RI KʼUQBʼÄL kʼuʼx janina ruchqʼaʼ. Jojun tzʼetbʼäl. Tapeʼ Satanás nrajoʼ nqayaʼ qa ri ruchʼaʼäl Dios, ye kʼa ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx nbʼanö chë nuchüp kiwäch jontir ri yeruksaj chqij (Efes. 6:16). Chqä ri kʼuqbʼäl kʼuʼx nqrtoʼ rchë nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal ri achiʼel ta kan mamaʼ taq juyuʼ kibʼanon. Jesús xuʼij chkë ri rutzeqelbʼëy: «We ri ikʼuqbʼäl kʼuʼx achiʼel ta jun ijaʼtz rchë ri mostaza ri tnikʼ ok, xtiʼij chë rä re juyuʼ reʼ: ‹Kaqʼax ke laʼ apü›, y xtqʼax, y jontir xkixkowin xtiʼän» (Mat. 17:20). Rma ri kʼuqbʼäl kʼuʼx nqrkowirsaj chqä pa ruchʼaʼäl Dios, ütz nqatzʼët qa kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ: ¿Achkë riʼ ri kʼuqbʼäl kʼuʼx? ¿Achkë rma ri nqaloqʼoqʼej ri kantzij nutoʼ ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx? ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nqakowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx? Y ¿achoq chrij kʼo chë nqakʼuqbʼaʼ wä qakʼuʼx? (Rom. 4:3).

Ri kʼuqbʼäl kʼuʼx ma ya riʼ ta ri xa xuʼ nanmaj ri nuʼij le Biblia, rma nuʼij chqä chë hasta ri demonios nkinmaj chë kʼo Dios y nkixiʼij kiʼ chwäch (Sant. 2:19). Rma riʼ, ¿achkë riʼ ri kʼuqbʼäl kʼuʼx?

Taq le Biblia ntzjon chrij ri kʼuqbʼäl kʼuʼx, nuʼij chë kʼo kaʼiʼ naʼoj chpan. Naʼäy, nuʼij chë «ri kʼuqbʼäl kʼuʼx ya riʼ ri ayaʼon chwäch awan chë kantzij xkebʼanatäj ri ayoʼen apü» (Heb. 11:1a). Rma riʼ, we kʼo qakʼuqbʼäl kʼuʼx, xtqanmaj chë jontir ri rubʼin Jehová kantzij xkebʼanatäj. Jun tzʼetbʼäl. Dios xuʼij reʼ chkë ri israelitas: «We rïx yixkowin ta nichüp ri jikibʼäl tzij nbʼanon rkʼë ri Qʼij y ri jikibʼäl tzij ri nbʼanon rkʼë ri aqʼaʼ, rchë ri qʼij ma nsaqirsan ta pä pa ruqʼijul nixta ri aqʼaʼ ma nqʼequmür ta pä pa ruqʼijul, we ke riʼ ta, rïx xkixkowin ta xtichüp ri jikibʼäl tzij ri nbʼanon rkʼë David, ri nusamajel» (Jer. 33:20, 21). ¿Kʼo komä jun mul rubʼanon kaʼiʼ qakʼuʼx y qabʼin chë ri Qʼij ma xttel ta pä o ma xtqä ta qa? We majun bʼëy rubʼanon ta kaʼiʼ qakʼuʼx chë ri Qʼij nsaqirsaj pä le Ruwachʼulew o xtqä qa rchë xttok qa aqʼaʼ, ma xtuʼän ta chqä kaʼiʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ri bʼanayon qa chë kʼo saqïl y qʼequʼn, chë xtuʼän jontir ri rubʼin pä (Is. 55:10, 11; Mat. 5:18).

Rukaʼn, ri kʼuqbʼäl kʼuʼx ya riʼ «ri achiʼel ta kan najin chik natzʼët ri majanä kebʼanatäj» (Heb. 11:1b). Jun tzʼetbʼäl: Tqabʼanaʼ che rä chë jun akʼal nukʼutuj chqë achkë rma nqaʼij chë kʼo ri ruxlaʼ yaʼ. Tapeʼ majun bʼëy qatzʼeton ta achkë rubʼanik ri ruxlaʼ yaʼ, ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch xtqaʼij che rä chë kantzij kʼo. Rma ya riʼ nqajqʼaj, nuʼän chë yeslon ruxaq ri cheʼ o achkë chik na jun ri yeruʼän. Taq ri akʼal ya xqʼax chwäch chë kantzij kʼo ri ruxlaʼ yaʼ, xtnmaj chë tapeʼ kʼo ri ma yetzʼetetäj ta, kantzij chë ye kʼo rma ri samaj yekiʼän. Ke riʼ chqä ri kʼuqbʼäl kʼuʼx, riʼ xtuʼän chqë chë xtqanmaj chë kantzij xkebʼanatäj ri bʼin pä, rma ri ye bʼanatajnäq chik (Rom. 1:20).

Ri kʼuqbʼäl kʼuʼx npë rma ri nqatamaj chë kantzij yebʼanatäj ri bʼin pä. Rma riʼ nkʼatzin njeʼ qatamabʼal chrij ri kantzij (1 Tim. 2:4). Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ najowatäj. Ri apóstol Pablo xuʼij chë rchë nakʼüt chë kʼo ri akʼuqbʼäl kʼuʼx, nkʼatzin chë kan pa awan ntel pä (Rom. 10:10). Ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqanmaj ri nukʼüt le Biblia, chqä nkʼatzin nqaloqʼoqʼej. We xtqaʼän riʼ ya riʼ xtbʼanö chqë rchë xtqakʼüt chë kʼo qakʼuqbʼäl kʼuʼx, y xtqʼalajin taq xtqasmajij  pa qakʼaslemal ri kantzij (Sant. 2:20). Taq jun winäq ma kan ta nuloqʼoqʼej ri kantzij, rkʼë jbʼaʼ, tapeʼ xtqakʼüt chwäch chë kʼo chik bʼanatajnäq pä ri rubʼin pä le Biblia, ri winäq riʼ xa xuʼ xtmaj ri retaman pä ryä o xa xtkanuj xtuʼij rchë xkeruʼän ri itzel taq ruraybʼal (2 Ped. 3:3, 4; Jud. 18). Rma riʼ, ma jontir ta winäq ri xekitzʼët ri milagros ri xebʼan ojer qa xjeʼ kikʼuqbʼäl kʼuʼx (Núm. 14:11; Juan 12:37). Ri winäq xkerutoʼ ri loqʼoläj espíritu rchë xtjeʼ kikʼuqbʼäl kʼuʼx, xa xuʼ ri nkajoʼ nkismajij ri kantzij y nkitzelaj ri tzʼukün tzij (Gál. 5:22; 2 Tes. 2:10, 11).

David, ya riʼ jun chkë ri rusamajel Dios ri xjeʼ ojer qa ri xkʼüt chë kʼo rukʼuqbʼäl kʼuʼx (Heb. 11:32, 33). Ye kʼa, ma jontir ta ruchʼalal xkikʼüt chë nüm ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx. Achiʼel Eliab, ri runimal, kʼo jun mul xqʼalajin riʼ chrij rma xa xchapon che rä taq ryä xrajoʼ xtamaj ri najin nuʼän Goliat (1 Sam. 17:26-28). Jontir röj ma kan ta qakʼamon pä ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx taq nqaläx, nixta nqakʼän qa ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx ri qateʼ qatataʼ. Rma riʼ, David xjeʼ rukʼuqbʼäl kʼuʼx rma ri rachbʼilanïk rkʼë Jehová.

Chpan Salmo 27, David xuʼij achkë rubʼanik xkowïr ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx (versículo 1). Ryä nchʼobʼon wä chrij ri ruqʼaxan pä pa rukʼaslemal chqä ri rubʼanon pä Jehová kikʼë ri rukʼulel (versículos 2 y 3). Nuloqʼoqʼej wä ri tabernáculo y nuyaʼ wä ruqʼij Jehová junan kikʼë ri israelitas (versículos 4 y 6). Kan rkʼë wä ronojel ran xchʼö rkʼë Jehová rchë xkanuj rutoʼik (versículos 7 y 8). Y xyaʼ wä qʼij chë yë Jehová nkʼutü chwäch rchë nbʼä chpan ri ütz bʼey (versículo 11). Janina na wä ruqʼij ri kʼuqbʼäl kʼuʼx chwäch, rma riʼ xuʼij chë xa ta majun ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx achkë ta na rubʼanon ri rukʼaslemal (versículo 13).

We nqajoʼ njeʼ jun qakʼuqbʼäl kʼuʼx achiʼel rchë David, keqasmajij ri naʼoj ri nqïl chpan Salmo 27. Rma ri kʼuqbʼäl kʼuʼx npë rkʼë ri etamabʼäl chrij ri kantzij, taq más xtqatjoj qiʼ chrij ri Ruchʼaʼäl Dios chqä chkij ri qa-publicaciones, más chanin xtwachin ri naʼoj riʼ qkʼë (Sal. 1:2, 3). Taq xtqatjoj qiʼ, tqajamaʼ qawäch rchë nqchʼobʼon chrij ri nqaskʼij ruwäch, riʼ xtqrtoʼ rchë xtqtyoxin. Taq más nqanaʼ chë nkʼatzin nqtyoxin che rä Jehová, más xtqakʼüt chë kʼo qakʼuqbʼäl kʼuʼx. Xtqaʼän riʼ taq xtqayaʼ ruqʼij pa taq moloj y xtqatzjoj ri kantzij chkë ri nkʼaj chik winäq (Heb. 10:23-25). Chqä nqakʼüt chë kʼo qakʼuqbʼäl kʼuʼx taq nchʼö rkʼë Jehová (Luc. 18:1-8). Rma riʼ, ma tqayaʼ ta qa rubʼanik ri chʼonïk rkʼë Jehová y tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ryä kantzij nrajoʼ nqrtoʼ (1 Tes. 5:17; 1 Ped. 5:7). Ri kʼuqbʼäl kʼuʼx nuʼän chqë chë nqasmajij ri nqatamaj, y taq nqaʼän riʼ, nukowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx (Sant. 2:22).

Ri rukʼisbʼäl aqʼaʼ xjeʼ Jesús kikʼë ri rutzeqelbʼëy, ryä xuʼij chkë: «Tikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx chrij Dios, y  tikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx chwij rïn chqä» (Juan 14:1). Rma riʼ, nkʼatzin chqä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jesús, y ma xa xuʼ ta chrij Jehová. Rchë nqaʼän riʼ, tqatzʼetaʼ qa oxiʼ naʼoj.

Naʼäy, tqatzʼetaʼ chë ri kʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk kan jun spanïk xuʼän Dios chqë röj. Ri apóstol Pablo xuʼij: «Ri kʼaslemal [...] ri nkʼwan komä najin nkʼwaj rma ri nukʼuqbʼäl kʼuʼx chrij ri Rukʼajol Dios, ri janina xirajoʼ chqä xyaʼ rukʼaslemal pa kamïk xa wumä rïn» (Gál. 2:20). Taq qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jesús, xtqanmaj chë ri kʼaslemal xyaʼ pa kamïk kan qmä röj, y chë rma ri kʼaslemal riʼ, Dios nuküy qamak. Chqä ya riʼ rubʼanik xkʼüt ri nimaläj rajowabʼäl Dios chqij, y ya riʼ xtbʼanö chë xtqïl apü ri kʼaslemal ri ma nkʼis ta (Rom. 8:32, 38, 39; Efes. 1:7). Reʼ xtqrtoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qʼij rchë xkeʼok pa qajolon chʼobʼonïk ri xa nkiyaʼ bʼis pa qan (2 Tes. 2:16, 17).

Rukaʼn, tqabʼanaʼ ri qachʼonïk rkʼë Jehová, y tqabʼanaʼ rma ri kʼaslemal ri xyaʼ Jesús pa kamïk. Ri kʼaslemal riʼ nuʼän chqë chë nqayaʼ chwäch qan chë taq nqchʼö rkʼë Jehová, xtqïl ri rujoyowanïk y kan pa ruqʼijul xtqïl qatoʼik rkʼë (Heb. 4:15, 16; 10:19-22). Taq nqchʼö rkʼë Jehová, riʼ xtqrtoʼ rchë xtqaqʼät qiʼ taq jbʼaʼ ma nqä chpan jun mak (Luc. 22:40).

Rox, tqanmaj rutzij Jesús. Ri apóstol Juan xuʼij: «Ri kan rukʼuqbʼan rukʼuʼx chrij ri Kʼajolaxel kʼo rukʼaslemal ri ma nkʼis ta; ri ma xtnmaj ta rutzij ri Kʼajolaxel ma xtrïl ta kʼaslemal, y ri ruyowal Dios xa ma xttel ta chrij» (Juan 3:36). Juan xuʼij achkë nrïl jun winäq ri kʼo rukʼuqbʼäl kʼuʼx, y achkë nrïl ri ma nunmaj ta tzij. Rma riʼ, tqakʼtuʼ chë kʼo qakʼuqbʼäl kʼuʼx taq nqanmaj tzij. Y nqakʼüt chë nqanmaj tzij taq nqaʼän jontir ri xkʼüt qa Jesús (Gál. 6:2). Chqä nqakʼüt chë nqanmaj tzij taq nqaʼän jontir ri nuʼij «ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj» (Mat. 24:45). Taq nqaʼän jontir ri nuʼij Jesús, riʼ xtyaʼ qachqʼaʼ rchë xkeqaköchʼ xa bʼa achkë kʼayewal xkepë chqij (Mat. 7:24, 25).

Jun qʼij, kʼo jun achï xuʼij che rä Jesús: «¡Kʼo nukʼuqbʼäl kʼuʼx! ¡Kinatoʼ ri akuchï kʼo chë nnimirsaj ri nukʼuqbʼäl kʼuʼx!» (Mar. 9:24). Re jun achï reʼ kʼo jbʼaʼ rukʼuqbʼäl kʼuʼx, ye kʼa xqasaj riʼ y xyaʼ chrij chë nkʼatzin nunimirsaj ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx. Achiʼel wä ri achï riʼ, röj chqä kʼo wä mul ri nkʼatzin nqanimirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx. Y jontir nqkowin nqaʼän riʼ komä. Y achiʼel wä xqatzʼët pä, nqkowin nqakowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx taq nqatjoj qiʼ chrij ri Ruchʼaʼäl Dios y nqchʼobʼon chrij. Ri nqaʼän riʼ nqrtoʼ rchë más nqtyoxin che rä Jehová. Chqä xtkowïr ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx taq junan xtqayaʼ ruqʼij Jehová kikʼë ri qachʼalal pa congregación, xtqatzjoj ri qayoʼen apü chqä ri ma xtqayaʼ ta qa rubʼanik ri chʼonïk rkʼë Jehová. We nqakowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx kikʼë jontir riʼ, ronojel mul xtqjeʼ chpan ri rajowabʼäl Dios (Jud. 20, 21).