YE KʼÏY winäq kitaman chë Jesús xkäm chwäch jun cheʼ chkikojöl kaʼiʼ alqʼomaʼ (Mat. 27:35-38). Le Biblia nuʼij chë taq Jesús xkäm, xbʼan rubʼanik ruchʼakul chqä xmuq (Mar. 15:42-46). Ye kʼa ye kʼo jojun winäq nkiʼij chë le Biblia ma tzij ta ntzjon.

Jojun winäq ri yenukʼun kij ri Evangelios ma nkinmaj ta chë ri romanos xkiyaʼ qʼij chë xemuq ri xekamsäx chwäch jun cheʼ. Ryeʼ más nkinmaj chë jun chik rubʼanik xbʼan rkʼë kichʼakul ri winäq riʼ. Ariel Sabar, jun periodista, xuʼij chpan ri wuj Smithsonian achkë rma jojun ke riʼ nkiquʼ. Ryä xtzʼibʼaj reʼ: «Xa xuʼ ri itzel taq winäq xetzeqebʼäx. Rma riʼ jojun etamanelaʼ kan ma nkinmaj ta chë ri romanos xkiyaʼ qʼij chë ri itzel taq winäq riʼ xemuq». Ri romanos nkajoʼ wä chë ri winäq ri xkikʼwaj jun itzel kʼaslemal kan ttzaq kikʼïx. Rma riʼ kan ronojel bʼaʼ mul yekiyaʼ qa kichʼakul ri winäq riʼ chwäch ri cheʼ rchë yetej kimä chköp. Rkʼë jbʼaʼ, ri kichʼakul ri kʼa nkanaj na qa nkʼaq chpan jun mamaʼ jül ri akuchï yekʼaq wä nkʼaj chik kamnaqiʼ.

Ye kʼa ri arqueología rukʼutun chë kichʼakul jojun judíos ri xetzeqebʼäx chwäch cheʼ ma ke riʼ ta xbʼan kikʼë. Pa junaʼ 1968, chunaqaj Jerusalén, xilitäj jojun peraj rchë ruchʼakul jun achï chpan jun jül ri nkiksaj ri judíos rchë yekimüq kichʼalal. Ri achï riʼ xtzeqebʼäx chwäch jun cheʼ pa naʼäy siglo. Ri peraj riʼ ye kʼo wä chpan jun rukʼojlibʼäl bʼaq ri rubʼiniʼan osario. Chkikojöl ri peraj riʼ, xilitäj rubʼaqil raqän ri achï riʼ, ri bʼajin wä chwäch jun cheʼ rkʼë jun laʼux ri 11.5 centímetros raqän. Ariel nuʼij: «Ri bʼaq, ri rchë wä jun achï ri rubʼiniʼan Jehohanán, xyaʼ ruchqʼaʼ ri nkiʼij ri Evangelios chrij ri xbʼan rkʼë ruchʼakul Jesús taq xkäm». Reʼ kan kʼo rejqalen, rma «rubʼaqil Jehohanán xkʼüt chë pa ruqʼij qa Jesús ri romanos xkiyaʼ qʼij chë jun winäq ri xtzeqebʼäx chwäch jun cheʼ xmuq kan achiʼel wä nkiʼän ri judíos kikʼë kikamnaqiʼ».

Ri bʼaq xilitäj xuʼän chë ye kʼïy xkikʼutuj qa chkiwäch achkë qäs rubʼanik xtzeqebʼäx Jesús chwäch ri cheʼ. Tapeʼ ke riʼ, ri peraj riʼ nkikʼüt chë jojun winäq ri ke riʼ rubʼanik xekamsäx ojer xyaʼöx qʼij chkë rchë xemuq chqä ma xekʼaq ta akuchï yekʼaq wä nkʼaj chik kamnaqiʼ. Achiʼel nqatzʼët, le Biblia kantzij ntzjon taq nuʼij chë ruchʼakul Jesús xmuq. Ri kilon ri arqueólogos kan ya riʼ nukʼüt.

Ye kʼa ri más rejqalen ya riʼ chë Jehová ya rubʼin wä chik chë Jesús xtmuq chpan rujuyuʼ jun bʼeyon achï, y majun ta jun nkowin nbʼanö chë ma ta ntzʼaqät ri nuʼij Jehová (Is. 53:9; 55:11).