1, 2. ¿Achkë wä najin nuqʼaxaj Jesús taq xeruʼij ri rukʼisbʼäl taq tzij?

TQAQUʼ rij ri xbʼanatäj rkʼë Jesús chpan ri qʼij 14 de nisán rchë ri junaʼ 33. Tapeʼ majun ta mak xuʼän, xbʼix chë xtkamsäx rma xtzʼuk tzij chrij. Ri winäq ri itzel nkinaʼ che rä xkichäp ruyoqʼik chqä ruchʼeyik. Chrij riʼ, xkibʼajij chwäch jun cheʼ. Rma bʼajin ruqʼaʼ chqä raqän, kan kowan nutäj poqän taq nujqʼaj ruxlaʼ yaʼ chqä taq ntzjon. Ye kʼa ryä kʼa kʼo na ri kan kʼo rejqalen ri nkʼatzin nuʼij qa.

² Rma riʼ tqanukʼuj kij ri tzij xeruʼij Jesús taq tzeqebʼan chwäch ri cheʼ y tqatzʼetaʼ achkë qanaʼoj nqesaj qa chkij. Reʼ xtuʼän chë kan achiʼel ta nqakʼoxaj rutzij Jesús (Mat. 17:5).

3. ¿Achoq chkij xtzjon wä Jesús taq xuʼij: «Tat, takyuʼ kimak»?

³ Ri xuʼij Jesús. Taq tzeqebʼan chik chwäch ri cheʼ, Jesús xuʼij che rä Jehová: «Tat, takyuʼ kimak». ¿Achoq chkij najin ntzjon wä Jesús? Ri nkʼaj chik tzij ri xeruʼij yojkitoʼ rchë nqatamaj achoq chkij xtzjon wä. Ryä xuʼij: «Ma kitaman ta achkë najin nkiʼän» (Luc. 23:33, 34). Rkʼë jbʼaʼ najin wä ntzjon chkij ri soldados aj Roma ri xebʼajin ruqʼaʼ chqä raqän. Ryeʼ ma kitaman ta wä chë Jesús ya riʼ Rukʼajol Dios. Chqä rkʼë jbʼaʼ najin wä ntzjon chkij jojun winäq ri xkajoʼ chë xkamsäx ye kʼa xtqʼax ri tiempo kan xtkikʼuqbʼaʼ na kikʼuʼx chrij (Hech. 2:36-38). Jesús ma xyaʼ ta qʼij chë ri bʼis xchʼakon chrij o chë xkanaj ta kʼix pa ran chkij  ri winäq riʼ rma kan ma pa rubʼeyal ta xkiʼän rkʼë (1 Ped. 2:23). Pa rukʼexel xnaʼ ya riʼ, ryä xuʼij che rä Jehová chë tkyuʼ kimak ri winäq ri xekamsan rchë.

4. ¿Achkë xkʼüt qa Jesús chqawäch taq xküy kimak ri winäq ri itzel xkinaʼ che rä?

⁴ Ri naʼoj nqatamaj qa. Röj kʼo chë ma nqakʼewaj ta yeqaküy ri nkʼaj chik kan achiʼel xuʼän Jesús (Col. 3:13). Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun winäq —yajün ri qachʼalal ri ma ye Testigos ta— ri ma xkojkajoʼ ta rma ma nqä ta pa kijolon ri yeqanmaj o ri rubʼanik kʼaslemal qakʼwan. Rkʼë jbʼaʼ xkekitzʼük tzij chqij, xtkitzäq qakʼïx chkiwäch ri nkʼaj chik, xtkirïchʼ qa-publicaciones o xtkiʼij chqë chë xtkiʼän jun itzelal chqë. Pa rukʼexel nqakʼöl qa kʼïx pa qan chkij, xa tqakʼutuj che rä Jehová chë kerutoʼ rchë jun qʼij yeʼok pä chpan rutinamit (Mat. 5:44, 45). Rkʼë jbʼaʼ, kʼo mul kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqaküy kimak ri nkʼaj chik, más we kan jun itzelal xkiʼän chqë. Ye kʼa we nqayaʼ qʼij chë ri bʼis o ri itzel nqanaʼ chkë ri nkʼaj chik nkʼiyär pa qan, xa qayonïl xtqatzʼlaʼ qa qiʼ. Jun qachʼalal ixöq nuʼij: «Rïn nqʼax chi nwäch chë ri nküy jun winäq ma ntel ta chë tzij chë ütz xintzʼët ri xuʼän chwä o chë chaq ütz chwä ri nyaʼ qa wiʼ chwäch. Chi nwäch rïn, ri nküy jun winäq ntel chë tzij nwesaj äl ri kʼïx pa wan ri nnaʼ chrij» (Sal. 37:8). Taq röj nqaküy jun winäq, ma nqayaʼ ta qʼij chë ri itzelal xuʼän chqë nuʼän chë nqbʼison o itzel nunaʼ qan (Efes. 4:31, 32).

5. ¿Achkë xuʼij Jesús che rä jun aleqʼon ri xyaʼöx chuxkïn, y achkë rma xtzüj ya riʼ che rä?

⁵ Ri xuʼij Jesús. Chuxkïn Jesús xetzeqebʼäx kaʼiʼ alqʼomaʼ. Pa naʼäy, ri achiʼaʼ riʼ xetzeʼen chqä chrij (Mat. 27:44). Ye kʼa chrij riʼ, jun chkë ryeʼ ma xuʼän ta chik riʼ, rma xtzʼët chë Jesús ma ajmak ta wä (Luc. 23:40, 41). Ri achiʼ riʼ xkʼüt chqä chë xnmaj chë Jesús xtkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ chqä chë xtbʼeʼok na qʼatöy tzij. Rma riʼ, xuʼij reʼ che rä: «Jesús, kinatäj chawä taq xkatok chpan ri Aqʼatbʼäl Tzij» (Luc. 23:42). Re achï reʼ kan xqʼalajin chrij chë kan kʼo wä ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx. Rma riʼ, Jesús xuʼij che rä: «Kantzij nbʼij chawä komä, xkajeʼ wkʼë chwäch ri Kotzʼijaläj Ulew» (Luc. 23:43). * Ri tzij «xkajeʼ wkʼë» nukʼüt chë Jesús kan xtzüj che rä ri aleqʼon riʼ chë xtrïl jun nimaläj utzil chwäch apü. Jesús retaman wä chë Rutataʼ kʼo chkaj kan nujyowaj kiwäch ri winäq. Rma riʼ, ryä xkowin xtzüj ya riʼ che rä ri achï riʼ taq jbʼaʼ nrajoʼ rchë nkäm (Sal. 103:8).

6. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼij Jesús che rä ri aleqʼon?

⁶ Ri naʼoj nqatamaj qa. Jesús kan xkʼüt runaʼoj Rutataʼ (Heb. 1:3). Jehová nrajoʼ nuküy qamak chqä nukʼüt joyowanïk chqawäch we kan rkʼë ronojel qan nqatzolij qiʼ chkë jontir ri itzelal xeqaʼän ojer chqä we nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri xuʼän Jesús pa qawiʼ (1 Juan 1:7). Ye kʼa ¿achkë ütz nqaʼän we kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj chë Jehová nuküy ri mak xeqaʼän ojer? Tqaquʼ rij reʼ: taq jbʼaʼ nrajoʼ rchë nkäm, Jesús xkʼüt chwäch ri aleqʼon chë xjyowaj ruwäch tapeʼ kʼa riʼ wä najin nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij. Rma riʼ, ¿ma más ta komä nujyowaj kiwäch Jehová ri rusamajelaʼ ri kan nkitäj kiqʼij rchë nkinmaj rutzij? (Sal. 51:1; 1 Juan 2:1, 2).

7. Rkʼë ri nuʼij chpan Juan 19:26 chqä 27, ¿achkë xuʼij Jesús che rä María chqä che rä Juan, y achkë rma?

⁷ Ri xuʼij Jesús (taskʼij ruwäch Juan 19:26, 27). Jesús nrajoʼ wä chë ruteʼ, ri rkʼë jbʼaʼ  malkaʼn chik, xtyaʼöx ri achkë nkʼatzin che rä. Ryä retaman wä chë taq xtkäm, ri ruchʼalal xtkiyaʼ ri achkë xtkʼatzin che rä. Ye kʼa, ¿achkë xttoʼö rchë chë ma xtkʼis ta qa ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx? Ri ruchʼalal Jesús achiʼel ta ma ye rutzeqelbʼëy ta na. Ye kʼa ri apóstol Juan xkʼüt chë kan kuw ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx chqä chë xok jun utziläj rachiʼil Jesús. Chwäch Jesús, ri winäq ri yeyaʼö ruqʼij Jehová, xeʼok kan achiʼel ta ru-familia (Mat. 12:46-50). Rma riʼ, rma kan kowan xrajoʼ ruteʼ chqä xrajoʼ chë ütz ruwäch njeʼ, Jesús xuʼij che rä Juan chë tchajij María, rma retaman chë ryä xttoʼ rchë ma xtyaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová. Ryä xuʼij reʼ che rä María: «Chriʼ kʼo wä ri awal», chrij riʼ, xuʼij che rä Juan: «Chriʼ kʼo wä ri ateʼ». Kan chpan qa ri qʼij  riʼ, María kan ral xuʼän che rä Juan, y ryä xchajij María kan achiʼel ta ruteʼ. Jesús xkʼüt jun nimaläj ajowabʼäl chwäch ri ixöq ri xchajin pä rchë taq kʼa akʼal na chqä ri kʼo wä chriʼ rkʼë taq jbʼaʼ nrajoʼ rchë nkäm.

8. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼij Jesús che rä María chqä che rä Juan?

⁸ Ri naʼoj nqatamaj qa. Rkʼë jbʼaʼ, röj más junan rubʼanon qawäch kikʼë ri qachʼalal pa congregación chwäch kikʼë ri qachʼalal pa qachoch. Tapeʼ ye kʼo jojun qachʼalal itzel xtkinaʼ chqë o kan xkojkimalij qa, we röj nqjeʼ naqaj che rä Jehová chqä che rä rutinamit, xtqïl «más 100 mul» chwäch ri xtqasäch, kan achiʼel xuʼij qa Jesús. Ye kʼïy xkeʼok achiʼel ta qalkʼwal, o achiʼel ta qateʼ qatataʼ (Mar. 10:29, 30). ¿Achkë nanaʼ rït rma yït kʼo chpan jun familia ri akuchï jontir kan junan rubʼanon qawäch rma nqajoʼ Jehová chqä qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij, chqä rma yeqajoʼ ri qachʼalal pa congregación? (Col. 3:14; 1 Ped. 2:17).

9. ¿Achkë nkikʼüt qa ri tzij chqawäch ri xeruʼij qa Jesús chpan Mateo 27:46?

⁹ Ri xuʼij Jesús. Taq jbʼaʼ ma nkäm, Jesús kan rkʼë kuw ruchʼaʼäl xuʼij: «Nu-Dios, nu-Dios, ¿achkë rma xinamalij qa?» (Mat. 27:46). Le Biblia ma nuʼij ta achkë rma Jesús xeruʼij re tzij reʼ. Ye kʼa tqatzʼetaʼ achkë nkikʼüt qa chqawäch. Taq Jesús xeruʼij re tzij reʼ, xuʼän chë xtzʼaqät ri profecía kʼo chpan ri Salmo 22:1. * Chqä kikʼë re tzij reʼ, Jesús xkʼüt chë ma xtoʼöx ta pä rma Jehová chwäch ri nimaläj kʼayewal ri najin wä nuqʼaxaj (Job 1:10). Ryä chqä xqʼax chwäch chë ma xtoʼöx ta pä rma Jehová pa kiqʼaʼ ri itzel taq winäq rchë ke riʼ ryä nkowin nukʼüt chë nnman tzij tapeʼ xtrïl kamïk. Kantzij na wä chë majun ta chik jun winäq ri rlon kʼayewal kan achiʼel xrïl Jesús. Chqä kikʼë re tzij reʼ xkʼüt chë majun ta jun itzelal xuʼän rchë xrïl kamïk.

10. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼij Jesús che rä Rutataʼ kʼo chkaj?

¹⁰ Ri naʼoj nqatamaj qa. Jun naʼoj ri nqatamaj qa ya riʼ chë ma tqayoʼej ta chë Jehová xtqrchajij pä taq nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ xa rma nqayaʼ ruqʼij. Kan achiʼel xuʼän Jesús, röj chqä kʼo chë nqayaʼ chwäch qan chë ma nqayaʼ ta qa Jehová tapeʼ nqïl kamïk (Mat. 16:24, 25). Ye kʼa qataman chë Jehová ma xtyaʼ ta qʼij chë kan xtqʼax ruwiʼ ri tijöj poqonal xtyaʼöx pa qawiʼ (1 Cor. 10:13). Jun chik naʼoj nqatamaj qa ya riʼ chë achiʼel wä xbʼanatäj rkʼë Jesús, röj chqä rkʼë jbʼaʼ kʼo ma pa rubʼeyal ta xtbʼan qkʼë (1 Ped. 2:19, 20). Ri winäq yojkitzelaj, ma rma ta kʼo itzelal yeqaʼän, xa kan rma ma yoj ta chik rchë le ruwachʼulew chqä nqatzjoj ri kantzij chrij Dios chkë (Juan 17:14; 1 Ped. 4:15, 16). Jesús xqʼax chwäch achkë rma Jehová xyaʼ qʼij chë ryä xtäj poqän. Ye kʼa jojun rusamajelaʼ Jehová kan kʼayewal xuʼän xqʼax riʼ chkiwäch. Rma riʼ, taq xkiqʼaxaj kʼayewal xkikʼutuj qa chkiwäch achkë rma Jehová xyaʼ qʼij chë xbʼanatäj riʼ kikʼë (Hab. 1:3). Rma Jehová kan nujyowaj qawäch chqä ma nikʼo ta rukʼuʼx qkʼë, ryä nqʼax chwäch chë taq nbʼanatäj riʼ qkʼë, ma ntel ta chë tzij chë ma qakʼuqbʼan ta qakʼuʼx chrij, xa kan nkʼatzin chë ryä nukʼuqbʼaʼ pä qakʼuʼx (2 Cor. 1:3, 4).

11. ¿Achkë rma Jesús xeruʼij ri tzij kʼo chpan Juan 19:28?

¹¹ Ri xuʼij Jesús (taskʼij ruwäch Juan 19:28). ¿Achkë rma xuʼij Jesús chë nchaqiʼj ruchiʼ? Rchë ke riʼ ntzʼaqät ri profecía ri kʼo chpan Salmo 22:15, ri nuʼij: «Ri wuchqʼaʼ xchaqiʼj kan achiʼel jun xar ri bʼanon rkʼë ulew; ri waqʼ kan ntzʼameʼ chwäch ri tiʼoj kʼo chë wey».  Chqä taq nqaquʼ rij ri rukïy xnaʼ rma tzeqebʼan chwäch ri cheʼ chqä ri tijöj poqonal xyaʼöx pa ruwiʼ, nqʼax chqawäch achkë rma xchaqiʼj ruchiʼ. Rma riʼ, xkʼatzin rutoʼik rchë xkʼis ri chaqiʼj chiʼ che rä.

12. ¿Achkë nqatamaj qa chrij Jesús taq xuʼij ri tzij: «Nchaqiʼj nchiʼ»?

¹² Ri naʼoj nqatamaj qa. Jesús ma xquʼ ta chë ma ütz ta nuʼij ri nunaʼ. Röj chqä kʼo ta chë ke riʼ nqaquʼ. Rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼij chkë ri nkʼaj chik achkë nkʼatzin chqë. Ye kʼa we kʼo jmul nkʼatzin qatoʼik, ma tqaxiʼij ta qiʼ nqakʼutuj ri toʼïk riʼ. Jun tzʼetbʼäl. We kʼo chik qajunaʼ o qlon jun yabʼil, rkʼë jbʼaʼ kʼo chë xtqakʼutuj che rä jun qachiʼil chë tqrkʼwaj äl jbʼaʼ rchë nqabʼebʼanaʼ jun qaloqʼoj o chë tqrkʼwaj rkʼë doctor. We nqanaʼ röj chë xa nqbʼison, rkʼë jbʼaʼ kʼo chë xtqaʼij che rä jun ukʼwäy bʼey o jun qachʼalal ri kʼuqül chik rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios chë tyaʼ ruxkïn chqë o chë tuʼij «utziläj taq tzij» chqë rchë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx (Prov. 12:25). Majun bʼëy tqamestaj ta chë ri qachʼalal pa congregación janina yojkajoʼ. Ryeʼ kan nkajoʼ yojkitoʼ taq nqqʼax chkiwäch kʼayewal (Prov. 17:17). Ye kʼa ryeʼ ma kitaman ta achkë nqanaʼ o achkë nqaquʼ. Rma riʼ, ma xtkitamaj ta chë nkʼatzin qatoʼik we röj ma xtqakʼutuj ta ri toʼïk riʼ chkë.

13. ¿Achkë xkowin xuʼän Jesús rma ma xqʼäj ta rutzij Jehová tapeʼ xrïl kamïk?

¹³ Ri xuʼij Jesús. Jbʼaʼ ma las 3 tqaqʼij rchë ri qʼij 14 de nisán, Jesús xuʼij reʼ: «¡Ya xtzʼaqät jontir!» (Juan 19:30). Taq jbʼaʼ wä nrajoʼ rchë nkäm, Jesús xqʼax chwäch chë xuʼän jontir ri nrajoʼ wä Jehová chë nuʼän. ¿Achkë xkowin xuʼän Jesús rma ma xqʼäj ta rutzij Jehová tapeʼ xrïl kamïk? Naʼäy, xkʼüt chë Satanás xa jun ajtzʼuküy tzij. Ryä xkʼüt chë jun winäq ri majun ta mak chrij nkowin majun bʼëy nuqʼäj ta rutzij Jehová tapeʼ nyaʼöx xa bʼa achkë kʼayewal pa ruwiʼ rma Satanás. Rukaʼn, ryä xyaʼ rukʼaslemal rchë xtöj qamak. Rma Jesús xyaʼ rukʼaslemal pa kamïk, röj, winäq ri kʼo qa mak chqij, nqkowin junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová chqä ütz nqayoʼej jun kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Y rox, Jesús xtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx rubʼiʼ Dios chqä xkʼüt chë xa xuʼ Jehová taqäl chrij nuqʼät tzij.

14. Taqʼalajsaj achkë rubʼanik kʼaslemal kʼo chë nqakʼwaj ronojel qʼij.

¹⁴ Ri naʼoj nqatamaj qa. Ronojel qʼij kʼo chë nqayaʼ chwäch qan chë ma nqaqʼäj ta rutzij Jehová. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼij ri qachʼalal Maxwell Friend, ri xok jun chkë ri tijonel chpan ri Tijobʼäl ri rubʼiniʼan Galaad rchë ri Watchtower. Chpan jun asamblea internacional, xuʼij reʼ chpan jun tzijonem ri xtzjon chrij ri majun bʼëy nqayaʼ qa Jehová: «Ma tayaʼ ta qa chë chwaʼq ri yakowin naʼän o naʼij komä. ¿Kan ataman chik chë majun ta xtatqelbʼej chwaʼq? Rma riʼ, ronojel qʼij tabʼanaʼ chë achiʼel ta ya riʼ ri rukʼisbʼäl qʼij ri xkakowin xtakʼüt chë taqäl chawij nawïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta». Achiʼel xuʼij re qachʼalal reʼ, ronojel qʼij tqabʼanaʼ chë achiʼel ta ya riʼ ri rukʼisbʼäl mul ri xtqkowin xtqakʼüt chwäch Jehová chë ma nqajoʼ ta nqaqʼäj rutzij. Ke riʼ, tapeʼ xtqïl kamïk, xtqkowin xtqaʼij reʼ che rä Jehová: «Xinbʼän jontir ri kʼo pa nqʼaʼ rchë ma xinqʼäj ta atzij, rchë xinkʼüt chë Satanás xa jun ajtzʼuküy tzij chqä chë xa xuʼ rït taqäl chawij yaqʼatö tzij».

15. Rkʼë ri nuʼij chpan Lucas 23:46, ¿achkë wä ruyaʼon chwäch ran Jesús?

¹⁵ Ri xuʼij Jesús (taskʼij ruwäch Lucas 23:46). Jesús kan xkʼüt chë rukʼuqbʼan rukʼuʼx chrij Rutataʼ taq xuʼij reʼ che rä: «¡Tat, pan aqʼaʼ rït nyaʼ wä qa ri nkʼaslemal!». Jesús retaman  wä chë xa xuʼ Jehová xtkowin xtkʼason pä chik jmul chqä ruyaʼon wä chwäch ran chë ma xtmestäx ta rma Rutataʼ.

16. ¿Achkë nqatamaj chrij ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa Joshua?

¹⁶ Ri naʼoj nqatamaj qa. Ma tqaqʼäj ta rutzij Jehová tapeʼ xtxiʼin rij qakʼaslemal xa rma nqayaʼ ruqʼij. Rchë nqaʼän riʼ, nkʼatzin kan rkʼë ronojel qan nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij (Prov. 3:5). Tqaquʼ rij ri xbʼanatäj rkʼë Joshua, jun qachʼalal kʼajol ri 15 wä rujunaʼ ri xrïl jun yabʼil ri xkamsaj äl. Re qachʼalal reʼ ma xerukʼän ta aqʼon ri xa xkiʼän ta chë xqʼäj ta rutzij Jehová. Taq jbʼaʼ wä nrajoʼ rchë nkäm, ryä xuʼij reʼ che rä ruteʼ: «Jehová xtchajin wchë». Chqä xuʼij: «Mama, rïn kan nkʼuqbʼan nkʼuʼx chë Jehová xkirukʼasoj na pä. Ryä rutzʼeton achkë kʼo pa wan y retaman chë kantzij nwajoʼ». * Jontir kʼo ta chë nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «Xa ta nwïl jun kʼayewal ri nuʼän chë nxiʼin rij ri nkʼaslemal, ¿xtintäj komä nqʼij rchë ma xtinqʼäj ta rutzij Jehová rma nkʼuqbʼan nkʼuʼx chë ryä ma xkirumestaj ta chqä chë xkirukʼasoj pä?».

17, 18. ¿Achkë naʼoj xeqatamaj chpan re tjonïk reʼ? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro « Ri naʼoj nqatamaj chkij ri rukʼisbʼäl taq tzij xeruʼij Jesús»).

¹⁷ Kantzij na wä chë ri rukʼisbʼäl taq tzij xeruʼij Jesús kan kʼïy naʼoj ri kan kʼo kejqalen nkikʼüt qa chqawäch. Nkinataj chqë chë kʼo chë nqaküy kimak ri nkʼaj chik chqä chë Jehová xtqrküy röj. Chqä nkinataj chqë chë yoj kʼo chpan jun mamaʼ familia ri ma nkikʼewaj ta yojkitoʼ. Ye kʼa taq xtkʼatzin qatoʼik, nkʼatzin nqakʼutuj ri toʼïk riʼ. Röj qataman chë Jehová xtqrtoʼ rchë xtqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal. Chqä nqʼax chqawäch chë kan kʼo rejqalen chë ronojel qʼij nqatäj qaqʼij rchë ma nqaqʼäj ta rutzij Jehová. Y kan qayaʼon chwäch qan chë Jehová xtqrkʼasoj pä we xtqïl kamïk.

¹⁸ We nqatäj qaqʼij rchë yeqasmajij ri naʼoj xeqatamaj qa, xtqakʼüt chwäch Jehová chë najin nqaʼän ri xuʼij qa ryä chë tqabʼanaʼ: Nqakʼoxaj rutzij Rukʼajol (Mat. 17:5).