuxlal rkʼë, ütz nutzʼët ri nqaʼän (1 Timoteo 1:11). Chqä nqanaʼ kiʼkʼuxlal rma qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Dios, ri ma ntzʼukü ta tzij, xtuyaʼ jontir ri rutzujun chqë (Tito 1:2). Taq xtbʼanatäj jontir riʼ, ri utzil xkeqïl xtuʼän chë xkeqamestaj jontir ri tijöj poqonal yaʼon pa qawiʼ komä. Riʼ xtuʼän chë ri uxlanibʼäl kʼuʼx chqä ri kiʼkʼuxlal xtqanaʼ majun bʼey xtkʼis ta. Kantzij na wä chë Jehová kan kʼïy utzil xtuyaʼ pa qawiʼ (Salmo 37:11).