1. ¿Achkë rubʼanik ntzʼetetäj ri ajowabʼäl kʼo chkikojöl rusamajelaʼ Dios?

RI RUSAMAJELAʼ Jehová ri ye kʼo chwäch ronojel Ruwachʼulew kan yeqʼalajin rma ri ajowabʼäl kʼo chkikojöl (1 Juan 4:16, 21). Kʼo mul, nkiʼän nimaʼq taq utzil chkë ri kichʼalal, ye kʼa kʼïy mul nkikʼüt ri ajowabʼäl taq yekitoʼ kikʼë koköj taq samaj. Ryeʼ nkitäj kiqʼij rchë nkikʼüt chkiwäch ri kichʼalal chë yekajoʼ chqä ütz kinaʼoj nkiʼän kikʼë. Taq röj nqaʼän riʼ nqakʼüt chë najin nqakʼän qanaʼoj chrij Dios (Efesios 5:1).

2. ¿Achkë rubʼanik xukʼüt Jesús chë xukʼän runaʼoj chrij Rutataʼ?

² Jesús kan xukʼän runaʼoj chrij Dios, rma riʼ ronojel mul ütz runaʼoj xuʼän kikʼë ri winäq. Ryä xuʼij: «Kixampä wkʼë jontir rïx ri niʼän kuw taq samaj chqä nimaʼq taq ejqaʼn kʼo chiwij, y rïn xkixintoʼ». Chrij riʼ xuʼij: «Rma rïn ma qʼaqʼ ta nujolon chqä ma nnimirsaj ta wiʼ» (Mateo 11:28, 29, TNM). Taq nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús y ütz qanaʼoj nqaʼän kikʼë ri winäq, Dios ütz xttzʼët ri xtqaʼän chqä xtqanaʼ kiʼkʼuxlal (Salmo 41:1). Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik  nqakʼüt chë ütz qanaʼoj nqaʼän kikʼë ri qa-familia, kikʼë qachʼalal pa congregación chqä kikʼë ri winäq ri nqatzjoj le Biblia chkë.

3. ¿Achkë runaʼoj kʼo chë nuʼän jun achijilonel rkʼë rixjayil? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl kʼo pä pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ).

³ Chpan jun familia, ri naʼäy ri kʼo chë nkʼutü chë ütz runaʼoj ya riʼ ri achijilonel (Efesios 5:25; 6:4). Le Biblia nuʼij chë ri achijilonel kʼo chë nutäj ruqʼij rchë nqʼax chwäch ri nunaʼ rixjayil (1 Pedro 3:7). Ri achijilonel ri ütz runaʼoj nqʼax chwäch chë ma rma ta jalajöj kibʼanik rkʼë rixjayil, más ruqʼij ryä. Rma riʼ nuyaʼ ruqʼij rixjayil chqä ütz runaʼoj nuʼän rkʼë (Génesis 2:18). Jun qachʼalal aj Canadá nuʼij: «Ri wachjil ma jun bʼey nuqasaj ta ruqʼij ri nnaʼ, chqä majun bʼey rubʼin ta chwä: ‹Majun rma ke riʼ nanaʼ›. Chqä nuyaʼ ruxkïn chwä taq kʼo jun kʼayewal najin nqʼaxaj. Y kʼo mul, taq ma pa rubʼeyal ta yichʼobʼon, kan rkʼë ajowabʼäl nuʼij chwä».

4. ¿Achkë rubʼanik xtukʼüt jun achijilonel chë nqʼax chwäch ri nunaʼ rixjayil?

⁴ Ri achijilonel ri nqʼax chwäch ri nunaʼ rixjayil ma xkernäq ta nikʼaj chik ixoqiʼ. Ma xtuʼän ta riʼ nixta pa Internet nixta pa redes sociales (Job 31:1). Nuyaʼ ruqʼij rixjayil ma xa xuʼ ta rma nrajoʼ, nuʼän riʼ rma nrajoʼ Jehová chqä nutzelaj ri itzelal * (taskʼij ruwäch Salmo 97:10 chpan ri nota; Filipenses 4:8).

5. ¿Achkë rubʼanik xtukʼüt jun ixjayilonel chë nqʼax chwäch ri nunaʼ rachijil?

⁵ Taq ri achijilonel nukʼän runaʼoj chrij Jesucristo, xtuʼän chë xtyaʼöx ruqʼij rma rixjayil (Efesios 5:22-25, 33). Ke riʼ ri rixjayil chqä xtqʼax chwäch taq ri rachijil kʼo chë yeruʼän más samaj pa congregación o taq kʼo jun kʼayewal najin nuqʼaxaj. Jun qachʼalal aj Gran Bretaña nuʼij: «Kʼo mul, ri wixjayil nutzʼët chë xa yibʼison. Taq ke riʼ, ryä nusmajij ri naʼoj kʼo chpan Proverbios 20:5, ye kʼa nutzʼët na achkë rubʼanik nresaj ri kʼo pa wan. Chqä nqʼax chwäch chë kʼo ri ma ütz ta yentzjoj che rä».

6. ¿Achkë rubʼanik yeqatoʼ ri akʼalaʼ rchë ütz kinaʼoj nkiʼän, chqä achkë utzil xtukʼän pä pa kiwiʼ?

⁶ Taq ri teʼej tataʼaj ütz kinaʼoj nkiʼän chkiwäch, nkiyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch ri kalkʼwal, rma pa kiqʼaʼ ryeʼ yaʼon wä rchë yekitjoj. Achiʼel taq ye kʼo pa moloj, ütz nkiʼij chkë chë ma tkikʼäq ta anin pa Salón del Reino. Chqä taq nkimöl kiʼ kikʼë qachʼalal rchë jun waʼin, ütz nkiʼij chkë chë yë ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ ri ütz nkikʼän kiway naʼäy. Ye kʼa jontir röj ütz yeqatoʼ ri teʼej tataʼaj rchë yekitjoj kalkʼwal rchë ütz kinaʼoj nkiʼän. Jun tzʼetbʼäl. We jun akʼal nujäq ruchiʼ jay chqawäch, tqaʼij che rä chë ütz ri najin nuʼän. Riʼ xtuʼän chë ri akʼal jaʼäl xtunaʼ chqä xtjeʼ pa ran chë más nuyaʼ kiʼkʼuxlal ri naʼän jun utzil ke chwäch nbʼan chawä rït (Hechos 20:35).

7. ¿Achkë rubʼanik xukʼüt Jesús chë xqʼax chwäch ri nunaʼ ri achï tokön, chqä achkë nqatamaj chrij ri naʼoj xukʼüt?

⁷ Jun qʼij, taq Jesús kʼo wä Decápolis, xapon jun achï rkʼë ri ma kan ta nkowin ntzjon chqä tokön (Marcos 7:31-35). Jesús xresaj äl ri achï riʼ chkikojöl ri winäq rchë xbʼerknaj pä. ¿Achkë rma ke riʼ xuʼän? Rkʼë jubʼaʼ xutzʼët chë rma xa tokön, ma kan ta ütz nunaʼ njeʼ chkikojöl ri winäq. Kantzij na wä chë röj komä ma nqkowin ta nqaʼän milagros achiʼel Jesús, ye kʼa nqkowin nqatzʼët ri nkʼatzin chkë ri qachʼalal rchë yeqatoʼ. Ri apóstol Pablo xuʼij chë tqatolaʼ qiʼ chqä tqajowalaʼ qiʼ chqawäch (Hebreos 10:24). Rma riʼ nkʼatzin  nqatäj qaqʼij rchë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri qachʼalal. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë ütz qanaʼoj achiʼel xuʼän Jesús rkʼë ri achï tokön?

8, 9. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ chqä ri ye yawaʼ? Tayaʼ jujun tzʼetbʼäl.

⁸ Ütz qanaʼoj tqabʼanaʼ kikʼë ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ chqä ri ye yawaʼ. Chpan rutinamit Jehová kʼo más ruqʼij ri ajowabʼäl chwäch ri kʼïy samaj yeʼabʼanalaʼ (Juan 13:34, 35). Ri ajowabʼäl nqrtoʼ rchë nqaʼän ronojel ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë yeqatoʼ ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ chqä ri ye yawaʼ. Ke riʼ ryeʼ yekowin yebʼä pa moloj chqä nkitzjoj Ruchʼaʼäl Dios. Y nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän riʼ tapeʼ ryeʼ ma kan ta kʼïy chik yekowin nkiʼän (Mateo 13:23). Michael, jun qachʼalal achï ri kʼo pa silla de ruedas, janina numatyoxij chë ru-familia chqä ri qachʼalal pa congregación najin nkitoʼ. Ryä nuʼij: «Rma ri toʼïk nkiyaʼ chwä yikowin yibʼä pa moloj chqä ntzjoj le Biblia. Ri más nqa chi nwäch ya riʼ ntzjoj le Biblia akuchï yeqʼax ye kʼïy winäq».

⁹ Chkipan ye kʼïy sucursales ye kʼo qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ chqä ye yawaʼ. ¿Achkë rubʼanik nkikʼüt ri ukʼwäy taq bʼey chë yekajoʼ chqä nqʼax chkiwäch ri nkinaʼ? Nkikʼüt riʼ taq nkikanuj rubʼanik chë ri qachʼalal riʼ yekowin nkitzjoj le Biblia kikʼë cartas chqä teléfonos. Bill, jun qachʼalal achï ri 86 rujunaʼ, nutzʼibʼaj cartas chkë ri winäq ri ye kʼo näj che rä rutinamit. Ryä nuʼij: «Janina nqamatyoxij chë ütz yeqatzʼibʼaj cartas». Ya Nancy, ri jubʼaʼ ma 90 rujunaʼ, nuʼij: «Chi nwäch rïn, ri natzʼibʼaj cartas ma xa xuʼ ta yeʼajuʼ wuj chkipan ri sobres. Rïn ya riʼ rubʼanik ntzjoj le Biblia. Ri winäq nkʼatzin nkitamaj ruwäch Jehová». Ya Ethel, ri xaläx pa junaʼ 1921, nuʼij: «Ronojel mul yitiʼon. Kʼo qʼij kan kʼayewal nuʼän chi nwäch yijalon». Tapeʼ ke riʼ, ri qachʼalal riʼ janina nqa chwäch nutzjoj le Biblia pa teléfono, y ye kʼo ru-revisitas. Ya Barbara, ri 85 rujunaʼ, nuʼij: «Rma chaq yitiʼon chik, kʼïy mul kʼayewal nuʼän chi nwäch yinel chutzjoxik le Biblia. Ye kʼa ri teléfono yirutoʼ rchë nbʼän riʼ. ¡Matyox chawä Jehová!». Jun molaj chkë ri qachʼalal riʼ, jubʼaʼ ma pa jun junaʼ, xkiʼän 1.228 horas chutzjoxik le Biblia, xkitzʼibʼaj 6.265 cartas, xeskʼin pa teléfono más 2.000 mul y xkijäch 6.315 publicaciones. ¡Kantzij na wä chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx kikʼë! (Proverbios 27:11).

10. ¿Achkë jun rubʼanik yeqatoʼ ri qachʼalal chë kʼo nkitamaj taq yejeʼ pa moloj?

¹⁰ Ütz qanaʼoj tqabʼanaʼ taq yoj kʼo pa moloj. We ütz qanaʼoj kikʼë ri qachʼalal, xkeqatoʼ rchë kʼo xtkitamaj taq xkejeʼ pa moloj. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? Jun rubʼanik ya riʼ nqapon taq majanä tchapatäj ri moloj, ke riʼ ma nqasäch ta chkiwäch ri qachʼalal. Kantzij na wä chë kʼo mul ma ütz ta nuʼän chqawäch nqapon yän, ye kʼa we kan ronojel mul ke riʼ nqaʼän, kʼo chë nqajäl qanaʼoj. Chqä ma tqamestaj chë yë Jehová y Jesús nqskʼin pa moloj, rma riʼ we nqapon yän pa taq moloj, xtqakʼüt chë nqayaʼ kiqʼij (Mateo 18:20).

11. ¿Achkë rma ri qachʼalal ri yeyaʼö tzijonem pa taq moloj kʼo chë nkismajij ri naʼoj kʼo chpan 1 Corintios 14:40?

¹¹ Jun chik rubʼanik rchë nqakʼüt chë ütz qanaʼoj kikʼë ri qachʼalal pa congregación, ya riʼ taq nqasmajij ri naʼoj ri nuʼij le Biblia chë ronojel pa ruchojmil kebʼan wä chqä ütz rubʼanik kebʼan chkë (1 Corintios 14:40). Jun tzʼetbʼäl. Ri qachʼalal ri yeyaʼö tzijonem pa taq moloj kʼo chë nkitäj kiqʼij chë ma yeqʼax ta rkʼë ri tiempo yaʼon chkë. Ke riʼ xtkikʼüt chë ütz kinaʼoj rkʼë ri jun chik xtqʼax apü chqä kikʼë ri ye kʼo pa moloj. ¿Achkë rma? Rma ye kʼo qachʼalal näj kʼo wä kachoch che rä ri Salón del Reino, ye kʼo chik jujun kʼo chë nkiqʼät äl chʼichʼ rchë yeʼapon chkachoch o rkʼë jubʼaʼ kʼo chë yeʼapon yän rma ri kikʼulaj ri ma ye Testigos ta npë kiyowal chkë we runaj yeʼapon.

12. ¿Achkë rma nkʼatzin yeqaloqʼoqʼej ri ukʼwäy taq bʼey? (Tatzʼetaʼ ri peraj « Ütz qanaʼoj tqabʼanaʼ kikʼë ri yeʼukʼwayon bʼey pa rutinamit Jehová»).

 ¹² Ri ukʼwäy taq bʼey pa taq congregaciones janina yesamäj chqä kikʼwan bʼey chrij rutzjoxik le Biblia, rma riʼ nkʼatzin yeqaloqʼoqʼej (taskʼij ruwäch 1 Tesalonicenses 5:12, 13). Kantzij na wä chë jontir nqamatyoxij ronojel ri nkiʼän pa qawiʼ, rma riʼ tqanmaj kitzij chqä qtoʼon kikʼë. Ütz nqaʼän riʼ rma Jehová pa kiqʼaʼ ryeʼ ruyaʼon wä qa rchë yojkichajij (Hebreos 13:7, 17).

13. ¿Achkë nqatamaj chrij ri runaʼoj xuʼän Jesús kikʼë ri winäq?

¹³ Ri profeta Isaías xuʼij reʼ chrij Jesús: «Ma xtuqʼäj ta jun aj ri xa jubʼaʼ nrajoʼ rchë nqʼaj, y ma xtchüp ta jun qʼaqʼ ri xa jubʼaʼ nrajoʼ rchë nchup» (Isaías 42:3). Achiʼel jun aj ri xa jubʼaʼ nrajoʼ rchë nqʼaj o jun qʼaqʼ ri xa jubʼaʼ nrajoʼ rchë nchup, ke riʼ wä xkinaʼ ye kʼïy winäq pa ruqʼij qa Jesús rma ri kʼayewal kilon. Ye kʼa Jesús, rma janina xerajoʼ ri winäq, kan xukʼüt chë xqʼax chwäch ri xkinaʼ chqä kan ütz runaʼoj xuʼän kikʼë. Riʼ xuʼän chë hasta ri akʼalaʼ xkajoʼ xejeʼ rkʼë (Marcos 10:14). Kantzij na wä chë röj ma yoj junan ta rkʼë Jesús, rma kʼo mul kan kʼayewal nuʼän chqawäch yeqatoʼ ri winäq. Ye kʼa xtqkowin xkeqatoʼ we xtqatäj qaqʼij rchë xtqʼax chqawäch ri nkinaʼ. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqakʼüt chë ütz qanaʼoj nqaʼän kikʼë taq nqatzjoj le Biblia chkë.

14. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ rkʼë ri rubʼanik nqtzjon chqä ri tzij yeqaksaj kikʼë ri winäq?

¹⁴ ¿Achkë rubʼanik kʼo chë nqtzjon kikʼë ri winäq? Ri ukʼwäy taq bʼey pa taq  religiones, ri qʼatöy taq tzij chqä ri winäq ri kʼo mamaʼ taq kʼayij pa kiqʼaʼ kan itzel kinaʼoj, riʼ nuʼän chë ye kʼïy winäq nkinaʼ chë majun kiqʼij ta chqä ma yeʼajowäx ta (Mateo 9:36). Ye kʼïy majun chik achoq chrij ta ri nkikʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx chqä nkinaʼ chë majun achkë yetoʼö. Rma riʼ, janina ruqʼij chë ri rubʼanik nqtzjon chqä ri tzij yeqaksaj nukʼüt chkiwäch chë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ. Kʼïy mul, ri winäq ma xa xuʼ ta yojkikʼoxaj rma kʼo qanaʼoj chrij le Biblia, ryeʼ chqä yojkikʼoxaj rma taq nqtzjon kikʼë nqayaʼ kiqʼij chqä nqakʼüt chë nqajoʼ yeqatoʼ.

15. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chkiwäch ri winäq chë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ?

¹⁵ Kʼïy rubʼanik nqakʼüt chë ütz qanaʼoj kikʼë ri winäq ri achoq chkë nqatzjoj le Biblia. Jun tzʼetbʼäl. Tapeʼ ri kʼutunïk ütz yeqaksaj rchë nqakʼüt ri kʼo chpan le Biblia, nkʼatzin nqatzʼët chë ma nkiqasaj ta kiqʼij ri winäq. Ya riʼ xuʼän jun precursor ri kʼo wä pa jun tinamït akuchï ri winäq ma kan ta nqa chkiwäch yetzjon kikʼë ri ma kitaman ta kiwäch. Ryä xutzʼët chë ri kʼutunïk ri ma kitaman ta ruqʼalajsaxik xa yerukʼixbʼisaj ri winäq. Rma riʼ majun bʼey xukʼutuj ta chkë we kitaman rubʼiʼ Dios o achkë riʼ ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Pa rukʼexel nuʼän riʼ, xa xeruʼän kʼutunïk achiʼel reʼ: «Le Biblia rukʼutun chi nwäch chë Dios kʼo rubʼiʼ, ¿nawajoʼ nkʼüt chawäch?». Rma ri winäq ri ye kʼo pa jalajöj taq tinamït jujun wä rubʼanik yechʼobʼon, ma pa rubʼeyal ta nqaʼij achkë ütz chqä ma ütz ta nqakʼutuj chkë. Ye kʼa tjeʼ pa qajolon chë ronojel mul nkʼatzin nqayaʼ kiqʼij ri winäq. Y rchë nqaʼän riʼ nkʼatzin nqatamaj achkë nkichʼöbʼ ri winäq pa tinamït akuchï yoj kʼo wä.

16, 17. a) Taq nqbʼä chiʼ taq jay chutzjoxik le Biblia, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri winäq? b) We nqajoʼ nqakʼüt chë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri winäq, ¿jaruʼ tiempo xtqtzjon kikʼë?

¹⁶ ¿Ajän ütz nqtzjon kikʼë ri winäq? Taq nqbʼä chiʼ taq jay chutzjoxik le Biblia, ri winäq ma yojkiyoʼen ta apü. Rma riʼ nkʼatzin nqapon kikʼë taq jamäl kiwäch rchë yojkikʼoxaj (Mateo 7:12). Jun tzʼetbʼäl. ¿Achkë ütz nqaʼän we ri winäq pa qa-territorio kʼa runaj yekatäj pa taq sábados o domingos? Rkʼë jubʼaʼ, ütz nqachäp rutzjoxik le Biblia pa taq bʼey o rkʼë ri exhibidor, o rkʼë jubʼaʼ nqbʼä kikʼë ri qa-revisitas ri qataman chë yekatäj yän.

¹⁷ ¿Jaruʼ tiempo kʼo chë nqtzjon kikʼë ri winäq? Ri winäq kʼïy mul majun ki-tiempo ta, rma riʼ ütz chë ma kan ta yalöj nqtzjon kikʼë ri naʼäy taq mul (1 Corintios 9:20-23). Taq ri winäq nkitzʼët chë nqayaʼ ruqʼij ri ki-tiempo, xtuʼän chë jun chik qʼij xtkajoʼ xketzjon qkʼë. We nqatäj qaqʼij rchë yejeʼ ri naʼoj yewachin rkʼë ri loqʼoläj espíritu qkʼë, xtqkowin xtqtoʼon rkʼë Dios. Y rkʼë jubʼaʼ ryä xtqrksaj rchë xtqatoʼ jun winäq rchë xttok rusamajel (1 Corintios 3:6, 7, 9).

18. ¿Achkë utzil xkeqïl we ütz qanaʼoj xtqaʼän kikʼë ri nikʼaj chik?

¹⁸ Chpan re tzijonem reʼ xqatzʼët achkë kʼo chë nqaʼän rchë nqakʼüt chë ütz qanaʼoj kikʼë ri qa-familia, ri qachʼalal pa congregación chqä kikʼë ri winäq achoq chkë nqatzjoj le Biblia. We xkeqasmajij ri naʼoj xeqatzʼët, kʼïy utzil xkeqïl komä chqä chqawäch apü. Ri Salmo 41:1 chqä 2 nuʼij: «Kiʼ rukʼuʼx ri winäq ri ütz runaʼoj nuʼän rkʼë ri majun achkë kʼo rkʼë; rma ri qʼij taq xtrïl kʼayewal, Jehová xtkolö rchë». Chqä nuʼij chë ri winäq riʼ xtunaʼ kiʼkʼuxlal chwäch le Ruwachʼulew.