1. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼij Salomón chpan Eclesiastés 7:20?

 SALOMÓN, ri qʼatöy tzij, xuʼij reʼ: «Majun ta jun winäq chwäch le Ruwachʼulew ri jïk rukʼaslemal ri ma ta jun bʼëy xtmakun» (Ecl. 7:20). ¡Riʼ kantzij! Majun ta jun winäq ri ma ta jun qa ri mak chrij (1 Juan 1:8). Rma riʼ, jontir nkʼatzin chë Dios chqä ri nkʼaj chik yojkiküy.

2. ¿Achkë nqanaʼ taq jun qachiʼil ri junan rubʼanon qawäch rkʼë nuküy qamak?

² ¿Kʼo jmul qasokon ran jun qachiʼil ri kan junan rubʼanon qawäch rkʼë? Jontir qabʼanon riʼ. Ye kʼa, rma ma nqajoʼ ta njeʼ chʼaʼoj chqawäch, röj kan rkʼë ronojel qan nqakʼutuj kuyubʼäl mak che rä. ¿Achkë nqanaʼ taq qachiʼil nuküy qamak? ¡Kan jaʼäl nunaʼ qan!

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Jontir nqajoʼ chë Jehová ntok ri qachiʼil ri kan más junan rubʼanon qawäch rkʼë. Ye kʼa kʼïy mul kʼo nqaʼij o kʼo nqaʼän ri ma nqä ta chwäch. Rma riʼ, ¿achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë ryä nrajoʼ nqrküy? ¿Achkë rma nqaʼij chë ri rubʼanik nkyun Jehová kan ma junan ta rkʼë ri rubʼanik yekyun ri winäq? Chqä, ¿achkë chë winäq yeruküy Jehová?

4. ¿Achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kan nrajoʼ nuküy qamak?

⁴ Le Biblia nuʼij chë Jehová nrajoʼ nuküy qamak. Achiʼel taq Moisés kʼo wä pa ruwiʼ ri juyuʼ Sinaí, Jehová xuʼij che rä achkë chë Dios ryä. Ryä xksaj jun ángel rchë xuʼij reʼ che rä: «Jehová, Jehová, jun Dios ri kan nupoqonaj kiwäch ri winäq, ri ma chanin ta nkatäj ruyowal, ri kan nüm rajowabʼäl  chqä majun bʼëy nkʼis ta, ri majun bʼëy yeruyaʼ ta qa rachiʼil, ri ma nkʼis ta rajowabʼäl chkij pa mil winäq, ri nuküy kimak ri winäq» (Éx. 34:6, 7). Jehová ya riʼ jun Dios ri janina nqrajoʼ chqä kan nupoqonaj qawäch. Ryä ronojel mul nrajoʼ yeruküy ri winäq ri kan rkʼë ronojel kan nkitzolij kiʼ (Neh. 9:17; Sal. 86:15).

5. Rkʼë ri nuʼij chpan Salmo 103:13, 14, ¿achkë runaʼoj nuʼän Jehová qkʼë rma kan retaman qawäch?

⁵ Rma yë Jehová xbʼanö qchë, ryä kan chqajujnal retaman jontir chqij. ¡Kan ntel qakʼuʼx taq nqaquʼ rij riʼ! (Sal. 139:15-17). Ryä nkowin nutzʼët jontir ri naʼoj ri ma ye ütz ta ye kʼo qkʼë rma ri mak kʼo qa chqij. Y ma xuʼ ta riʼ. Ryä nqʼax chwäch yoj achkë chë winäq röj rma retaman achkë qaqʼaxan pä chpan qakʼaslemal. Rma Jehová kan retaman qawäch, ryä kan nupoqonaj qawäch (Sal. 78:39; taskʼij ruwäch Salmo 103:13, 14).

6. ¿Achkë rubʼanik rukʼutun Jehová chë kan nrajoʼ nuküy qamak?

⁶ Jehová rukʼutun chë kan nrajoʼ nuküy qamak. Ryä retaman chë rma ri xuʼän Adán, ri naʼäy achï, jontir röj xqajqalej qa ri mak chqä ri kamïk (Rom. 5:12). Y majun ta jun chqë röj nkowin nuköl qa riʼ o yeruköl ri nkʼaj chik chwäch ri kʼayewal riʼ (Sal. 49:7-9). Ye kʼa Dios kan xpoqonaj qawäch. Rma riʼ kʼo jun xuʼän rchë xqrköl. Juan 3:16 nuʼij chë rma Jehová kan kowan xqrajoʼ xtäq pä Rukʼajol rchë xbʼekäm pa qawiʼ (Mat. 20:28; Rom. 5:19). Jesús xyaʼ riʼ pa kamïk rchë nuköl xa bʼa achkë ri nkʼuqbʼan rukʼuʼx chrij (Heb. 2:9). Xa xuʼ tqaquʼ jaruʼ poqonal xqʼaxaj Jehová taq xtzʼët chë Rukʼajol, ri janina nrajoʼ, xtäj poqän chwäch chqä kan itzel rubʼanik xkamsäx äl. Xa ta Jehová ma ta nrajoʼ nuküy qamak, ¿kʼo ta komä xkʼatzin wä ri xyaʼ Rukʼajol pa kamïk?

7. Tatzjoj kij jojun winäq ri yetzjöx chpan le Biblia ri xkuy kimak rma Jehová.

⁷ Le Biblia nutzjoj kij ye kʼïy winäq ri xkuy kimak rma Jehová (Efes. 4:32). ¿Npë jun chkë ri winäq riʼ pan ajolon? Rkʼë jbʼaʼ xpë ri qʼatöy tzij Manasés pan ajolon. Ryä kan itzel runaʼoj xuʼän y xeruʼän mamaʼ taq mak chwäch Jehová. Xuʼän chë ri winäq xa tyox xkiyaʼ kiqʼij y xeruporoj ralkʼwal rchë xerutzüj chkiwäch ri  tyox riʼ. Y rma kan itzel runaʼoj, xjuʼ apü jun tyox chpan ri loqʼoläj rachoch Jehová. Le Biblia nuʼij reʼ chrij ryä: «Kan xqʼax ruwiʼ ri itzelal xuʼän chwäch Jehová xa xuʼ rchë nutïk ruyowal» (2 Crón. 33:2-7). Ye kʼa taq Manasés xkʼüt chë kan rkʼë ronojel ran xtzolij riʼ, Jehová kan ma xkʼewaj ta xküy rumak. Y ma xuʼ ta riʼ, ryä kan xyaʼ na qʼij chë Manasés xok chik jmul qʼatöy tzij (2 Crón. 33:12, 13). Jun chik winäq ri rkʼë jbʼaʼ npë pa qajolon ya riʼ ri qʼatöy tzij David. Ryä xeruʼän mamaʼ taq mak, achiʼel ri xjeʼ qa rkʼë jun ixöq ri kʼo chik rachjil chqä xtäq rukamsaxik ri rukʼlaj ri ixöq riʼ. Ye kʼa taq xqʼax chwäch chë xmakun chwäch Jehová, ryä kan rkʼë ronojel ran xtzolij riʼ. Rma riʼ Jehová xküy rumak (2 Sam. 12:9, 10, 13, 14). Achiʼel nqatzʼët, röj ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kantzij nrajoʼ nuküy qamak. Y achiʼel xtqatzʼët qa komä, ri rubʼanik nkyun Jehová ma junan ta rkʼë ri rubʼanik yekuyun ri winäq.

8. ¿Achkë rma yë Jehová ri más ütz juez kʼo, y achkë rma nqaʼij chë ya riʼ rukʼwan riʼ rkʼë ri rubʼanik nkyun?

⁸ Jehová ya riʼ «ri Juez pa ruwiʼ jontir le Ruwachʼulew» (Gén. 18:25). Jun utziläj juez kʼo chë retaman jontir chkij ri leyes. Jehová kan nuʼän riʼ, rma ma xa xuʼ ta nuqʼät tzij pa qawiʼ, xa kan yë ryä nbʼanö pä ri pixaʼ (Is. 33:22). Xa xuʼ Jehová, y majun ta chik jun, ri kan retaman achkë ütz chqä achkë ma ütz ta. ¿Achkë chik nkʼaj nkʼatzin nuʼän jun utziläj juez? Ryä nkʼatzin nutzʼët achkë qäs xbʼanatäj rchë nuqʼät tzij pa ruwiʼ jun winäq. Rma riʼ, Jehová ya riʼ ri más ütz juez, rma ryä ronojel mul retaman achkë qäs nbʼanatäj.

9. ¿Achkë retaman Jehová chrij jun winäq rchë nutzʼët we nuküy rumak o manä?

⁹ Jehová ma junan ta kikʼë ri jueces ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew, rma xa bʼa achkë winäq nkʼatzin nuqʼät tzij pa ruwiʼ, ryä ronojel mul retaman achkë qäs najin nbʼanatäj chpan rukʼaslemal (Gén. 18:20, 21; Sal. 90:8). Ryä chqä ma nuqʼät ta tzij pa ruwiʼ jun winäq xa xuʼ rkʼë ri nkiʼij o ri nkitzʼët ri nkʼaj chik. Ryä retaman chë ri nuʼän jun winäq, kʼïy mul nuʼän rma ri naʼoj rukʼamon qa chkij ruteʼ rutataʼ, rma ri tjonïk rlon pä, rma ri rubʼanik rukʼaslemal rukʼwan chqä rma ri nunaʼ o rma ri nuquʼ. Ryä chqä retaman achkë kʼo pa ran jun winäq, ntel chë tzij, chë ryä kan nqʼax chwäch achkë rma jun winäq ütz o ma ütz ta rubʼanobʼal. Ryä majun ta jun ewatäl chwäch (Heb. 4:13). Rma riʼ taq Jehová nuküy jun winäq, ryä nuʼän riʼ rma kan retaman achkë bʼanatajnäq pä rkʼë ri winäq riʼ.

10. ¿Achkë rma nqaʼij chë Jehová ronojel mul kan pa rubʼeyal nqʼatö tzij? (Deuteronomio 32:4).

¹⁰ Jontir ri nuʼän Jehová kan pa rubʼeyal nuʼän che rä. Ryä ma yeruchaʼ ta ri winäq, y ma nuküy ta jun winäq xa rma jaʼäl ntzuʼun, rma bʼeyon, rma kʼo ruqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik o rma kan kʼïy samaj nkowin nuʼän (1 Sam. 16:7; Sant. 2:1-4). Chqä Jehová majun ta jun xtchaqtiʼin o xtkowin xttojö pa ruqʼaʼ rchë ma pa rubʼeyal ta tqʼataʼ tzij (2 Crón. 19:7). Ryä chqä ma chanin ta xtqʼät tzij rma xikʼo rukʼuʼx chqä majun bʼëy xttoʼ ta ruwiʼ jun winäq ri itzel rubʼanobʼal (Éx. 34:7). Achiʼel nqatzʼët, Jehová ya riʼ ri más ütz Juez kʼo, rma retaman jontir chqij röj chqä chrij ri achkë najin nqaqʼaxaj pa qakʼaslemal (taskʼij ruwäch Deuteronomio 32:4). 

11. ¿Achkë rma nqaʼij chë majun ta chik jun nkyun achiʼel Jehová?

 ¹¹ Ri xetzʼibʼan ri Escrituras Hebreas kitaman chë majun ta chik jun nkyun achiʼel Jehová. Jun wuj nuʼij chë ri achiʼaʼ riʼ kʼo mul xkiksaj jun tzij pa chʼaʼäl hebreo taq xetzjon chrij ri rubʼanik nkyun Jehová ri «xa xuʼ xksäx rchë nukʼüt ri rubʼanik nuküy Dios jun winäq ri xmakun chwäch. Re tzij reʼ majun bʼëy xksäx ta rchë nukʼüt ri rubʼanik nkyun jun winäq». Rma riʼ, xa xuʼ Jehová nkowin nuchüp rumak jun winäq ri kan rkʼë ronojel ran xtzolij wä riʼ. ¿Achkë nqanaʼ röj taq Jehová nuküy qamak?

12, 13. a) ¿Achkë nunaʼ ri winäq ri nkuy rumak rma Jehová? b) Taq Jehová nuküy qamak, ¿kʼo komä jmul xtbʼerunataj pä chik ri mak xqaʼän?

¹² Taq nqayaʼ chwäch qan chë Jehová xküy qamak, röj kan nqanaʼ uxlanen pa qan. Reʼ nuʼän chë röj ma nqbʼison ta chik chqä chʼajchʼöj nuʼän qa-conciencia. Ye kʼa xa xuʼ nqanaʼ ya riʼ taq «kan yë Jehová nkyü qamak» (Hech. 3:19). Taq ryä nuküy qamak, nuyaʼ qʼij chqë rchë nq-ok chik jmul rachiʼil, kan achiʼel ta majun bʼëy xqmakun ta.

¹³ Taq Jehová nuküy qamak, ryä majun bʼëy chik xtnataj ta ri mak riʼ chqë (Is. 43:25; Jer. 31:34). Jehová «kan achiʼel rukojöl ri akuchï ntel wä pä ri Qʼij kʼa akuchï nqä wä qa ri Qʼij, kan ke riʼ chqä rukojöl ruyaʼon wä qamak chqë röj» (Sal. 103:12). * Taq nqaquʼ rij ri rubʼanik nkyun Jehová, nuʼän chë röj janina nqtyoxin chqä nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij (Sal. 130:4). Ye kʼa, ¿achkë winäq kan ke riʼ rubʼanik yeruküy Jehová?

14. ¿Achkë qatzʼeton pä chrij ri rubʼanik nkyun Jehová?

¹⁴ Achiʼel qatzʼeton pä, ma yë ta ri mak nuʼän jun winäq ri nbʼanö chë Jehová nuküy rumak o manä. Chqä xqatamaj chë rma yë Jehová xbʼanö qchë, rma yë ryä nyaʼö pä rupixaʼ chqë y rma yë ryä ri nimaläj Juez, ryä nuksaj ri retaman rchë nutzʼët we nuküy qamak o manä. Rma riʼ, ¿achkë nutzʼët Jehová chrij jun winäq rchë nuküy rumak?

15. Rkʼë ri nuʼij chpan Lucas 12:47, 48, ¿achkë nutzʼët Jehová chrij jun winäq rchë nutzʼët we nuküy rumak o manä?

 ¹⁵ Jun ri nutzʼët Jehová ya riʼ si ri winäq retaman chë ri najin nuʼän ma ütz ta. Jesús kan xuʼij ya riʼ chpan Lucas 12:47, 48 (taskʼij ruwäch). Taq jun winäq retaman chë kan jun mamaʼ mak najin nuʼän chwäch Dios, Jehová rkʼë jbʼaʼ ma xtküy ta rumak ri winäq riʼ (Mar. 3:29; Juan 9:41). Ye kʼa, kʼo mul kʼo nqaʼän ri qataman chë ma ütz ta. Taq nbʼanatäj riʼ, ¿xtküy komä qamak Jehová? Jaʼ, xtuʼän riʼ, rma kʼo chik jun ri nutzʼët chqij. ¿Achkë riʼ?

16. ¿Achkë ntel chë tzij natzolij awiʼ, y achkë rma kan kʼo rejqalen nqaʼän riʼ?

¹⁶ Jun chik ri nutzʼët Jehová chrij jun winäq ri xmakun ya riʼ we ri winäq riʼ kan rkʼë ronojel ran xtzolij riʼ o manä. ¿Achkë ntel chë tzij natzolij awiʼ? Ntel chë tzij, najäl anaʼoj chqä ri nawajoʼ naʼän. Ri winäq ri nutzolij riʼ ntiʼon ran chqä nbʼison rma ri mak xuʼän, o rma ma xuʼän ta ri ütz ri kʼo ta chë xuʼän. Ryä ma xa xuʼ ta ntiʼon ran rma ri mak xuʼän, xa kan nbʼison rma ma junan ta chik ruwäch rkʼë Jehová. Tqaquʼ chik jmul rij David chqä Manasés, ri kaʼiʼ qʼatöy taq tzij. Tapeʼ xkiʼän mamaʼ taq mak, Jehová xküy kimak rma kan rkʼë ronojel kan xkitzolij wä kiʼ (1 Rey. 14:8). Achiʼel nqatzʼët, Jehová xa xuʼ xtküy rumak jun winäq we nqʼalajin chrij chë kantzij xtzolij riʼ. Nqʼalajin kʼa chë ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqbʼison rma ri mak xqaʼän, xa kan nkʼatzin nqakʼüt chë kantzij xqatzolij qiʼ. * Rma riʼ tqatzʼetaʼ chik jun ri nutzʼët Jehová chrij jun winäq rchë nuküy.

17. ¿Achkë nkʼatzin nuʼän jun winäq rchë nukʼwaj jun kʼaslemal achiʼel nqä chwäch Dios, y achkë rma nkʼatzin nuʼän riʼ? (Isaías 55:7).

¹⁷ ¿Achkë chik jun ri kan kʼo rejqalen nutzʼët Jehová chrij jun winäq? Ya riʼ we ri winäq nujäl rubʼanik rukʼaslemal rukʼwan, ntel chë tzij, nuyaʼ qa kibʼanik ri itzel taq bʼanobʼäl chqä nukʼwaj jun kʼaslemal kan achiʼel nqä chwäch Jehová (taskʼij ruwäch Isaías 55:7). Ri winäq  ri nuʼän riʼ kʼo chë nujäl ruchʼobʼonik rchë ke riʼ xtkowin xtchʼobʼon kan achiʼel nchʼobʼon Jehová (Rom. 12:2; Efes. 4:23). Chqä kʼo chë nutäj ruqʼij rchë yeresaj äl ri itzel taq chʼobʼonïk pa rujolon chqä ma yeruʼän ta chik itzel taq bʼanobʼäl (Col. 3:7-10). Ye kʼa ma tqamestaj ta chë Jehová xa xuʼ xtküy qamak we röj xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk. Taq Jehová nutzʼët chë kan najin nqatäj qaqʼij rchë nqajäl qanaʼoj, ryä nuküy qamak rma ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk (1 Juan 1:7).

18. ¿Achkë qatzʼeton pä chrij ri rubʼanik nkyun Jehová?

¹⁸ Tqakamluj kitzʼetik jojun naʼoj ri kan kʼo kejqalen ri xqatzʼët chpan re tjonïk reʼ. Kantzij na wä chë majun ta chik jun nkyun achiʼel Jehová. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Naʼäy, rma ryä kan ronojel mul nrajoʼ nuküy qamak. Rukaʼn, ryä kan retaman jontir chqij, rma riʼ yë ryä ri más ütz ri ntzʼetö si kan rkʼë ronojel qan xqatzolij wä qiʼ. Y, rox, rma taq Jehová nuküy qamak, kan jurayil numestaj ri mak xqaʼän. Riʼ nuʼän chë röj chʼajchʼöj nuʼän qa-conciencia chqä chë ryä kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë.

19. ¿Achkë rma ütz kiʼ qakʼuʼx nqaʼän tapeʼ xtqmakun na rma xa yoj ajmakiʼ?

¹⁹ Kantzij na wä chë rma xa yoj ajmakiʼ, kʼïy mul xtqmakun na chwäch Dios. Ye kʼa kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri nuʼij ri wuj Perspicacia para comprender las Escrituras, volumen 1, ruxaq 209. Chriʼ nuʼij: «Jehová nupoqonaj kiwäch ri rusamajelaʼ rma retaman chë xa ye poqlaj. Rma riʼ ryeʼ ma nkʼatzin ta chë ronojel mul ntiʼon kan rma ri ma ütz ta yekiʼän xa rma ri mak kʼo qa chkij (Sl 103:8-14; 130:3). We ryeʼ nkitäj kiqʼij rchë nkikʼwaj jun kʼaslemal kan achiʼel nqä chwäch Dios, ryeʼ ütz kiʼ kikʼuʼx nkiʼän (Flp 4:4-6; 1Jn 3:19-22)». ¡Kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx re tzij reʼ!

20. ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

²⁰ Kan nqtyoxin rma Jehová ma nukʼewaj ta nuküy qamak taq kan rkʼë ronojel qan nqatzolij wä qiʼ. Ye kʼa, ¿achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij? ¿Achkë rubʼanik ri nqkyun röj junan jbʼaʼ rkʼë ri rubʼanik nkyun Jehová y achkë rubʼanik ma junan ta? ¿Chqä achkë rma kan kʼo rejqalen nqatamaj riʼ? Chpan ri jun chik tjonïk xtqïl kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ.